Custituiçon
Ua custituiçon ye un sistema de gobernaçon - muitas bezes codeficada nun decumiento scrito - que establece las regras i percípios dua antidade politica outónoma. Ne l causo de l países, esta palabra trata specificamente para ua custituiçon nacional que define ls percípios políticos fundamentales, i stablece la estrutura, procedimentos, poderes i deberes, dun gobierno. La maior parte de las custituiçones nacionales tamien garanten ciertos dreitos a la populaçon. l tenermos custituiçon puode aplicar-se a qualquiera lei que defina l funcionamiento gobernamental, ancluindo muitas custituiçones stóricas que eisistiran antes de l zambolbimiento de las modernas custituiçones nacionales.
 |
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado! |
Las custituiçones aplican-se a defrentes tipos de ourganizaçones politicas. San ancontradas stensibamente an gobiernos regionales, supranacionales (s. Ounion Ouropeia) i federales (s. Custituiçon de ls Stados Ounidos).
Custituiçon (ó Carta Magna), se scrita i rígida, ye l cunjunto de normas supremas de l ourdenamiento jurídico dun paíç. La Custituiçon lhemita l poder, ourganiza l Stado i define dreitos i garanties fundamentales. Se fur flexible sues normas zampengan la mesma funçon mas ancontran-se ne l nible hierárquico de las normas lhegislatibas.
La teorie custitucional moderna - técnica specífica de lhemitaçon de l poder cun fines garantístas, segundo la definiçon de l custitucionalista pertués J.J. Gomes Canotilho - ten la sue ourige nas Reboluçones Amaricana i Francesa i coincide cula positibaçon de ls dreitos fundamentales.
La Custituiçon rígida queda ne l topo de la pirámide normatiba, recibe nomes cumo Lhei Fundamental, Lhei Suprema, Lhei de las Lheis, Lhei Maior ó Magna Carta.
La Custituiçon ye eilaborada pul chamado poder custituinte oureginário ó purmário (cujo poder ye, segundo la teorie clássica hoije questionada, soberano i eilimitado) i ne ls países democráticos ye eisercido por ua Assembléia Custituinte. La reforma (rebison ó emenda) de la Custituiçon ye feita pul chamado poder custituinte deribado reformador. L poder reformador ye deribado, cundicionado i subordinado a la própia Custituiçon, anfin ye lhemitado pula buntade soberana de l Poder Custituinte Oureginário. Se fur ua Custituiçon scrita i rígida eisigirá procedimientos mais defíceles i solenes para eilaboraçon de emendas custitucionales de l que eisige para la criaçon de lheis ourdinárias.
Muitas Custituiçones proíben la aboliçon de l cuntenido de alguas normas cunsidradas fundamentales (núcleo antangible).
Ne l Brasil (cuja custituiçon atual fui promulgada an 1988), essas normas son coincidas cumo cláusulas pétreas, i son prebistas pul art.60 (amplicitamente eirreformable), que tamien prebé para alhá de las cláusulas pétreas(lhemitaçones materiales), lhemitaçones circustánciales i formales.
Dentres las cláusulas pétreas podemos citar, l artigo purmeiro que trata de ls fundamientos de la República Federatiba de l Brasil; l artigo 3º que trata de ls oubjetibos de nuossa sociadade; l artigo 5º que eilenca las Garanties i Dreitos Fundamentales i ambiolables; l artigo 6º que eilenca un grupo de dreitos mínimos (Piso Bital Mínimo) sin ls quales l ser houmano (ne l Brasil) nun se zambolbe plenamente. Hai outros: art. 170 (atebidade eiquenómica), 225 (Meio Ambiente), etc
Ne ls Stados Federatibos, para alhá de la Custituiçon Federal, tenemos Custituiçones de cada Stado Federado, subordinadas a las prebisones de la Custituiçon Federal. Ye l poder custituinte deribado decorriente.
La percipal garantie dessa superioridade (supremacie, primazie) de las Custituiçones rígidas son ls macanismos de cuntrole de custitucionalidade, que permiten afastar nun causo cuncreto la aplicaçon dua norma ancumpatible cun testo custitucional (cuntrole difuso) ó anulá-las quando ua norma, an tese, biolar la Custituiçon (cuntrole cuncentrado).
L restro de normas jurídicas (ditas anfraconstitucionales) dében star an cuncordáncia cula Custituiçon, nun podendo cuntrariar las eisigéncias formales ampostas pula própia Custituiçon para la eidiçon dua norma anfra-custitucional (custitucionalidade formal) nin l cuntenido de la Custituiçon (custitucionalidade material).