Википедија

Опасен отпад

Опасен отпад е отпад кој има значителни или потенцијални закани за јавното здравје или животната средина.[1] Опасниот отпад е вид на опасна материја. Тој обично има една или повеќе од следните опасни особини: запаливост, реактивност, корозивност, токсичност. Официјално опасниот отпад се материјали конкретно наведени од регулаторните органи како опасен отпад што е од неспецифични извори, специфични извори или фрлени хемиски производи,[2] Опасниот отпад може да се најде во различни физички состојби како што се гасовити, течности или цврсти материи. Опасниот отпад е посебен вид отпад бидејќи не може да се отстрани со обични средства како другите нуспроизводи од нашиот секојдневен живот. Во зависност од физичката состојба на отпадот, може да бидат потребни процеси на третман и зацврстување.

Објект за собирање опасен отпад од домаќинствата во северен Сиетл

Базелската конвенција за контрола на прекуграничното движење на опасен отпад и негово отстранување била потпишана од 199 земји и стапила на сила во 1992 година. Пластиката била додадена на конвенцијата во 2019 година.[3]

Количина

уреди

Во светот, Програмата за животна средина на Обединетите нации (UNEP) процени дека повеќе од 400 милиони тони опасен отпад се произведуваат универзално секоја година, главно од индустријализираните земји (Шмит, 1999). Околу 1 процент од ова се испраќа преку меѓународните граници, при што најголемиот дел од трансферите се случуваат помеѓу земјите во Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) (Кругер, 1999).[4] Една од причините поради кои индустријализираните земји го испраќаат опасниот отпад во земјите што се индустријализираат за отстранување е зголемените трошоци за отстранување на опасниот отпад во матичната земја.[4]

Базелската конвенција за контрола на прекуграничното движење на опасен отпад и нивно отстранување била потпишана од 199 земји и стапи на сила во 1992 година. Пластиката била додадена на конвенцијата во 2019 година.[5]

Видови

уреди

Универзален отпад

уреди

Универзалниот отпад е посебна категорија на опасен отпад кој (во САД) генерално претставува помала закана во однос на другите опасни отпади, е сеприсутен и произведен во многу големи количини од голем број генератори. Некои од најчестите „универзални отпадоци“ се: флуоресцентни светилки, некои специјални батерии (на пр. батерии што содржат литиум или олово), катодни цевки и уреди што содржат жива.

Универзалниот отпад подлежи на нешто помалку строги регулаторни барања. Создавачите на мали количини на универзален отпад може да се класифицираат како „условно ослободени генератори на мали количини“ (CESQGs) што ги ослободува од некои од регулаторните барања за ракување и складирање на опасен отпад. Универзалниот отпад сè уште мора да се отстранува правилно.

Опасен отпад од домаќинството

уреди
 
Опасниот отпад од домаќинствата се издвојува за соодветно отстранување
 
Голем куп отпад во близина на колекцијата за собирање „опасен отпад од домаќинството“ на EПA

Опасен отпад од домаќинствата (HHW), познат и како доместичен опасен отпад или специјални материјали создадени дома, е отпад што се создава од станбени домаќинства. HHW се однесува само на отпадот што резултира од употреба на материјали кои се означени и се продаваат за „домашна употреба“. Отпадот создаден од компанија или во индустриски услови не е HHW.

Следната листа вклучува категории кои често се применуваат за HHW. Важно е да се напомене дека многу од овие категории се преклопуваат и дека многу отпад од домаќинствата може да биде под повеќе категории:

Отстранување

уреди

Историски гледано, некои опасни отпадоци биле депонирани на редовни депонии. Ова резултираше со зголемени количества опасни материјали кои навлегувале во земјата. Овие хемикалии на крајот влегле во природните хидролошки системи. Многу депонии сега бараат контрамерки против контаминација на подземните води. На пример, долж основата на депонијата треба да се постави бариера за да ги држи опасните материи што може да останат во отстранетиот отпад.[7] Во моментов, опасниот отпад често мора да се стабилизира и зацврсти пред да влезе во депонија и мора да се подложи на различни третмани за да се стабилизира и депонира. Повеќето запаливи материјали може да се рециклираат во индустриско гориво. Некои материјали со опасни состојки може да се рециклираат, како што се батериите со оловна киселина.

Рециклирање

уреди

Некои опасни отпадоци може да се рециклираат во нови производи.[8] Како примери можат да се напоменат оловно-киселинските батерии или електронските кола. Кога тешките метали во овие типови на пепел ќе поминат низ соодветен третман, тие би можеле да се врзат за други загадувачи и да ги претворат во цврсти материи кои полесно се отстрануваат или би можеле да се користат како полнење на тротоарот. Ваквите третмани го намалуваат нивото на закана од штетните хемикалии,[9] додека истовремено го рециклираат безбедниот производ. Постои ваков центар за рециклирање во Окснард, Калифорнија. Градот не наплаќа за отстранување на опасни материјали, но има ограничување колку некој може да доносе месечно. Освен опасниот отпад, градот дозволува да се фрла и електронски отпад, светилки и батерии.[10]

Согорување, уништување и отпад-во-енергија

уреди

Опасниот отпад може да биде „уништен“. На пример, со негово согорување на висока температура, запаливиот отпад понекогаш може да биде согорен како извор на енергија. Многу цементни печки согоруваат опасен отпад како што се употребени масла или растворувачи. Денес, третманите со согорување не само што ја намалуваат количината на опасен отпад, туку и генерираат енергија од гасовите што се ослободуваат во процесот. Познато е дека овој конкретен третман на отпадот ослободува токсични гасови произведени со согорување на нуспроизвод или други материјали кои можат да влијаат на животната средина. Сепак, модерната технологија развила поефикасни објекти за согорување кои ги контролираат овие емисии до точка каде што овој третман се смета за покорисна опција. Постојат различни типови на согорувачи кои варираат во зависност од одликите на отпадот. Согорување на гладен воздух е уште еден метод што се користи за третирање на опасниот отпад. Исто како и при вообичаеното согорување, се случува горење, но сепак контролирањето на дозволеното количество кислород се покажува како значајно за да се намали количината на произведените штетни нуспроизводи. Согорувањето на гладен воздух е подобрување на традиционалните инсинератори во однос на загадувањето на воздухот. Со користење на оваа технологија, можно е да се контролира стапката на согорување на отпадот и со тоа да се намалат загадувачите на воздухот произведени во процесот.

Депонија за опасен отпад

уреди

Опасниот отпад може да се одложи во депонија за опасен отпад или во постојан објект за депонирање. „Во однос на опасниот отпад, депонијата се дефинира како објект за депонирање или дел од објект каде што се поставува опасен отпад и кој не е куп, објект за третман, површинско затнување, подземен бунар за инјектирање, формација на солна купола, формација на солено корито, подземен рудник, пештера или објект за управување со корективни активности (40 CFR 260.10).[11][12]

Пиролиза

уреди

Некои видови опасен отпад можат да се отстранат со пиролиза на висока температура не нужно преку електричен лак, туку со депривација на кислород за да се избегне согорување. Меѓутоа, кога електричниот лак се користи за генерирање на потребната ултра топлина (над 3000 степени C температура), сите материјали (отпад) внесени во процесот ќе се стопат во стопена згура и оваа технологија се нарекува плазма, а не пиролиза. Плазма технологијата произведува инертни материјали кои кога се ладат се зацврстуваат во материјал сличен на карпи. Овие методи на третман се многу скапи, но може да се претпочитаат од согорување на високи температури во некои околности како на пример при уништување на концентрирани видови органски отпад, вклучувајќи полихлорирани бифенили, пестициди и други постојани органски загадувачи.[13][14]

Менаџмент и здравствени ефекти

уреди

Управувањето и отстранувањето на опасниот отпад доаѓа со последици доколку не се направи правилно. Доколку се отстранат неправилно, опасните гасовити материи може да се испуштат во воздухот што резултира со поголем морбидитет и морталитет.[15] Овие гасовити супстанции може да вклучуваат хлороводород, јаглерод моноксид, азотни оксиди, сулфур диоксид, а некои може да вклучуваат и тешки метали.[15] Поради шансите за ослободување на гасовити материјали во атмосферата, неколку организации (RCRA, TSCA, HSWA, CERCLA) развиле скала за идентификација во која се категоризираат опасните материјали и отпадот за да може брзо да се идентификуваат и ублажат потенцијалните истекувања. Материјалите од Ф-листата биле идентификувани како отпад од неспецифични индустриски практики, материјалите од К-листата биле отпад создаден од специфични индустриски процеси - пестициди, нафта, експлозивни индустрии, а во листата P&U биле комерцијално генерираниот отпад и пестицидите.[15] Не само што лошото управување со опасниот отпад може да предизвика неповолни директни здравствени последици преку загадувањето на воздухот, погрешно отстранетиот отпад може да ги загади и подземните води и почвата.[15] Во една австриска студија, луѓето кои живеат во близина на индустриски локации се „почесто невработени, имаат пониско ниво на образование и двојно поголема веројатност да бидат имигранти“.[16] Ова создава несразмерно поголеми проблеми за оние кои во голема мера зависат од земјата за жетви и од потоци за вода за пиење - ова ги вклучува и домородните американски популации. Иако сите пониски класи и/или социјални малцинства имаат поголем ризик да бидат изложени на токсична изложеност, домородните Американци се изложени на повеќекратен ризик поради фактите наведени погоре (Брук, 1998). Неправилното отстранување на опасниот отпад резултираше со многу екстремни здравствени компликации кај одредени племиња. Мохавците во Аквесасне претрпеле покачени нивоа на полихлорирани бифенили во нивните крвотоци што доведува до повисоки стапки на рак.[17]

Општество и култура

уреди

Глобални цели

уреди

Меѓународната заедница го дефинира одговорното управување со опасниот отпад и хемикалиите како важен дел од одржливиот развој, со што го вклучува во Целта за одржлив развој 12. Точката 12.4 од Целта за одржлив развој е „да се постигне еколошки здраво управување со хемикалиите и целиот отпад во текот на нивниот животен циклус“.[18] Еден од индикаторите за оваа цел е: „генериран опасен отпад по глава на жител и пропорција на третиран опасен отпад, според типот на третман“.[19]

Регулаторна историја

уреди

Во САД

уреди

Закон за зачувување и обновување на ресурсите (RCRA)

уреди

Опасниот отпад е отпад со својства кои го прават опасен или потенцијално штетен по здравјето на луѓето или животната средина. Опасниот отпад може да биде течност, цврсти материи, содржани гасови или тиња. Тој може да биде нуспроизводи на производствени процеси или едноставно отфрлени комерцијални производи, како течности за чистење или пестициди. Во регулаторна смисла, опасниот отпад според RCRA е отпад што се именува на една од четирите листи за опасен отпад (F-листа, K-листа, P-листа или U-листа) или покажува барем една од следните четири одлики: запалливост, корозивност, реактивност или токсичност. Во САД, опасниот отпад е регулиран според Законот за зачувување и обновување на ресурсите (RCRA), поднаслов Ц.[20]

По дефиниција, ЕПА утврди дека некои специфични отпади се опасни. Овие отпадоци се инкорпорирани во списоци што ги објавува Агенцијата. Овие списоци се организирани во три категории: F-листа (отпад од неспецифичен извор) пронајдена во регулативите на 40 CFR 261,31, К-листа (отпад со специфичен извор) пронајдена во регулативите со 40 CFR 261,32 и P-листа и U-листа (отфрлени комерцијални хемиски производи) пронајдена во прописите на 40 CFR 261,33.

Системот за водење евиденција на RCRA помага да се следи животниот циклус на опасниот отпад и го намалува количеството на незаконски отстранет опасен отпад.

Закон за сеопфатен одговор, компензација и одговорност за животната средина

уреди

Законот за сеопфатен одговор, компензација и одговорност за животната средина (CERCLA) бил донесен во 1980 година. Примарниот придонес на CERCLA бил да создаде „Суперфонд “ и да обезбеди чистење и санација на затворени и напуштени локации за опасен отпад. CERCLA се занимава со историски изливи на опасни материјали, но не управува конкретно со опасниот отпад.

 
Долината на тапаните, депонија за токсичен отпад во северниот дел на округот Булит, Кентаки

Примери за земји

уреди

САД

уреди

Во САД, третманот, складирањето и отстранувањето на опасниот отпад се регулирани со Законот за зачувување и обновување на ресурсите (RCRA). Опасниот отпад е дефиниран под RCRA во 40 CFR 261 каде што тој е поделен во две големи категории: карактеристичен отпад и специфичен отпад.[21]

Барањата на RCRA важат за сите компании кои создаваат опасен отпад, како и за оние компании кои складираат или депонираат опасен отпад во САД. Многу видови на бизниси создаваат опасен отпад. Хемиските чистки, продавниците за поправка на автомобили, болниците, истребувачите и центрите за обработка на фотографии може да генерираат опасен отпад. Некои создавачи на опасен отпад се поголеми компании како што се производители на хемикалии, компании за галванизација и рафинерии за нафта.

Според RCRA, управа во САД што третира, складира или отстранува опасен отпад мора да добие дозвола за да ја врши оваа функција. Создавачите и транспортерите на опасен отпад мора да исполнуваат специфични барања за ракување, управување и следење на отпадот. Преку RCRA, Конгресот ја упати Агенцијата за заштита на животната средина на САД (ЕПА) да создаде регулативи за управување со опасниот отпад. Според овој мандат, EПA разви строги барања за сите аспекти на управувањето со опасниот отпад, вклучувајќи третман, складирање и отстранување на опасниот отпад. Покрај овие федерални барања, државите можат да развијат построги барања кои се пошироки по обем од федералните регулативи. Понатаму, RCRA им овозможува на државите да развиваат регулаторни програми кои се барем исто толку строги како RCRA и, по одобрение од EПA, државите можат да ја преземат одговорноста за спроведувањето на барањата на RCRA. Повеќето држави ја користат оваа власт, спроведувајќи свои програми за опасен отпад кои се барем исто толку строги, а во некои случаи се построги од федералната програма.

Владата на САД обезбедува неколку алатки за мапирање на опасниот отпад на одредени локации. Овие алатки исто така му овозможуваат на корисникот да прегледува дополнителни информации.

  • TOXMAP била услуга на Географски информациски систем (ГИС) од Одделението за специјализирани информациски услуги на Националната медицинска библиотека на САД (NLM) која користела мапи на САД за да им помогне на корисниците визуелно да ги истражуваат податоците од Инвентар за ослободување од токсици на САД (EПA) и програма за основно истражување на суперфонд. Овој ресурс бил финансиран од Федералната влада на САД. Информациите за хемикалиите и здравјето на животната средина на TOXMAP биле преземени од мрежата на податоци за токсикологија на NLM (TOXNET), PubMed и други авторитативни извори.
  • Американската агенција за заштита на животната средина (EПA) „Where You Live“ им овозможува на корисниците да изберат регион од мапата за да најдат информации за локациите на Суперфонд во тој регион.

Наводи

уреди
  1. ↑ „Resources Conservation and Recovery Act“. US EPA.
  2. ↑ 40 CFR, 261.31 through .33
  3. ↑ „Governments agree landmark decisions to protect people and planet from hazardous chemicals and waste, including plastic waste“. UN Environment (англиски). 2019-05-12. Посетено на 2021-12-21.
  4. ↑ 4,0 4,1 Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
  5. ↑ „Governments agree landmark decisions to protect people and planet from hazardous chemicals and waste, including plastic waste“. UN Environment (англиски). 2019-05-12. Посетено на 2021-12-21.
  6. ↑ US EPA, OAR (28 May 2013). „Wood Smoke and Your Health“. US EPA (англиски). Посетено на 10 January 2021.
  7. ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
  8. ↑ Carysforth, Carol; Neild, Mike (2002). GCSE Applied Business for Edexcel: Double Award (англиски). Heinemann. ISBN 9780435447205.
  9. ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
  10. ↑ “Government.” City Of Oxnard, www.oxnard.org/household-hazardous-waste/.
  11. ↑ „Hazardous Waste Landfills“. Архивирано од изворникот на 2019-05-14. Посетено на 2008-11-25.
  12. ↑ Land Disposal Restrictions for Hazardous Waste
  13. ↑ „Scheduled Wastes - Plasma Arc Systems“. Архивирано од изворникот на 2009-10-05. Посетено на 2009-03-13.
  14. ↑ „Microsoft PowerPoint - ESM of pesticide POPs part 3“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09. Посетено на 2017-11-19.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Marfe, Gabriella (2020). Hazardous Waste Management and Health Risks (1. изд.). ProQuest: Bentham Science Publishers. Посетено на 11 December 2022.
  16. ↑ Glatter-Götz, Helene, Paul Mohai, Willi Haas, and Christoph Plutzar. “Environmental Inequality in Austria: Do Inhabitants’ Socioeconomic Characteristics Differ Depending on Their Proximity to Industrial Polluters?” Environmental research letters 14, no. 7 (2019): 1–11.
  17. ↑ Brook, Daniel (January 1998). „The American Journal of Economics and Sociology“. Environmental Genocide: Native Americans and Toxic Waste. 57 (1): 105–113. JSTOR 3487423.
  18. ↑ United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development (A/RES/71/313)
  19. ↑ Ritchie, Roser, Mispy, Ortiz-Ospina. "Measuring progress towards the Sustainable Development Goals, Goal 12" SDG-Tracker.org, website (2018).
  20. ↑ Horinko, Marianne, Cathryn Courtin. “Waste Management: A Half Century of Progress.” EPA Alumni Association. March 2016.
  21. ↑ 40 CFR 261

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Опасен_отпад&oldid=5293768“
  NODES