ပေါမ်
ပေါမ် (အၚ်္ဂလိက်: folklore)ဝွံ ဒှ်ပရူမွဲမွဲ ဂကောံမၞိဟ်တအ် မကောံလဴပူကၠုင် အဆက်ဆက် နမရန်တၟအ် သွက်ဂွံလဟိင်စိုတ် လေဝ်နွံ၊ သွက်ဂွံဒၠောအ်ဗတောန်လေဝ်နွံရ၊၊ နူကဵုပေါမ်အာဂီုဂှ်မွဲအဆက် လ္ၚတ်ကေတ် အခိင်တြေံတမၠာ ဂကောံမၞိဟ်မွဲမွဲ ဂွံတၟာဂလိုင်ရ၊၊
အဓိပ္ပါယ် ပေါမ်
ပလေဝ်ဒါန်မအရေဝ်မန် ပေါမ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် ပွမဖန်ဗဒှ်ရ။ ဗီုဒက်ပတန်ပေါမ်တအ်ဂှ် နွံကဵု ကဆံၚ်ပိကဆံၚ် (သ္ၚိ -> မ္ၚး -> သ္ၚိ)၊ တုပ်ကဵု လဒက်ပတန် သုတ်ဇာတ်ဂမၠိုၚ်ကီုရ။ ပေါမ်တအ်ဂှ် မလဴကၠုၚ် နူအဆက်ကောန် အဆက်စဴတုဲ ၜိုတ် ၁၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပရူဂှ် ညးချူစုတ်စွံ နကဵုလိက်ရ။
ပ္ဍဲဂကူမန်ပိုယ် အခိၚ်လဵု ညးတအ် မကလေၚ်ပကောံ ချူပေါမ်တအ် နဒဒှ်လိက်ဂှ် ဟွံတီကေတ် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ရ။ လိက်ပေါမ်ပံၚ်ကောံ (လိက်ပုရဏာံပုရဒါံ) ကျာ်ဇၞော်အစာအစွောအ် မပကောံချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံအကြာ ၁၇၃၀ ဂှ် မွဲကၞပ်ရ။ အလဵုဇကု ကျာ်ဇၞော်အစာစွောအ် ညးချူပကောံတုဲ မစချူလဝ်ဟာ၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ် လိက်ကၞပ် အစာတမၠာတအ်ဂှ် ညးကလေၚ်ချူတၟိဟာဂှ် ဟွံဂွံတီကေတ်ရ။
ပေါမ်တအ်ဂှ် နဒဒှ် မလဟိၚ်စိုတ် ကေုာံ ဒ္ဂေတ်ပြဝမၞိဟ် မလဴပူကၠုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵု တၞောဝ် ပ္ဍဲအကြာတာဲဝါဗ္ၚ၊ ပ္ဍဲအကြာဘာလကျာ်၊ အကြာဗွိုၚ်နန်။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဒၞာဲမၞိဟ်တအ် မကောံဒၟံၚ် ပ္ဍဲဂကောံသ္ၚိကၟိန်ကီု သီုကဵု ပ္ဍဲအရာမဟီုတွံဓဝ်တအ်ဂှ် စကာလဴပူဂၠိုၚ်ရ။ ပေါမ်ဂှ် ဇၟာပ်မၞိဟ် မလဴလေပ်ဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲအရာမလဴပေါမ်ဏအ်ဂှ်လေဝ် ဒှ်ကွတ်မွဲဂကူကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ လဆောဝ်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲဂကောံအိန်ထံၚ်ဂှ် မၞိဟ်မွဲ ဗီုကဵု မိနော်၊ အပါနော်စဏအ်၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ် မၞိဟ်မွဲအရာပ်/ကွာန်ဂှ် မၞိဟ်မွဲ။ အခိုက် မပကောံမၞိဟ်တုဲ မလဴပေါမ်ဂှ် ပ္ဍဲဂကူမန် သှ်ၜေက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိကမ္မဌာန် (သ္ၚိမၞိဟ်ချိုတ်) စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိကမ္မဌာန်ဂှ် တၞဟ်နဂွံဗိုၚ်ကဵုဒြဟတ်စိုတ် ကုညးတၠခန္ဓတအ်တုဲ ဂကောံမသ ကလောကောဒေအ် ရဲအရာပ်တအ် အခိၚ်တ္ၚဲသဝ်မ္ဂး ကောံကၠုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိကမ္မဌာန်ရ။ သွက်မၞိဟ်တအ်ဂှ် အစာဗွဟ်မွဲ ဗှ်ထ္ၜး ဟွံသေၚ်မ္ဂး လဴထ္ၜးကဵု ပေါမ်ရ။
တၚ်ပတဝ်က္ဍိုပ်အဓိကပေါမ်ဂှ် သွက်မၞိဟ်ပၠိုန်န်တအ်ရ။ သွက်ကောန်ၚာ် ဟွံသေၚ်ရ။ စိုပ်ခေတ် ဗွဲကြဴဏအ် ပေါမ်မရန်တၟအ် သွက်ကောန်ၚာ်တအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဂျေၚ်ရာပေါမ်ဂှ် ဟိုတ်မကၠိုဟ်လောဲ စိုတ်လုပ်စလောဲတုဲ လိက်သွက်ကောန်ၚာ်တအ်ဂှ် မချူ နကဵုဂျေၚ်ရာ/ဗီုပြၚ်ပေါမ်ရ။
ဂျေၚ်ရာပေါမ်
ပလေဝ်ဒါန်ဂျေၚ်ရာပေါမ်ဏအ်ဂှ် စဵုကဵုခေတ်လၟုဟ် ချူဒၟံၚ်ဏီဖိုဟ်ဂှ်ရ။ဟိုတ်ဂှ်ရ ပေါမ်မဟွံတီ အစာမဇန်လဝ်တအ်ဂှ်၊ ဟိုတ်မဒှ် ပေါမ် မဆက်လဴကၠုၚ် အဆက်ကောန် အဆက်စဴ နဒဒှ်ဂကူမွဲတုဲ ပေါမ်ဂကူ (Folkeeventyr)၊ ပေါမ်မတီအစာကဝိ မချူလဝ်တအ်ဂှ် ပေါမ်ကဝိ (eventyr)။ မြဴသာ်ဝွံ ပါ်ထောအ် ပေါမ်ၜါဂကူဂွံရ။
ပါဲနူဂှ်တုဲ ဂျေၚ်ရာပေါမ်ဂှ် ကလေၚ်ပါ်ဂွံ ၜါဂျေၚ်ရာပၠန်။ ပေါမ်ဟာသ (Jokes adventure/skæmteeventyret) ကဵု ပေါမ်မှဝ် (magic adventure/trylleeventyr)။
ပေါမ်ဟာသဂှ် ပဓရိုၚ် ကုဂကောံမၞိဟ်မဂွံအဝဵု ဗီုကဵုသၟိၚ်တၠ ကေုာံ ကျာ်ဇၞော်တအ်ရ။ နကဵု ဥပမာမ္ဂး ပေါမ်ပ္ဍဲမန်ပိုဲမ္ဂး ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဂှ် ဒှ်ပေါမ်ဟာသ၊ မပဓရိုၚ် ကုကျာ်ဇၞော်၊ ပဓရိုၚ် ကုသၟိၚ်တၠ။ အတိုၚ်လညာတ် ဒံက်တာမၚ်တေန်မန် မ္ဂး ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဝွံ ပ္ဍဲဂကူမဒှ်တၞောဝ်မန် ဂကူခမေန်တအ်လေဝ် နွံဒၟံၚ်ကီုတုဲ ဒးဒှ်ပေါမ်ခေတ်တြေံ နူအခိၚ်ဗွဲမလအ်တေအ်။ နကဵုအခိုက်မန် နူခေတ်မစၟတ်သမ္တီဝၚ် စဵုကဵုစိုပ် ခေတ်ဗုကာံ (၁၂ ဗွဝ်ကၠံ) တအ်ဂှ် ပ္ဍဲဂတမၞိဟ်တြုဟ်မ္ဂး ညးစုတ် "မၚ်"၊ နူခေတ် ၜိုတ် ၁၃-၁၄ ဗွဝ်ကၠံဂှ် စၞး "မၚ်" ဂှ် ဒှ်အာ "မ"။ ရံၚ်ကဵုယၟု မဒံက်ခေဝ်ဂှ်တုဲ ပေါမ်မဒံက်ခေဝ်ဝွံ ဒှ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲအကြာဂှ် ဒှ်မာန်ရ။ ညံၚ်ရဴမဒံက်ခေဝ်ကီု "မဒကောၚ်ပိုန်" မဂွံအဓိပ္ပါယ် ပိုန်ဇၞော်၊ ပိုန်ကလောအ် ညံၚ်ဒကောၚ်သြောအ်။
ပေါမ်မှဝ်ဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲပေါမ်ဂှ် နွံကဵု အရာမၜက်လောန် နူသဘာဝ ဗီုကဵု ခမုဲ၊ ကလော်၊ ဒေဝတဴ၊ နာ်၊ ကိန္နရဳ။ ပေါမ်လ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး ဂျေၚ်ရာသီုၜါ မပံၚ်နှဴတုဲ ချူလဝ်လေဝ် နွံကီုရ။ ပ္ဍဲပေါမ်ဂှ်မ္ဂး ကောန်သၟိၚ်ဂှ်/မၞိဟ်အဓိကဂှ် ဒးစုက်လုက် ပရေၚ်တဝ်စၞေဟ် ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ကၞောတ်တဲ ကလိဂွံအံၚ်ဇၞး။ ညံၚ်ညးမဟီုစ "ပေါမ်စိုပ်ဍုၚ် ဂၠုၚ်စိုပ်သၞေဟ်" ကီု သၟတ်ဂှ် ကလိဂွံကောန်ဝုတ်ဨကရာဇ် ဂွံပကၚ်ရၚ် ဍုၚ်။
ပေါမ်လ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး ဒှ်ပရူလၟေၚ်ဘဝ မၞိဟ်မွဲမွဲ မရေၚ်တၠုၚ်ဗစိုပ်ကဵု ဒၞာဲဇကုလေဝ် မၞုံကီုရ။ ပေါမ်တအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဒးတတ်ၜက် သွက်ဂွံတန်တဴဂွံရ။ ပ္ဍဲပေါမ်ဗီုဏအ်ဂှ် ဒှ်ပေါမ်မဒက်ပတန် နကဵု သၚ်္ကေတလက်သန်နာနာသာ်ရ။ လၟေၚ်ဘဝမၞိဟ်မွဲ ဒးတတ်ၜက် နကဵုအခက်အခုဲအန္တရာယ်နာနာသာ်၊ ကောန်သၟိၚ်ဂှ် နွံအစောမ်စရာဲတၟေၚ် သွက်ဂွံတတ်ၜက်အာ ပရေၚ်တဝ်စၞေဟ်တအ်ဂှ်။ ပရေၚ်တဝ်စၞေဟ်တအ်ဂှ် ၜိုန်ရ မဟီုလဝ် နကဵုရုပ်ဝတ္ထုမွဲမွဲကီုလေဝ် ရုပ်ဝတ္ထုတအ်ဂှ် ဒှ်လက်သန် သွက်ဘဝမၞိဟ် မဂွံစိုပ် ဌာနကဆံၚ်မွဲမွဲ မုမဒးတတ်ၜက်အာရ။ မဗမံက်ထ္ၜး နကဵုဥပစာလၚ်္ကာ နူဘဝကောန်ၚာ် ညံၚ်ဂွံစိုပ် ဘဝမၞိဟ်ဇၞော်၊ နူဘဝမုဟွံတီ ဒှ်အာဘဝဝုတ်ဗၠာဲ မပ္တံမြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ်ရ။
လဒက်ပတန်ပေါမ်
ပလေဝ်ဒါန်ဗီုဒက်ပတန်ပေါမ်တအ်ဂှ် ညံၚ်မဟီုလဝ် ဗွဲလတူတေအ်ရ။ မနွံကဵု ကဆံၚ်ပိကဆံၚ်၊ (သ္ၚိ၊ မ္ၚး၊ သ္ၚိ)။ မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိ အန္တရာယ် မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်၊ ဒးတိတ် သွက်ဂွံတဝ်စၞေဟ် ကုအန္တရာယ်၊ စိုပ်ကၞောတ် ကလိဂွံဇမၞး ဒှ်မၞိဟ်တၠအစောန် ကလိဂွံသ္ၚိတၟိ ဗွဲတၟေၚ် ဂွံစိုပ်ဍုၚ် ဂွံပိုၚ်နန်။ ပ္ဍဲအခန်ဒုတိယ မၞုံမ္ၚးဂှ် ပရေၚ်တဝ်စၞေဟ်၊ မၞုံကဵုဣဓိကြဳဇှ် မၜက်လောန် နူသဘာဝတအ်ဂှ် ကတဵုဒှ်ရ။ ကလိဂွံဇမၞးတုဲ ကလေၚ်စဴကၠုၚ် နကဵုမမိပ်သၠောၚ်။ အန္တရာယ်တအ် ပရေၚ်တဝ်စၞေဟ်တအ်ဂှ် ဒှ်အရာမပစုက် ကုအစောမ်စရာဲ မၞိဟ်တၠအစောန်ဂှ်ရ။ လဆောဝ်မ္ဂး မၞိဟ်တၠအစောန်ဂှ် ပါ်ကရေက်တၞဟ်ခြာ နူညး ပ္ဍဲပွဳပွူညးတေအ်။ ဥပမာ ပၞောဝ်ကဵုကောန်ဂမၠိုၚ် ကောန်ဍောတ်အိုတ်ဂှ်၊ မၞိဟ်ပ္ဍဲမွဲကွာန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒိုဟ်ဓီုအိုတ်၊ ဒှ်မၞိဟ် မဒိုက်ဝါတ်အိုတ်။ ပရေၚ်ဟွံတုပ်တအ် တၞဟ်နမဂွံမံက်ကၠးဂၠိုၚ်တုဲ ဥပမာ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ပလံၚ်ဏာ ကောညးတေအ်ကၠာ၊ ဆဂး ဟွံအံၚ်ဇၞး။ ဒဒှ်ရ မိက်ဂွံဟီု မၞိဟ်တၠအစောန်ဂှ် ညးတေအ် ဒှ်မၞိဟ်ဓမ္မတာမွဲ ဟွံသေၚ်၊ တၟေၚ်နူညးတၞဟ် တၟေၚ်နူကောဒေအ်ဇကုရ။ ပ္ဍဲကဆံၚ်နိဂီုဂှ်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ် ဍန်ဂၠေအ်ကွေဟ်ရ။ "ဨကရာဇ် ပအပ်ကဵု ကောန်ဝုတ်ဨကရာဇ် ကုမၚ်ဗၠာဲဂှ်တုဲ ညးၜါဂှ် ဂွံတန်တဴအာ ဗွဲမမိပ်သၠောၚ်ရ။"
ဗီုကိုန်ဂစိုတ် ပ္ဍဲပေါမ်ဂှ်လေဝ် နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဥပမာ ပေါမ်ဂှ် စကဵု "တေကၠာကၠာတေအ်ဏအ် "။ ဗွဲမဂၠိုၚ် မရနုက်ကဵု ပိဝါဂှ် ဂွံဆဵုဂၠိုၚ်ရ။ ကောန်မရနုက်ကဵုပိ၊ တိတ်တဝ်စၞေဟ် ပ္ဍဲမရနုက်ကဵုပိအလန်ဂှ် ကလိဂွံအာ ပေါဲအံၚ်ဇၞး။ သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ်၊ ကောန်ဍောတ်အိုတ်ဂှ်၊ ပ္ဍဲတဝ်စၞေဟ် အလန်လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုစဂၠိုၚ်ရ။ တုဲပၠန် ဂၞန်မဒိုဟ်ဒၟံၚ် ဗီုကဵုဂၞန်ပိ၊ ဂၞန်မသုန်၊ ဂၞန်ထပှ်၊ ဂၞန်ဒစိတ်၊ ပၞောန်ဂၞန်ဒိုဟ်တအ်ဂှ် ဂၞန်ထပှ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲပေါမ်မန်ဂၠိုၚ်ရ။ ဇၟာပ်ပ်ပေါမ်ဂှ် ဒဒှ်မဖန်ဂစာန် အလန်ကဵုအလန်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပေါမ်ဂှ် ဟိုတ်မကၠုၚ်နူ အရာမလဴပူဂှ်ရ၊ ကဆမ် မဂၠိုၚ်ကဵုအလန်ဂှ် ဒှ်နဲကဲမလဴပူ မွဲကီုရ။ သၞောဝ်ပေါမ် ကိစ္စဇၞော် နွံမွဲပၠန်ဂှ် အရာမတၞဟ်ခြာ၊ မတၞဟ်ခြာ အကြာ မဍောတ်အိုတ်၊ မဝါတ်ဒိုက်အိုတ်၊ မဒိုဟ်ဓီုအိုတ် ကဵု မဇၞော်အိုတ်၊ မသိုက်လောဲအိုတ်၊ မသကေက်သကာအိုတ်။ အရာတၞဟ်ခြာဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ သွက်ဂွံပြိုၚ်ပကာန် သွက်ဂွံဂၠာဲသွဟ်ရ။
ပ္ဍဲပေါမ် နွံမွဲပၠန်ဂှ် သၚ်္ကေတ ကေုာံ ဥပစာလၚ်္ကာဂမၠိုၚ်ရ။ ဥပမာ လျးပၟတ်မ္ဂး မဒှ်သၚ်္ကေတ ဒြဟတ်၊ ဓဝ်ဆာန်။ ဂြိုပ်ဒဵု မဒှ်သၚ်္ကေတ မထုဲထံၚ် မဟွံတီကေတ် တမ်ကၞောတ်။ ကမၠိုၚ်မ္ဂး ဒှ်သၚ်္ကေတ ဒဒှ်ရ မသၠံက်နက်၊ ဂၠုဓီု ဂၠံၚ်ဍာန်ကၠက် ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်မွဲ။ ထဝ်မ္ဂး ဒှ်သၚ်္ကေတ မမိပ်မြဟ်၊ ညာဏ်ပညာ ကေုာံ ဓဝ်ဆာန်တအ်ရ။ ဆဂး သၚ်္ကေတ မွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ ဟွံတုပ်ရေၚ်သကအ်ဂှ်ရ စပ်ကဵုသင်္ကေတဝွံ ဒးစွံသတိညိရ။