Хунт нуур

Хунт нуур (орос. Лебединое озеро) нь оросын алдарт хөгжмийн зохиолч Пётр Чайковскийн 1875–1876 онд зохиосон 4 үзэгдэлт бүжгэн жүжиг юм. Анхандаа амжилт олоогүй тус бүтээл нь өдгөө хамгийн алдартай бүжгэн жүжгүүдийн нэг болжээ.

Ардын үлгэр, домгуудаас сэдэвлэн, анх 2 үзэгдэлтэйгээр зохиосон тус бүжгэн жүжигт, муу санаат шидтэний хараалаар хун болон хувирсан Одетт гүнжийн түүхийг өгүүлдэг. Тус бүжгийн жүжгийн анхны тавилтыг чехийн балетмейстер Вацлав Рейзингер (чех. Václav Reisinger, герм. Julius Wenzel Reisinger; 1828—1893) дэглэжээ. Ийнхүү 1877 оны 3-р сарын 4 (Оросын хуучин тооллоор 2 сарын 20)-нд Москвагийн Большой театрын тайзнаа Эзэн хааны балетын чуулгынхан анх тайзнаа тоглосон билээ. Олон янзын хувилбар байдгаас өдгөө хамгийн өргөн дэлгэрсэн нь Мариус Петипа, Лев Иванов нарын дэглэсэн, 1895 оны хувилбар юм. Уг хувилбар анх 1895 оны 1-р сарын 15-нд Санкт-Петербургийн Марийнский театрт тоглогджээ.

Өнөө үед балетын одоо байгаа бүх хувилбар партитуруудаас театрын ижил тавилт бараг байдаггүй. Рудольф Нуриевын Вена хот дахь тавилт, Владимир Бурмейстерийн хувилбар нь хамгийн радикал хувилбар гэж тооцогддог.

Бүжгийн жүжгийн үйл явдал

Муу санаат шидтэний шившлэг өдрийн цагаар ажилладаг боловч орой болж сар гархад цагаан хун үзэсгэлэнт Одетта болон хувирдаг. Тэр ганцаараа биш, нуурын эрэг дээр Одеттаг хунгийн хатан хаан гэж дууддаг илбэдсэн хун охидоор хүрээлэгдсэн байдаг. Домогт өгүүлснээр, муу санаатнуудад хулгайлагдсан охиныхоо төлөөх эхийн нулимс ид шидийн "Хунгийн нуур"-ыг үүсгэсэн байна. Шившлэгийг залуугийн жинхэнэ хайр л буцааж чадах ч мөнхийн хайрын тангараг тасарсан тохиолдолд тэр мөнхөд хун болж үлдэнэ гэжээ. Балетын дөрвөн үзэгдэл нь бодит ба зөгнөлт гайхалтай үзэгдлүүдийг ээлжилж солигддог байна. Ордны цэцэрлэгт хүрээлэнд насанд хүрснээ тэмдэглэж байгаа ханхүү Зигфрид найзуудынхаа дунд хөгжилдөж байгаа ч цэцэрлэгт хүрээлэн дээгүүр нисч буй хунгийн цуваа түүнийг араасаа дагуулан дууддаг. Ойд, нуурын эрэг дээр хун охидын дунд хунтайж толгой дээрээ титэм зүүсэн хунгийн хатан хаан Одеттыг олж харна. Нуурын муу эзэн Ротбарт мөрдлөг хавчлагад өртөж байсан түүхдээ цочирдсон түүний гоо үзэсгэлэнд автсан Зигфрид Одеттэд мөнх хайрлахаа тангарагладаг байна. Шилтгээнд Зигфридийн эхийн захиалгаар тэрээр өөрт нь сүйт бүсгүй сонгох ёстой болдог. Хамгийн гоо бүсгүйчүүд түүний өмнө бүжиглэдэг. Испани, Неаполитан, Унгар, Польш (мазурка) үндэсний бүжгүүдийн ээлжилж байдаг - Гэсэн хэдий ч хунтайж Одил гарч ирэх хүртэл хайхрамжгүй ханддаг бөгөөд Зигфрид Одеттыг гэж хардаг. Зигфрид аймшигт том алдаа хийснээ ойлгосон тул нуур руу гүйж очоод Одеттээс уучлал гуйсан ч хүлээж авдаггүй. Ханхүү Зигфрид Одеттагийн толгойноос титмийг авч (титэм Одеттийг хавчлагаас аварсан) балетад хувь заяаны дүрийг дүрсэлсэн нуурын эзэн Ротбартыг сорьжээ. Хун охин түүнтэй хамт хүний ертөнцөд очно гэж хунтайж найдаж байв. Үлгэрт нууран дээр эргэлдэж буй хүчтэй шуургатай давалгаа Одетта, Зигфрид нарыг залгидаг.

Монголд

Гурван бүлэг, дөрвөн үзэгдэлт энэхүү балет нь хөгжмийн зохиолч П.И.Чайковскийн балетыг Монгол Улсын Дуурь бүжгийн театрын тайзнаа анх 1975 оны 6-р сарын 28-нд тоглож, үзэгчдэд хүрч эхэлсэн түүхтэй. Энэ үед Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, удирдаач Жамъянгийн Чулуун, Ардын жүжигчин, Хөдөлмөрийн баатар, Улсын дуурь, бүжгийн эрдмийн театрын зөвлөх балетмейстер Балжиннямын Жамъяндагвын дэглэлтээр анх тоглож байсан. Хамгийн анхны Одетта, Одиллиягийн дүрийг Ардын жүжигчин Юндэндоржийн Оюун, Зигфридийн дүрийг Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Э.Оюунбат, Алиа салбадайн дүрийг Ардын жүжигчин Очиржанцангийн Ганбаатар нар амилуулж байжээ.

Гоо үзэсгэлэнт хунгуудын домог болох Оросын алдарт хөгжмийн зохиолч П.И.Чайковский "Хунт нуур" балетыг 2021 оны 12-р сарын 4-5-ны өдрүүдэд Дуурь, бүжгийн эрдмийн театрын тайзнаа тоглосон. “Хунт нуур” балет нь дэлхийн хамгийн алдартай театруудад тавигддаг, маш олон үзэгчтэй балет юм.

Уг алдарт дуурийг 2023 оны 5-р сарын 21-нд Балжиннямын Жамъяндагвын дэглэлт, хөгжмийн удирдаач Т.Гэрэлцэцэг, зураач Ч.Гунгаасүх нар бүтээв. Одеттагийн дүрд-М.Нандинцэцэг, Зигфрид- А.Эрдэнэболд, Ротбард- Д.Содбаяр, Алиа салбадай- Ц.Энх-Амар нар бүтээжээ.

Цахим холбоос

Commons: Хунт нуур – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан