Barg

Een barg is een stok van de eerdkoste dat omhoge stek en dat hom deur zien heugte onderscheidt van de omgeving. De grotere bargen op eerde hebben over et algemien steile hellings en stark reliëf, en et grondgestiente dervan is vaeke zichtber. De hoogste barg op eerde is Mount Everest in de Himalaya's (8848 meter). De hoogst bekende barg van alle planeten in et zunnestelsel is Olympus Mons op Mars (zo'n 22.000 meter).

Bargen ontstaon deur tektoniek (bewegings in de eerdkoste), erosie of vulkanisme, wat persessen bin die soms tientallen miljoenen jaoren duren. Is een barg ienmaol ontstaon, dan slit dissend weer laankzem of deur verwering, ofgliedingsmassa's en aandere vormen van massabeweging, of deur erosie deur revieren en gletsjers.

Deur de dunnere atmosfeer op grotere heugte hebben hoge bargen een kolder klimaot as gebieden op dezelde briedtegraod die dichter bi'j et zeeniveau liggen. Et koldere klimaot is van grote invloed op et ekosysteem: op bargen leven aandere plaanten en dieren as op legere heugte. Bargachtig terrein lient hom minder veur laandbouw en meer veur et winnen van delfstoffen (mienbouw) en veur holtkap. Ok wodden bargen gebruukt veur dieverdaotsie en sport, zoas bargbeklummen en skieën.

Terminologie

In de geografie wodden bargen uutesorteerd naor heugte, ligging of ontstaonswieze. Wanneer een bulte bargen bi'j mekaer liggen, zoas miest et geval is, is der spraoke van een gebargte. Gebargtes kunnen bestaon uut bargkettens (anienesleuten riegen van bargen) of bargmassieven (groepen an mekaer vastezittende bargen).

De heugste tippe van een barg wodt de bargtop enuumd. In et beparkte oppervlak van de top onderscheidt een barg hom van een plateau. Een barg kan meer as iene top hebben; de toppen bin dan deur graoten of kleine zadels mit mekaer verbunnen.

Dudelik leger liggende gebieden tussen bargen numen ze dalen. Waeter dat in gebargtes opevungen wodt in de vorm van regen en sni'j stroomt deur de dalen umdaele. De verbiendings tussen verschillende bargen in een gebargte numen ze bargkammen of graoten. Et leegste punt op een bargkam tussen twee bargen is een bargpas.

Et begrip barg in et Nedersaksisch

Schaopskudde op de Arkemerbarg in de gemiente Ommen (Overiessel)

In et Nedersaksisch wodt aordig roem ommesprungen mit et begrip barg: ok heuvels (heugtes van minder as 200-300 meter), en zels glooiings die aj nauweliks zien (beveurbield een zaandverstoeving of een revierduun), wodden wel bargen enuumd. Nederlaand en Noord-Duutslaand maeken diel uut van et Noord-Europese Leeglaand, wat niet bepaold bargachtig gebied is. Daoromme moej niet an hoge bargen deenken as der in et Nedersaksisch spraoke is van een (plaetselike) barg. Ok buten et Nedersaksische taelgebied komp in Nederlaand et begrip 'berg' vule veur in de naemen van heuvels.

De mieste heuvels in Overiessel wodden bargen enuumd: beveurbield de Arkemerbarg, de Besthemerbarg, de Frezenboarg, de Holterbarg, de Lemelerbarg, de Lönnikerbearg, de Lutnbearg, de Noselerbearg, de Poaskbarg, de Riessenderboarg, de Spoelderbärg en de Wooldbarg. De hoogste van de Overiesselse bargen is de Tankenbarg (85,1 meter) in Twente.

Bargen bin in Twente zodaonig een begrip dat Martin ter Denge der een heufien an wi'jdt in Tukkerspotten. Een ABC-boek over de ziel van de Twentenaar (2021). Verscheiden van de Sallaanse bargen liggen op 'e Sallaanse Heuvelrogge. De hoogste barg in Gelderlaand mit 'barg' in de naeme is de Torenbarg (107 meter). De hoogste bargen in de Graofschop Benthem bin de Benthemer Barg (92 meter), de Poaschebarg (89 meter) en de Isterbarg (68 meter).

Veur heuvels in de Nedersaksische kontreien is ok de term belt of bult(e) wel in gebruuk, zoas in de Klinkenbelt (Sallaand) en de Buunerbult (Drenthe). Der bestaot ok verscheiden achternamen uut die kontreien mit -beld of -belt as element, zoas Van de Beld, Kleinlugtenbelt en Meulenbeld.

Een zaanderige heugte in heidegebied wodt ok een haar enuumd, waj vule zien in veldnaemen: beveurbield De Kievitshaar, Broenehaar, Kloosterhaar, Withaoren, Slagharen, Hoarle bi'j Tubbige en Haorle bi'j Heldern. Nog een aander Nedersaksisch woord veur hoog laand, een stok hoge hei, een begruide heugte of een hoge zaandgrond mit kreupelholt is hörst (veldname Arnshörst bi'j Ommen; Staphörst; IJhörst ezw.). De Oldsaksische beduding van hörst is kreupelholt.

Dit stok is eschreven in et Stellingwarfs van de Kop van Overiessel.