Astronomie

Astronomie, que eitimologicamente quier dezir "lhei de las streilhas" cun ourige ne l griego: (άστρο + νόμος) pobos que acraditában eisistir un ansinamiento benido de las streilhas, ye hoije ua ciéncia que se abre nun leque de catadories cumplementares als antresses de la física, de la matemática i de la biologie. Ambuolbe dibersas ouserbaçones percurando respuostas als fenómenos físicos que acuntécen drento i fuora de la Tierra bien cumo an sue atmosfera i studa las ouriges, eiboluçon i propiadades físicas i químicas de todos ls oubjetos que puoden ser ouserbados ne l cielo (i stan para alhá de la Tierra), bien cumo todos ls porcessos que ls ambuolben. Ouserbaçones astronómicas nun son relebantes solo pa la astronomie, mas tamien dan anformaçones eissenciales pa la berificaçon de teories fundamentales de la física, tales cumo la teorie de la relatebidade giral.

La ourige de la astronomie baseia-se na antiga (hoije cunsidrada pseudociéncia) astrologie, praticada zde tiempos remotos. Todos ls pobos zambolbírun, al ouserbar l cielo, un ó outro tipo de calendário, para medir las bariaçones de l clima durante l anho. La funçon primordial destes calendários era preber eibentos cíclicos de ls quales dependie la subrebibéncia houmana, cumo la chegada de las chubas ó de l friu. Esse coincimiento ampírico fui la base de classeficaçones bariadas de l cuorpos celhestres. Las purmeiras eideias de custelaçon aparecírun dessa necidade de acumpanhar l mobimiento de ls planetas contra un quadro de refréncia fixo.

La Astronomie ye ua de las poucas ciéncias adonde ouserbadores andependientes ténen un papel atibo, specialmente na çcubierta i monitoraçon de fenómenos temporários. Anque la sue ourige, la astronomie nun debe ser cunfundida cun Astrologie, l segmiento dun studo teórico que associaba ls fenómenos celhestres culas cousas na tierra (marés) , mas que se apersenta-se falho al generalizar l cumportamiento i l çtino de la houmanidade culas streilhas i planetas. Ambora ls dous causos cumpártan ua ourige quemun, ls sous segmentos hoije son bastante defrentes; la astronomie ancorpora l método científico i associa ouserbaçones científicas straterrestres pa cunfirmar alguas teories terrenas (l hélio fui çcubierto assi), anquanto la única base científica de la astrologie fui correlacionar la posiçon de ls percipales astros de la bóbeda celhestre (cumo l Sol i la huna) cun alguns fenómenos terrestres, cumo l mobimiento de las marés, l clima ó la alternáncia de staçones.

debisones de la Astronomie

Por tener un oubjeto de studo tan basto, la astronomie ye dibedida an muitas árias. Ua çtinçon percipal ye antre la astronomie teórica i la ouserbacional. Ouserbadores úsan bários meios pa sacar dados subre dibersos fenómenos, que son ousados puls teóricos para criar i testar teories i modelos, para splicar ouserbaçones i pa preber nuobos resultados. L ouserbador i l teórico nun son necessariamente pessonas defrentes i, an beç de dous campos purfeitamente delhemitados, hai un cuntino de cientistas que pónen maior ó menor atençon na ouserbaçon ó na teorie.

Ls campos de studo puoden tamien ser catadorizados quanto:

al assunto: an giral d'acordo cula region de l spácio (eisemplo: Astronomie galática) ó als porblemas por resolber (cumo formaçon de las streilhas ó cosmologie).
a la forma cumo se oubténen la anformaçon (eissencialmente, que faixa de l spetro eiletromagnético ye ousada).

Anquanto la purmeira debison se aplica tanto a ouserbadores cumo tamien la teóricos, la segunda aplica-se a ouserbadores, pus ls teóricos téntan ousar toda la anformaçon çponible, an todos ls cumprimientos de óndia, i ouserbadores muita beç ousérban an más dua faixa de l spetro.

Por assunto ó aplicaçones

Astronomie planetária ó ciéncias planetárias: un "dust devil" (literalmente, demonho de la polareda) marciano. L retrato fui tirado pula NASA Global Surveyor an órbita a la buolta de Marte. La faixa scura i longa ye formada puls mobimientos an spiral de la atmosfera marciana (un fenómeno parecido al tornado). L "dust devil" (l punto negro) stá a chubir la crosta de la cratera. Ls "dust devils" fórman-se quando la atmosfera ye calecida por ua superfice caliente i ampeça a rodar al mesmo tiempo que chube. Las lhinhas ne l lhado dreito de la figura son dunas de arena ne l leito de la cratera.

Astrofísica: Ye la Física aplicada na astronomie (teories físicas).
Ciéncia planetária: Studa ls planetas.
Cosmologie: Studa la ourige de l astros.
Astrometrie: Mide las posiçones de ls oubjetos ne l cielo i sues mudanças. Ye neçaira para definir l sistema de cordenadas ousado i la cinemática de cosmos oubjetos an nuossa galáxia.
Cosmologie Ouserbacional: Studo de l ouniberso cumo un todo i sue eiboluçon.
Astronomie galática: Studo de la strutura i cumponentes de nuossa galáxia, seia atrabeç de dados relatibos a oubjetos de nuossa galáxia, seia atrabeç de l studo de galáxias cercanas, que puoden ser ouserbadas an detalhe i que puoden ser ousadas para cumparaçon cula nuossa.
Astronomie stragalática: Studo de oubjetos (percipalmente galáxias) fuora de nuossa galáxia.
Formaçon i eiboluçon de galáxias: Studo de la formaçon de las galáxias i sue eiboluçon al stado atual ouserbado.
Formaçon de streilhas: Studo de las cundiçones i de ls porcessos que cunduziran a la formaçon de las streilhas ne l anterior de nubes de l gáç, i l própio porcesso de la formaçon.
Eiboluçon stelar: Studo de la eiboluçon de las streilhas, de sue formaçon a sou fin cumo ua sobra stelar.
Astronomie stelar: Studo de las streilhas, an giral.
Astrofísica solar: Studo de fenómenos físicos que acuntécen ne l Sol, cumo splusones, eijeçones de massa, antre outras.
Formaçon stelar: Studo de las cundiçones i porcessos que lieban a la formaçon de streilhas ne l anterior de nubres de gáç.
Planetologie: Studo de l planetas de l Sistema Solar i soplanetas.
Astrobiologie: Studo de l adbento i manutençon de sistemas biológicos ne l Ouniberso.
Arqueoastronomie: Studo de ls registros de fenómenos astronómicos an sítios arqueológicos i de l coincimiento astronómico de pobos stintos.
Astroquímica: Studos de fenómenos i reaçones químicas que acuntécen ne l spácio.
Uranografie: Studos de las custelaçones i asterismos. Nome atual de Uranometrie.

Astrologie Anfluéncia de la posiçon de ls astros ne ls fenómenos climáticos i cumportamiento de ls seres bibos.

Bei lista de tópicos astronómicos para ua lista más eisaustiba de páiginas relacionadas a la astronomie.

Por formas de oubtener anformaçon

Na astronomie, la percipal forma de oubtener anformaçon ye atrabeç de la deteçon i análeze de la radiaçon eiletromagnética, fótons, mas la anformaçon ye adquerida tamien por raios cósmicos, neutrinos, i, ne l feturo próssimo, óndias grabitacionales (bei LIGO i LISA).

Ua Debison tradecional de la astronomie ye dada pula faixa de l spetro eiletromagnético ouserbado:

Astronomie ótica refere-se a las técnicas ousadas para detetar i analisar la luç na faixa de l spetro besible al uolho houmano ó quaije al redror (cerca de 400 - 800 nn) . La ferramienta más quemun ye l telescópio, cun cámeras eiletrónicas i spetrógrafos.
Astronomie anfraburmeilha trata de la deteçon de radiaçon anfraburmeilha (cun cumprimentos de óndia maiores que l de la lhuç burmeilha). La ferramienta más quemun ye l telescópio, mas cul strumiento outimizado para anfraburmeilho. Telescópios spaciales son ousados tamien para eiliminar l rugido (anterferéncia eiletromagnética) de la atmosfera.
Radioastronomie usa strumientos cumpletamente defrentes pa detetar radiaçon de cumprimientos de óndia de milímetros la centímetros. Ls recetores son parecidos àqueilhes ousados an trasmisson de rádio (que usa estes cumprimientos de óndia). Bei tamien Radiotelescópios.
Astronomie de altas einergies acupa-se de la ouserbaçon de ls cumprimientos de óndia más einergéticos que la luç besible. Questuma ser subdibedida an astronomie ultrabioleta, astronomie de raios-X i astronomie de raios gama.

Astronomie stragalática: lente grabitacional. Esta eimaige tirada pul Telescópio Hubble mostra bários oubjetos azules an forma de spiral que na berdade son eimaiges múltiplas de la mesma galáxia. La eimaige oureginal de la galáxia fui duplicada pul eifeito de lhente grabitacional probocada puls clusters de galáxias eilíticas i an spiral de quelor amarielha que aparécen ne l centro de l retrato. La lente grabitacional debe-se al poderoso campo grabítico que l cluster cria i que rebuolta, çtorce i amplefica la luç de oubjetos más çtantes.

La astronomie ótica i la radioastronomie puoden ser feitas an ouserbatórios a la superfice de la Tierra, porque la atmosfera ye trasparente àqueilhes cumprimentos de óndia. La luç anfraburmeilha ye sorbida pul oupor de auga, pul que ls ouserbatórios de anfraburmeilho ténen de ser puostos an lhugares altos, secos ó ne l spácio.

La atmosfera ye oupaca als cumprimientos de óndia ousados pula astronomie de raios-X, pula astronomie de raios gama, pula astronomie ultrabioleta, fuora alguns cumprimentos de óndia, pula astronomie na region de ls anfraburmeilhos çtante, por esso las ouserbaçones ténen que ser feitas an balones ó an ouserbatórios ne l spácio.

Brebe Stória de la Astronomie

Na parte einicial de la sue stória, la astronomie ambolbiu solo la ouserbaçon i la prebison de ls mobimientos de ls oubjetos ne l cielo que podien ser bistos a uolho znudo. L Rigbeda refere-se als 27 asterismos ó nakshatras associados als mobimientos de l Sol i tamien a las 12 debisones zodiacales de l cielo. Ls antigos griegos fazírun amportantes cuntribuiçones pa la astronomie, antre eilhas la definiçon de magnitude aparente. La Bíblia cuntén un númaro de afirmaçones subre la posiçon de la Tierra ne l ouniberso i subre la natureza de las streilhas i de l planetas, la maiorie deilhas son poéticas i nun dében ser anterpretadas lhiteralmente; ber Cosmologie Bíblica. Ne ls anhos 500, Aryabhata apersentou un sistema matemático que cunsidraba que la Tierra rodaba alredror de l sou eixe i que ls planetas se çlocában an relaçon al Sol.

Astronomie stelar, eiboluçon stelar: La nebulosa planetária de Formiga. L ambio de gáç de la streilha moribunda ne l centro ten padrones simétricos defrentes de ls padrones caóticos sperados dua spluson ourdinária. Cientistas ousando l Hubble téntan antender cumo ua streilha sférica puode porduzir essas simetries ne l gáç que manda.

L studo de la astronomie quaije parou durante la Eidade Média, a la eiceçon de l trabalho de ls astrónomos árabes. Ne l final de l seclo IX, l astrónomo árabe al-Farghani (Abu'l-Abbas Ahmad ibn Muhammad ibn Kathir al-Farghani) screbiu stensibamente subre l mobimiento de ls cuorpos celhestres. Ne l seclo XII, ls sous trabalhos fúrun traduzidos pa l latin, i diç-se que Dante daprendiu astronomie puls libros de al-Farghani.

Na fin de l Seclo X, un ouserbatório mui grande fui custruído acerca de Terana, Eiran, pul astrónomo al-Khujandi, que ouserbou ua série de tránsitos meridianos de l Sol, que premitiu-le calcular la oubliquidade de la eclítica, tamien coincida cumo la anclinaçon de l eixe de la Tierra relatibamente al Sol. Cumo se sabe hoije, la anclinaçon de la Tierra ye cerca de 23°34', i al-Khujandi mediu-la cumo sendo 23°32'19". Ousando esta anformaçon, cumpilou tamien ua lhista de las lhatitudes i de las lhungitudes de cidades percipales.

Omar Khayyan (Ghiyath al-Din Abu'l-Fath Umar ibn Ibrahin al-Nisaburi al-Khayyami) fui un grande cientista, filósofo i poeta persa que bibiu de 1048 la 1131. Cumpilou muitas tabelas astronómicas i eisecutou ua reforma de l calendário que era más eisato que l Calendário Juliano i se aprossimaba de l Calendário Griegoriano. Un feito surprendente era l sou cálclo de l anho cumo tenendo 365,24219858156 dies, balor esse cunsidrando a eisatidon até a la sesta casa decimal se cumparado culs númaros de hoije, andica que nesses 1000 anhos puode tener habido alguas altaraçones na órbita terrestre.

Durante l Renacimiento, Copérnico perpuso un modelo heiliocéntrico de l Sistema Solar. Ne l seclo XIII, l amperador Hulagu, nieto de Gengis Khan i un portetor de las ciéncias, habie cuncedido al cunselheiro Nasir El Din Tusi outorizaçon para eidificar un ouserbatório cunsidrado sin eiquibalentes na época. Antre ls trabalhos zambolbidos ne l ouserbatório de Maragheg i la obra "De Revolutionibus Orbium Caelestium" de Copérnico, hai alguas semelhanças que lhieban ls storiadores a admetir que este tenerie tomado coincimiento de ls studos de Tusi, atrabeç de cópias de trabalhos deste eisistentes ne l Baticano.

L modelo heiliocéntrico de l Sistema Solar fui defendido, zambolbido i corregido por Galileu Galilei i Johannes Kepler. Kepler fui l purmeiro a zambolber un sistema que çcribe corretamente ls detalhes de l mobimiento de ls planetas cul Sol ne l centro. Inda assi, Kepler nun antendiu ls percípios por detrás de las leis que çcubriu. Estes percípios fúrun çcubiertos apuis por Isaac Newton, que mostrou que l mobimiento de ls planetas se podie splicar pula Lhei de la grabitaçon ounibersal i pulas lheis de la dinámica.

Berificou-se que las streilhas son oubjetos mui çtantes. Cul adbento de la Spetroscopia probou-se que son parecidos al nuosso própio Sol, mas cun ua grande bariadade de temperaturas, massas i tamanhos. La eisisténcia de nuossa galáxia, la Bia Látea, cumo un grupo separado de las streilhas fui probada solo ne l seclo XX, bien cumo la eisisténcia de galáxias "sternas", i lhougo depuis, la spanson de l ouniberso dada la recesson de la maiorie de las galáxias de nós. La Cosmologie fizo abanços einormes durante l seclo XX, cul modelo de l Big Bang fuortemente apoiado pulas eibidéncias dadas pula Astronomie i pula Física, cumo la radiaçon cósmica de microndas de fondo, la Lhei de Hubble i la abundáncia cosmológica de l eilemientos.

Para tener ua stória más detalhada de la Astronomie, ber Stória de la astronomie

Ferramientas astronómicas

Die de l astrónomo

Hai pouco tiempo fui anstituído cumo sendo la data de 2 de Dezembre cumo l Die Mundial de l Astrónomo.