Зүчи
Зүчи (Нэрийн зөв хэлбэр нь Жочи) (1180 оны орчим – 1226/1227) нь Их Монгол Улсыг үндэслэгч Чингис хаан болон их хатан Бөртэ нарын дундаас төрсөн дөрвөн хүүгийн ууган нь юм.
| Зүчи ᠵᠥᠴᠢ | |
|---|---|
| Зүчийн улсын Хан | |
| Өмнөх | Чингис хаан |
| Дараах | Орд (х.ш. 1204-1280) Бат (х.ш. 1205-1255) Бэрх, 1257-1267 онуудад Алтан Ордын хан |
| Төрсөн | 1181 Монгол |
| Нас нөгчсөн | 1227 (45–46 настай) Еврази |
| Хатан | Сархан хатан Бэхтимиш хатан Ухаа үжин хатан Султан хатан |
| Ургийн овог | Боржигон |
| Улс гүрэн | Их Монгол Улс |
| Аав | Чингис хаан Тэмүжин |
| Ээж | Бөртэ Үжин |
Намтар
засварлахЗүчийн бага нас, залуу нас хэрхэн өнгөрсөн тухай мэдээлэл бага байдаг. Дундад зууны үеийн түүхүүдэд түүний нэр хорин таван настай байхад нь дурдагдан гардаг. “Монголын Нууц Товчоон”-д өгүүлснээр Чингис хаан 1207 онд Зүчийг баруун гарын цэргээ толгойлуулж Байгал нуурын баруун талын нутаг руу илгээж, тэдгээр ойд амьдардаг овог аймгуудыг байлдан дагуулж байжээ. Тэлэнгут, Урсут зэрэг ойн ард түмэн тулалдаанд оролцохгүйгээр Монгол хааны ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрч Зүчид дагаар оржээ. Зүчийн цэргийн шахалтаар Енисей Киргизүүд дагаар орж, үүний дараа Киргизийн ноёнууд Зүчид ирж цагаан шонхор, цагаан морь, цагаан булга бэлэглэж байсан байна.
Улмаар 1211-1217 оны орчимд Алтан улстай хийсэн аян дайнд оролцож явсан. 1218 онд Киргиз, Хорь Түмэдийн бослогыг дарсан. Улмаар 1219-1225 оны хооронд Хорезмыг дайлахад оролцжээ. Чингис хаан нутаг буцах болоход түүнд цэрэг таслан өгөөд Эрчис мөрнөөс баруун тийш бүх газрыг өгч, дайлуулах зарлиг буулгасан байдаг. Гэхдээ тэрбээр өвчиний учир 1225-1226 оны орчимд нас нөгчсөн.
Гэр бүл
засварлахЭцэг: Чингис хаан
Эх: Бөртэ хатан
Хатад:
Хонгирадын Сархан хатан: Хонгирадын Даритай ноёны охин.
Хонгирадын Ухаа үжин: Хонгирадын Элчи ноён охин.
Хөвгүүд:
Зүчи дор хаяж 14 хүү[1], нэг охинтой байв. Өөр эх сурвалжид Зүчийг 40 орчим хүүтэй байсан гэдэг.[2]
- Орд (1204-1280)
- Бат (c. 1205-1255)
- Бэрх, Алтан Ордыг 1257-1267 онд захирсан хаан[3]
- Бэрхэчир
- Шибан: түүний ургийнхан Алтан Ордын сүүл үеийн хаад болж, Сибирийн ханлиг, Хива, Узбек зэрэг хаант улсыг байгуулсан.
- Тангад
- Бувал. Ногай ханы өвөг эцэг.
- Чулуун
- Шинхүр
- Чимбай
- Мухаммед
- Удур
- Туг Төмөр: Алтан Орд, Цагаан Орд, Их Ордын сүүлчийн хаадын өвөг.
- Шингүм: хүүхэдгүй залуудаа өөд болсон.
Зүчийн нэг охин нь Алмаликийн захирагч Чарлүктэй гэрлэжээ.
Зүчи ханы үр удам
засварлах- Зүчи хан
- Орду эзэн
- Сартагтай: Хонгирадын Жүхэ хатнаас төрсөн.
- Хүйнчи хан: хонгирадын Хужин хатнаас төрсөн.
- Хүли
- Түмэхэн
- Түмэн: хонгирадын Иидэхэн хатнаас төрсөн.
- Мянган: Билан хатнаас төрсөн.
- Аячи
- Мусулман: хонгирадын Хадахан хатнаас төрсөн.
- Хурумши
- Хунгиран хан
- Чурамгай
- Хутуг
- Үлэхү
- Төмөр Буха
- Улхуту
- Сартагтай: Хонгирадын Жүхэ хатнаас төрсөн.
- Бат хан: хонгирадын Ухаа үжинээс төрсөн.
- Сартаг хан
- Тогоон
- Тарбу
- Тулбуха хан
- Хүнчэг
- Мөнхтөмөр хан
- Тодмөнх хан
- Үрмөнх: хонгирадын Эрхэч хатнаас төрсөн
- Цэцэгт: алчи татарын Төр Хүтлүг хатнаас төрсөн
- Тубрай
- Тугтунаху
- Бабуж
- Тугалбуха
- Угачи
- Тарбу
- Өвгөн
- Борог
- Булар
- Дүтүч
- Тагдахай
- Ахмед
- Сабир
- Дунгур
- Улагчи
- Бэрх хан: Хүүхэдгүй байсан.
- Бэрхэчир
- Хөхчү
- Ижил Төмөр
- Билигч
- Тугтай
- Тугтөмөр
- Есүбуха
- Сарай Буха
- Хөхчү
- Шибан
- Байнал
- Баатар
- Хадаг
- Балган
- Цэрэг
- Мэргэн
- Хүртүг
- Аячи
- Сайлхан
- Баянжил
- Хоничи
- Мажар
- Тангуд
- Сүбэхтэй
- Күрүк
- Мажар
- Кунчик Хоничи
- Бурачар
- Хүч Төмөр
- Иштан
- Дурату
- Тукуз
- Колимтай
- Арслан
- Бүрэлги
- Сүбэхтэй
- Бувал
- Татар
- Ногай ноён
- Жүхэ
- Мүхэ
- Түри
- Чага
- Мянгадар
- Нөхөр
- Хирди Буха
- Бэхдүс
- Туда хан
- Түклүпай
- Абухан
- Түгүжа
- Ахмед
- Узбек
- Сасыг
- Басар
- Орос
- Урунга Хүртүх
- Туглужа
- Илбасмиш
- Нөхөр
- Татар
- Чулуун: тэрээр хүүхэдгүй залуудаа амь үрэгдсэн.
- Шинхүр
- Есөнбуха
- Бүрилги
- Хүтлүг
- Тудахан
- Тудачи
- Агтачи
- Ширэмүн
- Хорезми: Татарын Булужин хатнаас төрсөн.
- Жахуту: Сүлдүсүний Хутлухан хатнаас төрсөн.
- Байрам: татвар эм Хулда-гаас төрсөн.
- Мажар
- Урусак
- Бай
- Байху
- Есөнбуха
- Чимбай
- Хиндү
- Яку
- Жалайртай
- Хөндөлөн Мангутай
- Тагачу
- Яку
- Тудавур
- Мажар
- Мэлиг
- Хожа
- Хуртухач
- Тариячи
- Мажар
- Хиндү
- Мухаммед
- Бүрэ
- Удур
- Харачар
- Хүртүг: Тулас овгийн Ильтутмиш хатнаас төрсөн.
- Саса
- Түрж
- Ананда
- Абишка
- Эмгэн
- Туевкел
- Хүртүг: Тулас овгийн Ильтутмиш хатнаас төрсөн.
- Харачар
- Туг Төмөр
- Бай Төмөр
- Буханчар
- Билигчи
- Хөхөчү
- Баян
- Хазан
- Данишменд
- Урунч
- Ачиг
- Бахтияр
- Ариклы
- Адил
- Сакрич
- Анбарчи
- Харахыр
- Никбай
- Керанчэ
- Шабаку
- Сарич
- Кин Төмөр
- Хархожа
- Абай
- Ачиг
- Бай Төмөр
- Сэнгүм: Үр хүүхэдгүй.
- Орду эзэн
Эшлэл
засварлах- ↑ H.H.Howorth-History of the Mongols, part.II div.II, p.35
- ↑ Рашид-ад-Дин 1960, хуудас 65.
- ↑ Дэвид Морган, The Mongols, p. 224