ам

Монголоор

Үгийн гарал

Үгийн дуудлага

Үндэсний бичиг

ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠮ᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠮ

(ама)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

биезүй. Хүн, амьтны хоёр уруулын хоорондох сүв, хоол идэх эрхтэн
шилж.яриа., үг хэл их
шилж. Өрхийн доторх хүний тоо

II нэр.

Уул, нурууны салбарласан өндөр хянга, хамруудын хооронд орших хавчиг хөндий

III нэр.

Юмны ирмэг, амсар, үзүүр

IV.

бөхийн ам (өөрөөсөө доош цолтой бөхийг амлаж барилдах ёс), аманд гарах (угтуул бөхтэй барилдахаар гарах), ам угтуул (амлагдсан, амласан хоёр бөх).

V нэр.

Бөс даавуу зэрэг эд барааг энгийн хэмжээгээр дөрвөлжилсөн хэсэг

VI.

ам мөлт хорш. (ам мөлтөс), ам мөлтөс хорш

VII.

ам зом хорш. (ам юм), ам юм хорш

Ойролцоо үг

Нийлмэл үг

амны завсар - хоёр уруулын хоорондох зай

амаа жимийх - а.уруулаа хавчин нийлүүлэх; б.үг дуугарахгүй байх

ам хатах - шүлс ялгаралт нь багассанаас ам хуурайших

ам цангах - ундаасах

ам зүгшрэх - а.морь малыг унаж сургахад ялгуум эелдэг болж эхлэх; б.олны өмнө ярьж хэлж сурах, дасах

ам сул - морь малын ам зөөлөн

ам хатуу - а.морь малын ам хазаартаа дийлдэхгүй тэмүүлэх нь; б.хүний үг ухачламтгай ширүүн

амаа мэдэхгүй - морь малын хазаарт дасч, унаанд сураагүй

амны хишиг - аз, хийморь

амны хишиг нь ар дээрээ гарах - азгүйтэх, бүтэлгүйтэх

амны цээр гарах - а.амсахыг цээрлэсэн юмыг амсах; б.гэмшилтэй үг хэлснийхээ учрыг тайлбарлан ярих

аман зохиол - ард түмний дунд ам дамжин уламжлагдаж ирсэн, зохиогч нь тодорхойгүй утга зохиол

ам авах - а.үүрэг авах, тангараглах; б.барилдахаар амлаж авах

ам алдах - а.хэлэхгүй зүйлсийг санаандгүй гэнэдэж хэлэх; б.амлах, ам өгөх, тангараглах

ам ангайх - а.үг хэлэх; б.шилж. машид гайхах

ам барих - а.ямар нэгэн юм хэлэхгүй байх; б.техник хэрэгсэл ашиглаж, хөгжмийн хэмнэлд амныхаа хөдөлгөөнийг нийлүүлж дуулах, дуулсан дүр эсгэх

ам нээх - а.дуугарах, ярих; б.зөвлөлдөн ярилцахад эхлэн үг хэлэх; в.бэрхшээж байсан зүйлийг сая гарган хэлэх

амны бэлгээр - зөгнөн ярьж байснаар, бэлгэдэн ярьж байсанчлан

хэл ам гаргах - маргаан үүсгэх, гомдол гаргах

хэл амаар доромжлох - үгээр дайрч доромжлох

хэл амтай - хэрүүл шуугиантай

ам данс нэг - нэг өрхөд тооцогдох

ам уруудах - уулын хөндий уруудан явах

модот ам - модтой нам дор газар

уулын ам - уулын хянга хамрын дундах бэл рүүгээ уруудсан нам газар

аяганы ам - аяганы амсар

аяганы ам зуух - унд хоол амсах

бууны ам - бууны амсар

бүрээсний ам - монгол гэрийн бүрээсний ирмэг

зуухны ам - зуухны амсар

ханын ам - монгол гэрийн ханыг нийлүүлэн боох уулзвар

ам даавуу - дөрвөлжлөн зүссэн даавуу

ам дөрвөлжин - дөв дөрвөлжин

ам цаас - дөрвөлжлөн нугалсан цаас

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

ам нэр. аманд, бардам амт/амтай

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

Орчуулга

Хоршоо үг

ам сүв - а.хоёр уруулын завсрын нарийн нүх; б.уут сав зэргийн амсар, онгорхой хэсэг; в.жалга хөндий
хамар/хамар ам - амьтны үнэрлэх, үмхэх эрхтэн
нүд ам - нүүр нүд
нүүр ам - хүн, амьтны толгойн өмнө этгээд болон уруулын завсарх сүв
хоолой/хоолой ам - хүн, амьтны залгиур эрхтэн
хэл/хэл ам - хүний өгүүлэх эрхтэн болон түүний орших хөндий, *ам ангайж суух - алмайран гайхашрах, хий дэмий суух
уруул ам - дээд, доод уруул болон амны хөндий
шүд ам - хүн, амьтны уруулын завсар хөндий болон шүд
ам өчиг - амлалт, ам тангараг
ам тангараг - үйл хэрэг, үг хэлнээсээ буцаж няцахгүй, үнэнч шударга байхаа андгайлсан өчиг
ам бүл - нэг өрхөд амьдарч буй хүмүүс
өрх ам - өрхийн доторх хүний тоо
хүн ам - нийт хүн
ам бэлчир - бэл бэлчир
ам жалга - жалга хавцал
ам амсар - юмны ирмэг, зах
ам мөлт - ам мөлтөс
ам мөлтөс - а.арайхийж, хальт, дөнгөж, урьдхан, ялимгүй жаахан; б.санд мэнд
ам зом - ам юм
ам юм - үйл ажилд завдамтгай, хөдөлгөөнтэй

Этгээд үг

АНГАЛЗУУР н. ам

Чиний ангалзуур гэж хачин шүү. Үргэлж юм ярьж явах юм.
Бид ч ангалзуураа чилтэл ярих шиг болоо. –Тийм ээ. Тэглээ.

ХАМАР ДОР(ХИ) ХАГАРХАЙ н. амны муушаасан нэрлэлт

Хамар дор хагархай байна гээд хамаагүй ярих нь буруу.
Чи хамар дорхи хагархайгаа хамхиж сур.

ХАМРЫН ДОР(ХИ) ХАГАРХАЙ НҮХ н. амны муушаасан нэрлэлт

Солонго ганцаараа хамрын дор хагархай нүхтэй юм шиг үргэлж бусдаас түрүүлж юм ярьж явах юм.
Хувийнхаа хэргийг хамрын дор хагархай нүх байна хэмээн хамаагүй ярих нь хаашаа ч юм шиг санагдана.

Товчилсон үг

МолАм Монгол, Америк

ХАЗССТ Хүн Ам Зүйн Сургалт, Судалгааны Төв

ХАОСУТ Хүн Ам, Орон Сууцны Улсын Тооллого

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

ам ангайж суух - алмайран гайхашрах, хий дэмий суух

ам тосдох - а.хоол идэх; б.амь зуулгатай байх, идэх хоолтой байх; в.идэх уух зүйлээр дутахгүй байх, амны хишигтэй байх

ам халах - а.морь малын ам, ангайхдаа холгогдон улайх; б.шилж. хүний сэтгэл нь хөөрч, яриа нь олшрох, хэтэрхий их ярих; в.бага зэрэг согтож, үг нь олшрох

ам цуурах - үнэн худал юм хамаагүй, болгоомжгүй ярих

ам эргэх - хэлснээсээ буцах

амыг нь тослох - тал засах, хээл хахууль өгөх

ам хамраа долоох - а.сувдаглан шунахайрах, байж ядах

амаа урчихах шахах - ам булаацалдан дэмий чалчих, их ярих

амаа үдэх - үг үл хэлэх, дуугүй болох

амны салиа нь арилаагүй - нялх хүүхдээрээ, хар нялхаараа, туршлагагүй

амаараа шороо үмхэх - а.хүнд хууртах, яах ч аргагүй болох, мухардах; б.ядарч зүдрэн тартагтаа тулах, аль ч үгүй хоцрох

амаар нь шороо үмхүүлэх - а.мууг нь үзэх; б.ядарч доройтуулах

амаар ороод бөгсөөр гарах - а.хүний сэргэлэн цовоо бэрх зан гаргах; б.хүний заль ихтэй нь

амаа олохгүй - хэтэрхий ховдоглох

амаараа гартал идэх - хэтэрхий их идэх

аман дахиа хувааж идэх - маш дотно байх

аманд багтамгүй үнэтэй - маш их үнэтэй

аманд ортол арван даваа - а.тариа тарихаас эхлээд идэх хүртэл ихээхэн хөдөлмөр ордог; б.алив ажил үйлс эхлээд амжилтанд хүртэл саад, бэрхшээл арвин тохиолддог

аманд ч үгүй, хамарт ч үгүй - хаанаа ч хүртэхгүй, хүрэлцэхгүй, юу ч үгүй хоосон хоцрох

амыг нь хазаарлах - үг яриаг нь хязгаарлах

ам нь үдээстэй юм шиг - дуугардаггүй хүн

ам бардам, гуя шалдан - а.чадахгүй атлаа бэлэн амладаг, тэр нь ажил хэрэг болдоггүй; б.аман дээрээ баярхдаг ч ачир дээрээ ядуу

ам бузарлах - бусдад хүсэн гуйж хэлсэн үг бүтэлгүй болох

ам булаалдах - нэг нэгнээсээ түрүүлж юм хэлэх гэж өрсөлдөн ярих

ам гарздах - бусдад найдаж хэлсэн зүйл нь бүтэхгүй болох

ам дагах - бусдын үгийг зөвшөөрөн хүлээх, бусдын хэлснээр байх

ам дордойх - өөр хоорондоо бага сага хэрэлдэн муудалцах

ам гарах - а.бардамнан амлах, чадна дийлнэ гэж батлан хэлэх, бусдыг басах, эсэргүүцэх; б.байнга юм идэж ууж байх

ам задгай - үзсэн, сонссон бүхнээ хэнд ч хамаагүй ярьдаг

ам зөрөх - а.хоёр хүний хэлсэн үг хоорондоо үл тохирох; б.хэрэлдэх, маргалдах

ам ихтэй - хэтэрхий бардам үгтэй

ам муруйх - бага зэрэг муудалцах

ам муу - олноо муу хэлэгддэг

ам муудах - эе эвдрэн муу хэлэх

ам муутай болох - олонд хүндгүй болох, муу хэлэгдэх

ам мэдэн ярих - бодлогогүй, хамаагүй ярих

ам мэдэн чалчих - амандаа орсныг хамаагүй ярих

ам нийлэх - а.хоёр юмны ам уулзар таарч тохирох; б.үг яриа тохирох, хэл амаа ололцох; в.ярих, хэлэх зүйлээ урьдаас ягштал тохирох

ам нээвэл уушги нээх - нэгэнт ярьж эхэлсэн сэтгэл доторх бүгдээ гаргаж хэлэх

ам өрсөлдөх - бие биенээсээ түрүүлж ярихыг оролдох

ам сайжрах - олонд нэр хүндтэй болж эхлэх, магтагдах

ам сайн - сайнаар ярих

ам сайтай - хэн нэгэн бусдыг магтан сайшааж ярих нь

ам сул - а.чалчаа, болсон болоогүй юм байнга ярьж явдаг; б.хүний нууцыг хадгалж чаддаггүй, задгай яриатай

ам сулрах - олны сайн муу ярихгүй болох

ам таглах - а.хариу хэлэхийн аргагүй болгох, хэлэх үггүй болгох; б.хийсэн болж аргацаах

ам түргэн - юуны урьд үг хэлэлцэх дуртай, юм л бол эхэлж дуугардаг түргэн зантай

ам удаан - авсаар үг дуугарахгүй байх

ам уралдуулах - өрсөж ярих

ам хаах - юмыг хийсэн нэр зүүж оронцоглох, хуурах

ам хаацайлах - а.ор нэр төдий зүйл хийх, ам хаах; б.худал хэлэх

ам хавчих - юм хэлмээр санагдавч дуугүй тэсэн өнгөрөх

ам хагалах - хүний хэлж ярихааас бэрхшээн зовниж байсан хэрэг явдлыг үүсгэн хэлж өгөх

ам хагарах - а.бэрхшээж, төвөгшөөж, эргэлзэж байсан зүйлийг сая хэлэх; б.олны дотор зовохгүй ярих

ам хазайх - а.олны ам баахан муудах; б.гол ярианаасаа хөндийрөх

ам хазгай - олноор муу хэлдэг, олонд нүүргүй

ам халах - а.архинд яльгүй согтож ирэх, халамцах; б.хүний сэтгэл хөөрч, үг хэл нь хэт олшрох, яриандаа улайрах, ярих гэж шимтэх

ам хамхих - үгээ цэнэж дуугүй суух

ам хамхихгүй - зогсолтгүй, үргэлжлүүлэн

ам хамхихгүй ярих - хүн хүний үргэлж дуугарч ярьж байх

ам хурдан - а.санасан бодсоноо бусдаас урьд хэлэх зантай; б.тэвчээргүй

ам хуурай суухгүй/-

ам хуурайгүй - а.үргэлж идэж байдаг; б.их ярьдаг, чалчаа

ам хүлээх - а.амаар зөвшөөрөх; б.хэлэлцэх зөвшилдөх зэрэгт бусдын ам харах

ам нь чихээ хуурах - а.өөрөө өөрийгөө хуурах; б.алив ажил үйлсийг мэхлэн аргацаах

амаа чихэндээ хүртэл цуурах - дэмий чалчих, цуурах

ам шаах - бурангуйлан тулгах

ам шүд алдах - ам алдах

ам шүдээ билүүдэх - занах, хэлэх үгээ олж ядах

амаа алгадуулах - хэлэх үггүй болох

амаа барих - а.өнгөрсөн хойно нь гэмших, халаглах; б.хамаагүй ярихгүй байх

амаа жимийх - а.амаа хамхих; б.үг дуугарахгүй суух

амаа өгөх - бусдад заавал тэгнэ гэж хэлэх

амаа таглах - дуугүй байх

амаа таглуулах - хариу хэлэх үггүй болох

амыг нь татах - а.яриа биш хүнээс үг дуулах; б.уралдааны морины амыг татаж, хурдыг нь тохируулах

амыг нь хагалах - морь хазаартаа дасах

амаа үдүүлсэн мэт - дуугүй, үг дуугарахгүй

аман дээрээ сүрхий, ачир дээрээ базаахгүй - хэлэх нь сайхан ч хийх нь маруухан

аманд орчих шахах - а.хэт олон юм асууж сонирхох; б.хэт дотночлох

амандаа балтай, аюулхайдаа балттай - сайхан үг хэлж, муу санаа өвөрлөсөн

амнаас нь алт унах - үг цөөнтэй, олон үг ярьдаггүй

амнаас салдаггүй - байнга ярьж байдаг, амны уншлага болсон

амны гарз - хэлээд нэмэргүй

амны зугаа болох - хүний муу явдал энд тэндгүй тархаж жигшин хэлэлцэгдэх

амны зууш, аяганы алчуур болох - бусдад шоовдорлогдон яригдах

амны уншлага - цаг үргэлж яригддаг ярианы гол сэдэв

амыг нь үдэх - үг дуугарахгүй болгох

хүний ам харах - хүний юу хэлэхийг хүлээн тохиолдсон хэргийг шийдвэрлэхгүй байх

амаа татах - а.юм ярихаа болих, дуугай болох; б.илүү үг ярихгүй байх

ам хэлээ билүүдэх - дэмий чалчих, илүү дутуу үг ярих; хэрүүл хийх

усан амтай - дандаа бүтэлгүй юм ярьж байдаг

хөхүүрийн ам холдож хүйтний ам ойртох - хүйтний улирал ирэх

ам авах - а.тангараглах~Шийрэв

ам алгадах - хариу хэлэх аргагүй болтол гацаах~Хэлэх ярихдаа ч гаргуудын хувьд түүнийг зөрүүлээд ам алгадна гэдгийг таамаглаж байсан.

ам алдах - а.хэлэх ёсгүй зүйлийг гэнэдэж хэлэх:~Тэдний дундаас нэг өвгөн ам алдаж, –Дарга минь, бид өөрснийхөө илүү юмнаас хамгийн дөгөөтэйгий нь шилж авчирлаа... гэв (Л.Түдэв, Уулын үер). б.амлах, ам өгөх~Ийм үгийг хэлж, ийнхүү ам алдаж Тэмүүжинг Чингис хаан нэрийдэж хаан болго (МНТ).

ам ангайх - а.ярих, хэлэх~Энэ тухай хэнд ч ам ангайж болохгүй (Б.Догмид, Үхэх хүнд хань хэрэггүй). б.гайхах

Хэвшмэл хэлц

Авир сайт айлд хонох

Ам муут хээр хонох

Агсарсан хүнд

Ам ангайсны хэрэггүй

Агт алдвал баримжаатай

Ам алдвал баримжаагүй

Агт алдвал барьж болно

Ам алдвал барьж болохгүй

Агт алдвал олж чадна

Ам алдвал буцааж чадахгүй

Агт барьж эмээл дарахад амархан

Ам нээж юм гуйхад бэрх

Агт мориноосоо буухаас биш

Ам үгээсээ буухгүй

Адуу алдвал барьж болно

Ам алдвал барьж болохгүй

Ажил нь өөдрөг бол

Ам хэл нь дорой ч яах вэ

Ажил үгүй бол амьдрал үгүй

Ам үгүй бол аяга үгүй

Азарга алдвал барихад хялбар

Ам алдвал барихад бэрх

Ал нь шалдан

Ам нь бардам

Алба мэддэггүй ноён

Ам зөрдөггүй түшмэл

Алба хожиж

Ам бөглөх

Алс цаанах сэтгэлээ тэгшлэхгүй бол

Ам хоншоорын уран үгээр яах вэ

Ам дордойвч

Элэг дордойхгүй

Ам алдвал барьж болдоггүй

Агт алдвал барьж болдог

Ам алдвал хэрэг гардаг

Агт алдвал эрэл гардаг

Ам алдсанаас

Агт алдсан нь дээр

Ам бардам

Аарцаг шалдан

Ам бардам

Гуя шалдан

Ам барих

Ач хүүтэй

Ам бол ам

Сээр бол сээр

Ам гэж адасга шиг

Чадал гэж даац шиг

Ам жимийн

Хамар хавчиж явах

Ам ихт ангайхад

Заяа ихт залгина

Ам ихт ангайхад

Хүч ихт булаана

Ам ихт нь ангайж

Алга ихт нь тосдог

Ам ихтийг ангайхад

Буян ихт булаана

Ам нь алт

Ачир нь шар чацга

Ам нь алтайд

Аарцаг нь шороонд

Ам нь амтыг нь мэдээгүй

Шүд нь шүлтийг нь мэдээгүй

Ам нь арслан зодно

Ачир нь мэлхий отно

Ам нь бал

Ачир нь хал

Ам нь бардам

Ажил нь палдам

Ам нь дүүрэн

Ажил нь дульхан

Ам нь иддэг

Сүүл нь таргалдаг

Ам нь иддэг

Сүүл нь таргалдаг

Ах нь хэлдэг

Дүү нь сонсдог

Ам нь хүчтэй

Ажил нь бачтай

Ам нь цагаан

Ажил нь бараан

Ам нь цагаан

Аюулхай нь хар

Ам нь чадалтай

Ажил нь бачтай

Ам нь чихээ хуурна

Аюулхай нь гэдсээ хуурна

Ам нь шар алт

Ачир нь шар чацга

Ам нь юм болгоныг чадна

Ачир нь хаврын өдрийн уртыг ч гүйцэхгүй

Ам нэг хэлтэй

Ажил нэг голтой

Ам нэг хэлтэй

Ажил нэг чигтэй

Ам нээхээр

Уушги нээ

Ам худалч

Нүд үнэнч

Ам хэл туулайнаас хурдан

Атаа тангараг хутганаас хурц

Ам хэл худалч алаг түүх үнэнч

Уруул ам худалч урдах түүх үнэнч

Ам хэлдээ итгэхээр

Ажил үйлсдээ итгэ

Ам хэлний хурцаас

Ажил хэргийн завч

Ам хэлний хурцаас

Ажил хэргийн бүтээлч

Ам хэлээрээ айхавтар

Ажил хэргээрээ сулавтар

Ам эзэнтэй

Алга өгөөжтэй

Амраа харвал

Ам хоосон

Амсар муутай саванд юм бүү хий

Ам султай хүнд үг бүү хэл

Арга сайтай хүн айлд хононо

Ам муутай хүн хээр хононо

Архины ааг

Сархдын сандуугаар

Ам муруйх

Ах нь хэлж дүү нь сурна

Ам нь идэж сүүл нь таргална

Ах сайтын дүү нар цэцэн

Ам сайтын ажил гэнэн

Ашиг алдвал олж болно

Ам алдвал олж чадахгүй

Аяга хоолоо хагаслалцаж

Ам цайгаа хуваалцах

Гар хөдөлбөл

Ам хөдөлнө

Уур муут уруулаа цуу татах

Ам муут аягаа хага татах

Чих хатуутай гар хүндтэй хүн

Ам хатуутай хөл хүндтэй морь хоёр адил

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Чонын амнаас гарч

Барын аманд орох

Тайлбар: нэг аюулаас мултраад, нөгөө аюулд өртөх

Ам алдвал барьж болдоггүй

Агт алдвал барьж болдог

Тайлбар: хэлэх ярих үгээ урьдаас сайтар бодох хэрэгтэй

Ам дордойвч

Элэг дордойхгүй

Тайлбар: садан төрлийн хүмүүс өөр хоорондоо бага сага хэрэлдэж муудалцсан ч элэгсэг сэтгэл нь хувирдаггүй галуу мэт гуаглаж хэрээ мэт гөлийнө

Цэцэн үг

Амны салиа арилаагүй байхад

Ахтайгаа тэмцээд ахицыг олохгүй

Тайлбар: юмны учир сайн мэдэхгүй байж, ахмад хүнтэй тэмцээд сайнаа үзэхгүй

Аманд орсон шар тосыг хэлээрээ түлхэх

Тайлбар: сайхан боломжийг алдах