Согласка

Начини на творба
	Препречни
	Избувни
	Слеани
	Струјни
	Шушкави
	Гласници
	Носни
	Едноударни
	Приближни
	Течни
	Самогласка
	Полусамогласка
	Странични
	Трепетни
	Механизам
	Белодробни
	Исфрлени
	Уфрлени
	Чрапави
	Алитерација
	Асонанца
	Поврзано: Место на творба
	Оваа страница содржи фонетски информации изразени со МФА, кои може да не се прикажат исправно кај некои прелистувачи. [Помош]
	уреди

Согласка (наречена и „консонант“)^[1] — глас која се изговара (твори) со целосно или делумно попречување (стеснување) на говорниот апарат за говор со разни делови од апаратот. На пример, [p] се добива со усните; [t] со врвот на јазикот; [k] се добива со задниот дел на јазикот; [h] се изговара со грлото; [f] и [s], со исфрлање на воздухот низ тесен простор, т.е. струење (затоа се нарекуваат струјни); а [m] и [n] се изговараат кога воздухот минува низ носот (затоа се нарекуваат носни). Најчесто согласките ги придружуваат самогласки, кои се сосем различни од нив.

Кај некои јазици, како во македонскиот, сите согласки се претставени со по само една буква. Меѓутоа во многу најразлични јазици на светот, бројот на можни согласки е поголем од бројот на букви во азбуката, па затоа јазичарите имаат разработено системи како Меѓународната фонетска азбука (МФА или IPA), доделувајќи му симбол на секој глас во сите јазици. Познат пример за јазик со повеќе согласки отколку букви е англискиот, па затоа мора да користи диграфи како „ch“, „sh“, „th“, додека пак некои букви претставуваат повеќе од една согласка, зависно од случајот. На пример, во англискиот, „th“ во зборот this не е истата согласка како во зборот „thin“ (по МФА, едниот е [[звучна забна струјна согласка|[ð]]], а другиот е [[звучна забна струјна согласка|[θ]]]).

Букви

Зборот „согласка“ се користи и за секоја буква од азбуката што претставува согласен звук. Во македонската азбука вакви се буквите: Б, В, Г, Д, Ѓ, Ж, З, Ѕ, Ј, К, Л, Љ, М, Н, Њ, П, Р, С, Т, Ќ, Ф, Х, Ц, Ч, Џ и Ш. Во латиницата, согласки се B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, W, Y, X, Z, буквите од српскохрватската гаевица како Č, Ć, Dž, Đ, Lj, Nj, Š, Ž и голем број на други букви од најразлични азбуки.

Согласки наспроти самогласки

Согласките и самогласките се разликуваат по тоа што соодветствуваат на засебни делови од слогот: најпевливиот дел од слогот се нарекува „јадро“ и најчесто е самогласка, додека помалку певливите гранични звуци (наречени „почеток“ и „завршеток“) се најчесто согласки. Оваа шема се среќава во речиси сите јазици на светот, но треба да се напомене дека разликата помеѓу согласките и самогласките не е секаде сосем реска: во многу јазици постојат слоговни согласки и неслоговни самогласки. Во македонскиот ваков пример се зборовите како како „’рт“, „штрк“, „прст“ и сл.

Особености

Секоја согласка има по неколку својствени одлики:

Начин на творба - како воздухот се истиснува од говорниот апарат при создавањето на согласен или приближен (самогласновиден, нар. „апроксимант“) звук. Според начинот, согласките можат да бидат: избувни, струјни и носни.^[2]
Место на творба - во кој дел на говорниот апарат се прави препреката и кои говорни органи се користат. Според местата, можат да бидат двоуснена (со обете усни), венечни (со јазикот на венечниот дел на непцето) и заднонепчени (со јазикот на мекото непце).^[3] Покрај ова, истовремено може да има и стеснување на некое друго место на творба: ваквите измени на звукот се нарекуваат палатализација и фарингализација.
Фонација - како треперат гласните жици при творбата (изговарањето). При полн трепет, согласката се нарекува the звучна, а без трепет согласката е безвучна.
Време на почеток на озвучувањето - го означува времето на озвучување. Едно својство на времето е приздивот (аспирација).
Механизмот на струење - што го придвижува воздухот што минува низ говорниот апарат. Највеќето јазици имаат исклучиво белодробни согласки (т.е. двигатели се дробовите и дијафрагмата), но постојат јазици со исфрлени, чкрапливи и уфрлени согласки^[4] кои користат поинакви механизми.
Траење - колку долго трае попречувањето на воздушниот тек. Во македонскиот нема многу вакви примери, но разликата во траењето може да се види споредувајќи ја задршката на гласот „т“ во зборот оттргна наспроти стои. Јазиците како италијанскиот, јапонскиот и финскиот ги разликуваат несродните корени на зборовите со два степена на траење: „единечни“ и „удвоени“ (геминирани). Естонскиот и некои лапонски јазици имаат дури три фонемски траења.
Сила на творба - колку се напрегнале мусклулите при изговорот. Ова е предложено својство, но досега не е покажано дека постојат разлики во творбата што зависат само од мускулната сила.

Некои парови на согласки како p::b, t::d и сл. претрпуваат едначење по звучност при изговорот, одлика присутна, меѓу другите, во македонскиот и германскиот јазик.


п р у Табела на белодробни согласки по МФА аудио
По место →	Уснени				Преднојазични								Среднојазични						Заднојазични				Гласилни
↓ По начин	Двоуснени		Уснено-забни		Забни		Венечни		Задно-венеч.		Свиени		Предно-непчени		Заднонепчени		Ресични		Голтнички		Надгласилни		Гласилни
Носни	m̥	m		ɱ		n̪	n̥	n		n̠		ɳ	ɲ̥	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
Избувни	p	b	p̪	b̪	t̪	d̪	t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ			ʡ		ʔ
Струјни	ɸ	β	f	v	θ	ð	s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h	ɦ
Приближни				ʋ				ɹ				ɻ		j		ɰ
Трепетни		ʙ						r				ɽ͡r						ʀ				я *
Едноударни		ⱱ̟		ⱱ				ɾ				ɽ						ɢ̆				ʡ̯
Стран. струј.							ɬ	ɮ			ɭ˔̊		ʎ̥˔	ʎ˔	ʟ̝̊	ʟ̝
Стран. прибл.								l				ɭ		ʎ		ʟ
Стран. едноуд.								ɺ				ɺ̠		ʎ̯

**Небелодробни согласки**
Чкрапави	ʘ	ǀ	ǃ		ǂ		ǁ
Чкрапави	ʘ̃	ʘ̃ˀ	ʘ͡q		ʘ͡qʼ
Уфрлени	ɓ	ɗ	ʄ	ᶑ	ɠ		ʛ
Исфрлени	pʼ	tʼ	cʼ	ʈʼ	kʼ		qʼ
	fʼ	θʼ	sʼ	ɬʼ	xʼ		χʼ
	tsʼ	tɬʼ	cʎ̝̥ʼ	tʃʼ	ʈʂʼ	kxʼ	kʟ̝̊ʼ

**Слеани согласки**
p̪f	b̪v	ts	dz	tʃ	dʒ	tɕ	dʑ	ʈʂ	ɖʐ
		tɬ	dɮ	cç	ɟʝ	cʎ̥˔	ɟʎ˔	kʟ̝̊	ɡʟ̝

**Сложени согласки**
Незаградни	ʍ	w	ɥ	ɧ
Заградни	k͡p	ɡ͡b	ŋ͡m

Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]

Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.

Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.

* Симболот го нема во МФА.

Поврзано

Наводи

↑ „консонант“ — Лексикон на македонскиот јазик
↑ Меѓународно наречени „плозиви“, „фрикативи“ и „назали“.
↑ Меѓународно наречени „билабијали“, „алвеолари“ и „велари“.
↑ Меѓународно наречени „ејективи“, „кликови“ и „имплозиви“.

Ian Maddieson, Patterns of Sounds, Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-26536-3

Надворешни врски

Начин и место на творба Архивирано на 20 декември 2007 г. - интерактивно објаснување (англиски)

[1] „консонант“ — Лексикон на македонскиот јазик

[2] Меѓународно наречени „плозиви“, „фрикативи“ и „назали“.

[3] Меѓународно наречени „билабијали“, „алвеолари“ и „велари“.

[4] Меѓународно наречени „ејективи“, „кликови“ и „имплозиви“.

[1]

[2]

[3]

[4]