Thelonious Monk

Thelonious Sphere Monk (* 10. Oktober 1917 in Rocky Mount, North Carolina; † 17. Februar 1982 in Weehawken, New Jersey) weer en US-amerikaansch Jazzmusiker (Pianist un Komponist).

He weer neben Charlie Parker, Dizzy Gillespie, Charlie Christian un Kenny Clarke en vun de Mitbegrünner vun den Bebop. Mit sien eegenwillig Klaveerstil un sien unverwesselboren Kompositschonen gellt Monk as en vun de groot Individualisten un bedüden Innovatoren vun den Modern Jazz.

Leven

Kindheit un Jöögd

Thelonious Monk truck as Kind Anfang vun de 1920er Johren mit sien Familie in de New Yorker Stadtdeel San Juan Hill, de süüdwestlich vun Harlem liggt un vör allen vun Afro- Amerikanern bewahnt wurrd. De Vader, Thelonious Monk Sr., hett de Familie aber all en paar Johr later verlaaten. So leeg de Verantwortung för dat Uptrecken un de Levensunterhalt vun Thelonious un sien beid Geschwister alleen bi sien Moder Barbara, de as Angestellte för de Stadtverwalten arbeiten dee. Monk wurr vun sien Moder in sien musikalischen Neigungen unterstütt un kreeg all as Kind Klaveerünnerricht. In dat Öller vun 13 Johren harr he en Klaveerwettstried in dat Harlemer Apollotheater so faken wunnen, dat he vun de wieder Deelnahm utslooten wurr.

Anfänge as Musiker

De Stadt New York entwickel sück in de Jöögd vun to en vun de groot Jazzmetropolen. Besünners de Stadtdeel Harlem wurr mit sien völ Clubs to en Brennpunkt vun disse Entwicklung. So wuss Monk in en musikalisch bannig lebhaft Umgegend up un hör völ Jazzmusiker „live“. As fröhe Inflooten gellen Duke Ellington, Fats Waller, Earl Hines un de Stride-Pianist James P. Johnson, de in de Nahberschap vun de Familie Monk leev.

Eerst Erfohrungen sammel Monk, as völ Musiker ut de Tiet, as Pianist up „House-Rent-Parties“. De weern in vun Swaarten bewahnt Stadtdeelen wiet verbreedt. Mieters, de hör Miete (Rent) nich upbringen kunnen, hebbt Minschen vun hör Nahberschap inlaaden, hebbt för deren musikaalsch Ünnerhollen sörgt un hebbt denn „den Hoot herumgahn laaten“. Dorvan hebbt se denn de Musiker un de Miete betallt. Dorneben hett Monk ok den Gesang vun sien Moder in de Kark up de Örgel begleit. En New Yorker Uptreden vun den blinden Klaveer-Virtuosen Art Tatum in dat Johr 1932 hett bi den fiefteihnjohrigen Monk en deepen Indruck achterlaaten.

Mit 17 Johren hett Monk de High School verlaaten, um mit en Wanderpredigerin twee Johr lang as Pianist up Tour to gahn. He is dorbi ok in Kansas City uptreden, wat damals en pulseerend Jazz-Stadt weer. Se is ü.a. ok de Heimat vun de Count Basie Band un vun de Pianistin Mary Lou Williams. Se hör Monk spelen, hett sien Talent erkennt un hett hüm in sien musikalisch Ambitionen Moot makt. Nah hör Seggen harr Monk damals all en rhythmisch un harmonisch bannig eegenwillen Stil. Den Indruck, de Monks Musik up hör un anner Musiker maakt hett, beschreev Mary Lou Williams later henn so: „Wir nannten es damals „Grusel-Musik“ und behielten es uns fast ausschließlich für die frühen Morgenstunden vor, wenn wir Musiker unter uns waren. Wieso „Grusel-Musik“? Weil die schauerlichen Akkorde uns an Musik erinnerten, die in „Frankenstein“ und ähnlichen Gruselfilmen vorkam.“

Minton’s Playhouse

Wedder torüch in New York City, hett sück Monk eenig Johren mit Gelegenheitsjobs as Pianist dörslahn. Anfang vun de 1940er Johren wurr he Huuspianist in de Harlemer Club Minton’s Playhouse, de Treffpunkt vun en loos Verband vun jung Musikers weer, de bi Jam-Sessions nah nee musikalisch Weeg afsiets vun den Swing-Mainstreams söcht hebbt. Neben Charlie Parker, Dizzy Gillespie, Charlie Christian un Kenny Clarke tell Monk dormit to de Kreis vun Musiker, de laterhenn as Kienzell vun en nee’n Stil – den Bebop – un dormit vun den Modern Jazz gellen sullen.

Wiel Parker un Gillespie later to de Protagonisten vun de Bebop avanceerten, bleev Monk disse Acht aber anfangs verseggt. Dat leeg to’n eenen an Monks individualistisch, för völ blots swoor nahtomaken Speelwies, to’n annern aber ok an sien notorisch Untoverlässigkeit, de, sülvst bit en groothartig Upfaaten vun Pünktlichkeit, dat meest unmögelk makt hett, mit hüm regelmatig to proben. He wurr woll 1946 vun Dizzy Gillespie as Pianist för de sien Big Band engageert, wiel aber immer mal weer to laat keem oder överhoopt nicht to Proven oder Uptreden, wurr he ok weer rutschmeeten.

De Tenorsaxophonist Coleman Hawkins weer in disse Tiet een vun de wenig Bandleader, de Monk as Pianist engageeren deen. Hawkins, en Veteran vun den traditionellen Swing-Stil, wurr dorför aber bannig kritiseert, wiel dat rhythmisch un harmonisch unkonventionell Speel vun Monk bi dat Publikum aflehnt wurr. Hawkins hett hüm liekers in sien Quartett behollen un hett mit hüm in dat Johr 1944 de sien eerst Studioupnahmen makt.

Wiel Monk noch immer bi sien Moder leven dee, de ok för sien Levensünnerholt sörg, muss he nich upgrund vun wertschaplich Dwang künstlerisch Togeständnisse maken oder sien eegensinnig Levensrhythmus an de Gewohnheiten vun sien Mitminschen anpassen. Dorum kunn he sück ungehinnert un ungestört sien musikalisch Leedenschap widmen un sien kompositorischen Ideen verwirklichen.

To disse Tiet hull Monk ok en Oort „Huusseminare“ för befrüend Musiker af. De jung Miles Davis, Sonny Rollins, Bud Powell un annern gungen in de Wahnung vun de Familie Monk in un ut un leeten sück vun Thelonious de sien Kompositschonen an’t Klaveer verkloren. He hett dorbi ganz penibel drup acht, dat sien faken bannig komplizeert Stücken korrekt speelt wurrn. Miles Davis, de en Johrteint later mit Monks Kompositschoon 'Round Midnight sien Dörbröök bi dat breedt Publikum hemm sull, hett later seggt, dat disse Lektionen för sien musikalische Entwicklung vun grood Bedüüden ween hebbt.

De Blue-Note-Johren 1947–1952

Eerst 1947 – Monk ist nun all 30 Johr old – nehm Monk dör de Vermittlung vun den Saxophonisten un Talentscouts Ike Quebec sien eerst Schallplaat as Bandleader för dat upstrevebd Plattenlabel Blue Note Records up, later rutkommen ünner den Titel Genius Of Modern Music. Sien Partner bi de Upnahmen in de folgend Johren weern ünner annern de Vibraphonist Milt Jackson un de Slagtüüchspeler Art Blakey und Max Roach.

In dat glieker Johr hett he Nellie Smith (1921–2002), en Deern ut de Nahbersschap, heiraadt. Ut de Ehe gungen zwee Kinnder hervör, Thelonious un Barbara (1953–1984).

Monk harr to disse Tiet all völ vun sien Stücken komponeert, de eerst Johren oder gar Johrteinten later Anerkennung kreegen. Dorto tellen sien bekanntst Kompositschonen Well, You Needn’t, Round Midnight un Straight, No Chaser. Ok sien individualistisch Klaveerstil mit de för hüm typisch perkussiv Anslag weer jetzt all vull utpräägt. Sien künstlerisch Entwicklung weer dormit wietgahnd afslooten: In de Loop vun sien wiedere Karriere geev dat in sien Musik kien wesentlich stilistisch Verännerungen un Bröök mehr. Völ vun de up Blue Note verapenlicht Upnahmen stellen mustergültige Interpretationen seiner Kompositionen dar und gelten heute als Klassiker.

Monks eerste Upahmen ünner eegen Naam hebbt sück aber man blots schleppend verköfft. Sien eegenwillig Musik drap bi dat Publikum up Unverständnis. Ok ünner Musikerkollegen und –kritiker bleev he umstreeden. Faken hett man hüm sogor ünnerstellt, dat he gar nich good spelen kunn.

Ok en Vorfall Enn‘ 1951 behinner Monks Karriere in de folgend Johren swoor: Bi en Polizeikontroll wurrn in en vun Monk parkt Auto Drogen funnen. Wiel he tegen den wirklichen Drogenbesitter – sien Früend Bud Powell – utseggen wull, wurr he to 60 Daag Gefängnis veroordeelt. Schlimmer för hüm weer aber de mehrjohrig Enttoog vun de „Cabaret Card“, de damals för Engagements in Night Clubs in New York erforderlich weer. Dordör kunn Monk johrenlang kien Club-Engagement in sien Heimatstadt kriegen.

De Prestige-Johren 1952–1954

Dat Label Prestige hett Monk 1952 en Angebot för Upnahmen makt. Wiel sück sien bitherig Platten man slecht verköfft harrn, leet hüm Blue Note Records trecken. Dat up eenig vun sien Prestige-Upnahmen to hörend, düütlich verstimmt Klaveer lett entweder up en gewisse Nahlässigkeit bi de Produktschoon sluuten oder Monk hett dat bewusst insett. Aber ok während disse Periode hett Monk eenig bemarkensweert Upnahmen. Hervörtoheben sünd sien Alben mit Sonny Rollins un de Upnahmen vun Hilligavend 1954 mit Miles Davis as Leader, Milt Jackson, Percy Heath un Kenny Clarke: Disse gelln völ Kenner as en Steernstünn vun den Jazz.

De Riverside-Johren 1955–1961

De Jazzproduzent un Monk-Fan Orrin Keepnews hett Anfang 1953 dat Label Riverside grünnd. För blots 108 Dollar hett he Monk 1954 Ut de sien Kuntrakt bi Prestige herutköfft. He hett sück aber eerst wat torüchhollen, Upnahmen mit Monks Eegenkompositschonen to verapenlichen. In de Afsicht, dat Publikum Stück för Stück an Monks exzentrisch Musik herantoführen, wurrn op annere Wiese twee LPs mit Standards bzw. Interpretationen vun Stücken Duke Ellington verapenlicht, de bi dat Publikum un de Kritik tomindst bescheeden Achtungserfolge brocht hebbt.

En Wendepunkt in Monks Karriere stell dat Johr 1957 dar. To’n een kreeg he up Bedriev vun de inflootriek Baroness Pannonica de Koenigswarter sien Uptrittsgenehmigung torüch. Disse ehmalge Diplomatengattin ut dat Huus Rothschild kümmer sück in de Oort vun en Patronin um Jazz-Musiker. Dormit kreeg Monk denn ok en spoodriek Engagement över mehrere Maand in dat New Yorker Five Spot Café mit de Tenorsaxophonisten John Coltrane.

To’n annern wurr dat darte up Riverside verapenlicht Album Brilliant Corners to en Mielensteen in Monks Diskografie: Begleit vun de Tenorsaxophonisten Sonny Rollins, den Altsaxophonisten Ernie Henry, den Bassisten Oscar Pettiford un den Slagtüüchspeler Max Roach entstunn en sorgfältig konzipeert un produzeert Album, up dat sück Monks Musik vull entfalten dee. Grooten Andeel dorna harr Sonny Rollins, de as fröhere Besöker vun Monks „Seminaren“ mit de sien Musik bestens vertraut weer un ok wuss, wu man de spelen dee. Hoochpunkte weern de vertrackte Neukompositschoon Brilliant Corners un de utdehnt Blues mit den luutmalerischen Titel Ba-Lue Bolivar Ba-Lues-Are. Disse Titel betruck sück up dat Bolivar-Hotel in New York, in dat de Baroness de Koenigswarter in en Suite resideeren dee. As tosätzlichen Dank för hör Ünnerstütten hett Monk een vun sien muiste Balladen, in de he mit de rechte Hand Celesta un mit de linke Hand Klaveer speel, Pannonica. Mit disse Album gelung Monk endlich de Dörbröök bi dat Publikum. In‘ Harvst vun dat Johr, drapen Monk, sien ehmalg Mentor Coleman Hawkins un ok weer Coltrane upnanner, verapenlicht up de Riverside-LP Monk's Music.

In de wiedere Verloop vun de 1950er Johren nehm Monk tallriek bedüüdend Schallplatten up. Dorünner weer Inspelungen mit Musikers as John Coltrane un Gerry Mulligan un Solo-Inspelungen. Spoodriek Tourneen dör de USA un Europa slooten sück an. 1958 wurr Monk in de Down Beat Critics Poll eerstmals to’n besten Pianisten küürt. In‘ Februar 1959 keem dat to en Konzert in der renommierten New Yorker Town Hall, bi dat Monk sien Musik in de orchestralen Bearbeitungen vun den Arrangeur Hall Overton mit en Tentett upführt hett.

1960 wurr de Tenorsaxophonist Charlie Rouse Monks fast Partner in sien Quartett. Rouse weer woll kien Saxophonist vun dat Format vun en John Coltrane oder en Sonny Rollins, aber sien Speelwies pass ideal to Monk sien Klangwelt ein. Disse Verbinnen sull bit Enn‘ vun de 60er Johren bestahn blieven.

De Columbia-Johren 1962–1968

Mit en Verdragsafsluss bi dat Schallplattenlabel Columbia, dat to CBS hörrn de un för dat all anner Jazz-Grötten as Miles Davis oder Dave Brubeck arbeiten deen, wurr Monk 1962 endgültig to en internatschonal fiert Jazz-Star. De eersten för Columbia upnommen Schallplatten wiesen dat Thelonious-Monk-Quartett mit Charlie Rouse an‘t Tenorsaxophon, den Bassisten John Ore un den Slagtüüchspeler Frankie Dunlop in perfekt upnanner inspeelt Form un tellen mit to sien best Upnahmen. Enn‘ 1963 keem dat in dat New Yorker Lincoln Center to en tweet spoodriek Upführung vun sien Musik in Big-Band-Besetten. Sien Proben mit de Arrangeur Hall Overton wurrn vun den Fotografen W. Eugene Smith in Bild- un Ton-Dokumenten fasthollen, de 2009 in dat Jazz Loft Project verapenlicht wurrn. Monk ünnernehm nu Tourneen nah Europa un sogor bit nah Japan. Dat Time-Magazine harr hüm in‘ Februar 1964 up de Titelsiet.

Monks kompositorisch Aktivität gung aber in de Verloop vun disse Tiet so nah un nah torüch. Upnahmen vun nee Kompositschonen wurrn immer seltener. Eenig vun sien för Columbia upnommen Schallplatten enthullen kien eenzig nee Stück. Afsehn vun eenig Improvisationen stammt sien letzte Komposition ut dat Johr 1967. He speel to disse Tiet – anners as in de 1950er Johren – ok blots noch selten mit Musikern buterhalv vun sien fast Quartett un kreeg dordör weniger Impulse van buten. So wurr de fröher so unkonventionell un upregend Musik vun Monk, so nah un nah to en Musik vun vörhersehbar Formelhaftigkeit.

Verstummen

Tegen Enn‘ vun de 60er Johre kreegen Monks Schallplatten blots noch middelmaatig Kritiken in de Press, un ok de Verkoopstallen gungen torüch. Ut kommerziellen Erwägungen dräng Columbia hüm 1968, en Album mit Orchester-Begleitung uptonehmen. De bannig glatt geraden Arrangements vun Oliver Nelson wurrn de Musik vun Monk in kien Oort un Wies gerecht. Den Vörslag, een Plaat mit Beatles-Kompositschonen intospelen, hett Monk aflehnt, worup henn Columbia de Tosommenarbeit mit hüm beend hett. Sien Quartett hett sück in de Folgejohren so nah un nah uplööst. Dornah hett Monk mit wesselnd Begleiter blots noch af un an Upnahmen för lütt Labels makt. Aber ok während disse Tiet bleev he sück stilistisch trüe un speel up en hooch Niveau.

Nah 1970 verschwunn Monk woll ut gesundheitlich Grünnen vun de Bühn. De ohnehin all introverteert Musiker truck sück mehr un mehr torüch. He wies Anteken vun Depression un hett dat Klaveerspelen so nah un nah togeven. In de letzt Johren vun sien Leven hett he dat Klaveer nich mehr anröhrt un verfull in Apathie. Sien letzt Upnahm stammt ut dat Johr 1971, sien letzten apenlichen Upträe harr he 1976.

De Minsch Thelonious Monk

Monk wurrd vun Tietgenossen as introverteert Exzentriker un goodmütig Familienminsch beschreven. He full all Mal dör sien hünenhaft Grött up, aber ok dör sien ungewöhnlich Koppbedeckungen un Sünnbrillen as ok sien Zeegenboort. Dormit prääg he neben Dizzy Gillespie dat Bild vun en Hipster vun de 40er un 50er Johren.

In de Apenlichkeit weer Monk bannig woortkarg un folg blots sien eegen Levensrhythmus, wat sück ünner annern so dorstellen kunn, dat he slaapen dee, wannehr un wo hüm dat infallen dee. Sellschopliche Konventionen as t.B. Pünktlichkeit harrn för hüm blots bedingt Gültigkeit. Sien Unzuverlässigkeit to’n Anfang vun sien Loopbahn is all legendär. Sien Mitminschen tegenöver wies he sück faken desinteresseert. Sülvst tegenöver de Musik vun anner Musikers weer he af un an ignorant un üter sück sogor affällig doröver.

Trotz sien Exzentrik weer Monk aber woll en verantwortungsbewusst Ehmann un Familienvader as ok en Früend, up de man sück verlaaten kunn. Sien Angehörigen hebbt den in de Apenlichkeit so swiegsamen un eenzelgängerischen Monk as en in sien vertroot Umgegen kommunikativen un geselligen Minschen beschreven. He speel geern Koorten un gull as bannig good Schach- un Dischtennis-Speler. Thelonious Monk föhr nich blots över Johrteinten en intakt Familienleben. Mit Bud Powell, Coleman Hawkins un de Baroness de Koenigswarter hett hüm ok en levenslang eng Früendschap verbunnen. He weer ok en gooden Geschäftsmann, de sück nie ünner Wert verkoopen dee. Vun hüm sünd ok kien Drogenprobleme bekannt, de sonst för sien Musikergeneration so faken weern.

De meest Tiet vun sien Leven leev Monk in de Wohnung vun sien Kindheit un verleet New York bannig ungeern. So beharrlich un souverän he in sien Musik weer, so unseker, ja gar helplos weer he faken buterhalv vun sien vertraut Ümgebung. Nahdem he 1959 up den Bostoner Flooghaben vun de Polizei upgreepen un wegen sien erratisch Verhollen för dree Daag in psychiatrisch Beobachtung geven wurr, leet sück Monk up Reisen meest vun sien Fru Nellie begleiten, de hüm ok faken bi sien seltenen Interviews to Siet stunn. Sien Söhn Thelonious Jr. hett dorvan bericht, dat Monk daaglang Phasen vun dee Depression oder Euphorie, folgt vun extrem Erschöpfungstostännen dörloopen hett. He wurr dorüm mehrfak vun sien Familie in’t Krankenhuus inleefert, wat aber nich bekanntgeven wurr. Dat gifft Anteken, dat Monk sien Exzentrik up en lichte Form vun Autismus ruht, dat Asperger-Syndrom.

De Musik vun Thelonious Monks weer stark vun sien introverteert, individualistisch Persönlichkeit präägt. So eegenwillig Monk an de hüm eegen Levensrhythmus un sien faken exzentrisch Gewohnheiten festhull, so eegenwillig weer ok sien Musik. Sien Fru Nellie hett bericht, dat sück Monk sien Ümgevung innerlich meest vullständig enttrucken kunn un sück tiets Levens blots mit sien Musik beschäftigt hett.

Up Filmupnahmen vun den Klaveer speelend Monk is to sehn, wu de Pianist mit sien Beens danzend Bewegungen utführt. Während de Soli vun sien Band-Liddmaaten, muuch Monk dat geern, mit de Klaveerbegleitung uttosetten un offenar kumplett in sück versunken, meest as in Trance up de Bühne to danzen. In dissen „monkischen“ Danz hett he de eegendömlich Rhythmik un Harmonik vun sien Musik nahmakt. Vordergründig bekeeken, sütt datt faken behäbig un ungeschickt ut. Tatsächlich aber harr Monk en bannig individuell Geföhl för Tiet, Bewegung un Rhythmus, wat sien Verhollen up Annern faken befremdlich warken leet. Sien seltsam wirkend Gewohnheiten weer aber up en bannig speziell Oord un Wies sien musikalisch Spraak, so dat völ vun sien exzentrisch Verhollen bi’d genau Tokieken Parallelen to sien Musik erkennen lett un man dat nahvulltrecken kann.

Betekenderwies betrecken sück völ vun sien Kompositschonen in‘ Titel direkt up Verwandte, eng Fründen oder sogor up hüm sülvst. Little Rootie Tootie betreckt sück up den Ökelnaam vun Söhn Thelonious Jr., Boo Boo’s Birthday up de vun sien Dochter Barbara. Crepuscule With Nellie is sien Fru widmet, Pannonica de Baroness de Koenigswarter. Thelonious, Blue Monk oder Monk’s Mood sünd blots dree vun de Stücken, de de Naam vun den Komponisten in‘ Titel hebbt.

Monk wurr während sien gesamt Leven vun Fruen in sien unmiddelbar Ümgegend fördert un ümsörgt: anfangs vun sien Moder, later vun sien Fru Nellie, de in för Monk wertschaplich stuur Tieden ok den Levensünnerholt vun de Familie sekern dee, un toletzt vun de Baroness de Koenigswarter, in deren Villa in New Jersey he sück 1973 in’t Öller torüchtruck. Dor verbroch he mit sien Frau Nellie meest vullkommen torüchtrucken sien Levensabend. Sien psychisch Tostand verslechter sück in disse Tiet immer mehr. He is 1982 nah en Gehirnslag storven.

Sien Söhn Thelonious Monk junior is ok Musiker wurrn. He wurr professionell Slagtüüchspeler un hett dat „Thelonious-Monk-Institute for Jazz“ in’t Leven roopen. De sien Ziel is dat, musikalisch begabte Jugendliche to fördern. Jedes Johr gifft dat vun dit Institut den renommeerten Thelonious-Monk-Award för herutragend Talente.

De Musik vun Thelonious Monk

Monk gellt as Mitbegrünner un führend Musiker vun den Bebop. He nimmt binnverhalv vun dit Genre eber en Butenpositschoon in. Dat liggt an sien eegenwillig Kompositschonen, aber ok an sien jnich weniger individuell Improvisationsstil. Monk entwickel en bannig eegenständig musikalisch Ästhetik, die woll etwa tietgliek mit den Bebop entstahn is un up den Bebop ok inwarkt, aber in‘ Wesentlichendoch unafhängig is. Up de Fraag, well hüm musikalisch an‘ meesten beinfloot hett, hett Monk mal antwort: „Na, ick sülvst natüürlich.“

De Komponist

In för den Bebop atypisch Oord un Wies sünd Monk sien Kompositschonen nich blots Neeharmonisierungen vun bekannt Standards, sonnern meest vullständig nee Themen. Disse sünd deelwies hooch komplex un enthollen ungewöhnlich Harmoniefolgen - as etwa Round Midnight (kiek Bispeel), deels aber ok frappierend eenfak, to‘n Bispeel jüstergrad dat Stück Thelonious, dat up een eenzigen Toon upbaut.

Monk harr en Vorliebe för besünners kört, prägnante Themen. Grundlaag weern woll faken dat 12-taktig Blues-Schema oder de 32-taktigen Standardform vun populär Songs, he hett aber geern symmetrisch 8-, 16- oder 32-taktige Formdeelen verfremdet, indem he schienbar völlig unlogisch un överraschend ungerade Takte anhangen dee, inschoov oder de Melodie um en half Beat vörverlegg. Themen as I mean you oder Straight no chaser baseeren up sülcke rhythmisch Verschuuven oder Unregelmatigkeiten. Disse Besünnerheiten geevt Monks Stücken en sperrigen un irritierenden, aber jüst dordör en reizvullen Charakter. Se sünd an hör individuell Formenspraak licht as sien Warken to erkennen.

De Improvisator

As Pianist improviseer Monk selten as typisch Bebop-Solisten in rasanten, sonnern he speel ehder moderate Tempi. Hüm gung dat nich dorüm, sien Virtuosität ünner Bewies to stellen, sonnern de verstaken Strukturen vun en Thema uptodecken un den Tohörer dorbi mittonehmen. He änner ständig de Melodien un Harmonien vun de kompositorisch Vorlagen, indem he Motive, Phrasen un Akkorde dorut rutnehm, wieder maken dee, oder ok körter. Sien kantig un bizarr Improvisationen wurrn spontan utfunden, bilden aber kien loslööst oder free assozieert Linie, sonnern betrucken sück immer up dat to Grunnen liggend Thema.

Monk hett damals bannig ungewöhnliche Akkorde, Intervalle un Skalen, etwa den övermatigen Dreeklang, de Ganztonledder, de to‘n Tritonus erhöht Quarte (da „Bebop“-Intervall) un lütt, as besünners dissonant wohrnahmen Sekunden bruukt. As Bispeel is dat Klaveerintro ut de Kompositschoon Brilliant Corners to nennen.

He kombineer disse Elemente up bizarr Oord un Wies mitnanner un verdeel sien Akkorde över de ganze Klaviatur. He hett de sowohl as harmonische Wendungen as ok as eegen „Farven“ insett.

Auch rhythmisch hett Monk in de för hüm typisch perkussiv Stil nicht verwacht, aber umso mehr effetvull Akzente sett. He hett de sparsam sett, aber immer an Stellen, wo se en Hööchstmaat an Utsaegkraft harrn. He speel mit Pausen un Gegenrhythmen, de nich mit den wiederloopenden Swing in Inklang stunnen. Indem he de Form frömd maken dee un nee grootruumig thematisch Betüüg herstellen de, hett he butergewöhnlich Spannungsmomente un hett nee Horizonte funnen. De Hörer kann miterleven,wu Monk dat Stück improviseerend kommenteert, dördenkt un nochmals ganz nee utfinnen deiht.

Monks Oort un Wies vun de Kompositschoon und Improvisatschoon sünd to eens mitnanner verbunnen. De Kritiker Whitney Balliett faat disse Wesselbetrecken so tosommen: “Seine Improvisationen sind verflüssigte Kompositionen, seine Kompositionen sind gefrorene Improvisationen.“

Binnerhalf vun den Modern Jazz geiht Monk bit an de Grens to de Uplöösen vun jede Tonalität, Phrasierung un Rhythmik. Deswegen weer he lang Tiet up Unverständnis bi’t Publikum und Kritik stött. In de Bebop-Ära wurr he deshalb faken bannig aflehnt un anfeindt. Sien Kritiker hebbt sien Oord un Wies, Spannung to ertüügen, up slecht technisch Können un fehlend Swing-Geföhl torüchführt. Monks Musik wunn aber dör sien konsequent skurrile Exzentrik en binnere Stimmigkeit un Slootenheit, as se ok in‘ Jazz selten to finnen is. Sien bannig persönlich Improvisationsstil find dorüm ok man ganz wenig Lüüd, de dat nahmaken will (un könnt).

Monk hett de kompositorischen un improvisatorischen Mögelkkeiten vun den modernen Bebop-Idiom utloot: He ironiseer dat, wat man to kennen glööv, parodeer Klischees, ünnerleep de Erwartungshaltung vun den Hörers un schaff nee nich verwacht Bezüge. Dorbi geev he aber de Tradition nie nich up, sonnern bleev in den Rahmen vun de funktionaal, vun den Blues „tränkt“ Jazzharmonik un konventionell Songformen. Disse vörgeven Strukturen sünd as Basis vun sien Speelwies immer erkennbar un wurrd jüst dör hör Verfremdung hervörhaben. En besünnern Reiz vun sien Musik liggt dorum in de immer spürbar Spannungsverhältnis tüschen de traditionellen musikaalsch Formen un hör individualistisch Transformation.

Infloot up anner Musiker

Dör sien laat Anerkennung hett sück Monks Infloot eerst af etwa 1955 bemarkbor makt. He hett de Jazz in de 1950er Johren neeoordig Perspektiven geven: Sien experimentell Stil nehm all völ vun dat weg, wat later in de 1960er Johren in‘ Free Jazz begäng weer un breet utfalt wurr. Dörsett vun sien zynisch Humor klung bi Monk völ eerstmals an, wat ebenso genial Jazz-Avantgardisten later wiederentwickelten. So hett Monk tallriek Jazzmusiker de 1960er Johren as John Coltrane, Ornette Coleman, Sonny Rollins un Eric Dolphy beinfloot.

He sülvst weer aber nich bereit, de radikalen Umwälzungen mittomaken, sonnern stunn den Free Jazz vun de 1960er Johren aflehnend tegenöver. He hett den jungen Avantgardisten vörsmeeten, untosommenhangend un unlogisch eenfak blots „einen Haufen Noten“ nahnanner to spelen. Den Free-Jazz-Pionier Ornette Coleman hett he sogor beschuldigt, mit sien neeoordig musikaalschen Konzepten den Jazz to zerstören. - Hier wiest sück, dat de Komponist undStrukturalist Monk up de traditionelle Form anwiest bleev, üm sien individuelle musikaalsch Spraak spreken to können.

Monk komponeer in de Loop vun sien Leven blots genau 71 Themen (Duke Ellington to‘n Bispeel komponeer etwa 2000). Dennoch gellt he as en vun de wenig groot Jazz-Komponisten. Völ vun sien Stücken wurrn wegen hör genial eegenwilligen, faken bizarren Formenspraak sülvst to Jazzklassikern (so nömmt „Standards“). Se hebbt in dat, wat man as Modern Jazz betekent, en afsolut överragend Stellung innommen un gellen as Paradebispelen för disse Musikrichtung, an de kien bedüüdend hüdig Jazzmusiker un Jazzpianist vorbikummt.

Siet Monks Dood hett sien Musik en regelrechte Renaissance beleevt, de bit hüüd anhollt. Völ naamhaft Musiker beschäftigen sück bit hüüd intensiv mit sien Wark un speelt sien Kompositschonen in. Dorto hörrn ünner annern Anthony Braxton, Misha Mengelberg un Chick Corea. De Pianist Alexander von Schlippenbach führt mit en Grupp vun jung Musikers in en Konzertprogramm dat Gesamtwark vun Monk up un hett dat in dat Johr 2004 komplett upnommen. De Sopransaxophonist Steve Lacy speel eenig Johr vun sien Karriere sogor blots Monk-Kompositschonen.

Monks Einfluss reckt aber wiet över den Jazz rut. So keem 1984 dat vun Hal Willner produzeert Düppelalbum That’s The Way I Feel Now, up dat sowohl Jazz- as ok Popmusiker Monk hör Reverenz erwiesen. Dorünner sünd Gil Evans, Dr. John, Donald Fagen un John Zorn. Ok dat Kronos Quartet hett en kammermusikaalsch Hommage an Monk upnommen.

1989 produzeer Clint Eastwood den Dokumentarfilm Thelonious Monk: Straight, No Chaser, en sensibel un leevhaft Portrait vun Thelonious Monks, ünner de Regie vun Charlotte Zwerin.

Ehrungen

1963 wurr he in de Down Beat Jazz Hall of Fame wählt. In‘ April 2006 kreeg Thelonious Monk för sien Werk posthum en Pulitzer Pries.

Kompositschonen (Utwahl)

52nd Street Theme
Ask me now
Ba-Lue Bolivar Ba-Lues-Are
Bemsha Swing
Blue Monk
Bright Mississippi
Brilliant Corners
Bye-Ya
Crepuscule With Nellie
Epistrophy
Eronel
Evidence
Hackensack
I mean you
In walked Bud
Introspection
Let´s call this

Light Blue
Little Rootie Tootie
Misterioso
Monk´s Dream
Monk´s Mood
Off Minor
Pannonica
Played Twice
Reflections
'Round Midnight
Ruby My Dear
Rhythm-A-Ning
Straight, No Chaser
We See
Well You Needn’t

Wichtig Upnahmen

All to Leevtieden wurrn mehr as 50 Upnahmen vun Thelonious Monk ünner sien sien eegen Naam oder de vun anner Leader verapenlicht. Siet sien Dood wurrn sien Diskografie bit hüüd tallriek wiedere, bitlang unverapenlicht Upnahmen oder Tosommenstellungen tofügt. Noch in dat Johr Jahr 2005 wurr etwa en bitlang unbekannt Live-Upnahm vun Monk mit John Coltrane verapenlicht. En vullständig Uplistung an disse Stäe is dorüm weder sinnvull noch mögelk. Dorför wurrd hier exemplarisch up eenig besünners hervörtohevend Upnahmen henwiest.

Alben

Genius Of Modern Music Vol. 1 (1947-48, Blue Note)
Genius Of Modern Music Vol. 2 (1952, Blue Note)
Miles Davis: Miles Davis and The Modern Jazz Giants (1954, Prestige)
Monk's Music (1957, Riverside)
Brilliant Corners (1957, Riverside)
Thelonious Monk Quartet with John Coltrane at Carnegie Hall (1957, Blue Note, erschienen 2005)
Thelonious Alone In San Francisco (1957, Riverside)
The Thelonious Monk Orchestra At Town Hall (1959, Riverside)
Criss Cross (1963, Columbia)
Live At the It Club (1964, Sony, verapenlicht 1998)
Monk Big Band & Quartet In Concert (1964, Columbia)
Solo Monk (1965, Columbia)
Underground (1967/68, Columbia)
The London Collection Vol. I+II (1971, Black Lion)

Tosommenstellungen

The Best Of Thelonious Monk. The Blue Note Years (1947-1952, Blue Note, verapenlicht 1991)
Thelonious Monk 85th Birthday Celebration (1952-1961, ZYX Music, verapenlicht 2002)
The Columbia Years: '62-'68 (1962-1968, Sony, verapenlicht 2001)

Annern

Dat gifft tallriek Schallplatten, up de anner Musiker blots Kompositschonen vun Thelonious Monks spelen, oder bi de disse en Swoorpunkt bilden. Disse List gifft blots en lütten Utwahl wedder.

Steve Lacy: Reflections (1958, New Jazz/OJC)
Steve Kahn: Evidence (1980, Novus)
Sphere: Four In One (1982, Elektra)
Roswell Rudd / Misha Mengelberg: Regeneration (1982, Soul Note)
Arthur Blythe: Light Blue (1983, Columbia)
Verschiedene: That’s The Way I Feel Now (1984, A&M)
Kronos Quartet : Monk Suite (1985, Nonesuch)
Steve Lacy: Only Monk (1985, Soul Note)
Anthony Braxton: Six Monk’s Compositions (1987, Black Saint)
Paul Motian: Monk In Motian (1988, jmt)
Carmen McRae: Carmen Sings Monk (1988, Novus)
Steve Lacy: More Monk (1989, Soul Note)
Bebop & Beyond: Plays Thelonious Monk (1990, Blue Moon)
T.J.Kirk: If Four Was One (1996, Warner Bros.)
Esbjörn Svensson Trio: Plays Monk (1996, ACT)
Alexander von Schlippenbach: Plays Monk (1997, enja)
T.S.Monk: Monk On Monk (1997, N2K)
Verschiedene: Blue Monk: Blue Note Plays Monk's Music (1999, Blue Note)
Wynton Marsalis: Standard Time, Vol. 4: Marsalis Plays Monk ( 1999, Columbia)
Alexander von Schlippenbach: Monk's Casino (Das Gesamtwerk, 2005, Intakt)

Filme, DVDs, Hörbook

Thelonious Monk: Straight, No Chaser (Dokumentarfilm vun Charlotte Zwerin, 1989)
Rufus Beck: The Thelonious Monk Story (Höörbook, 2 CDs, 2005, ZYX Music)

Literatur

Thomas Fitterling: Thelonious Monk. Sein Leben, seine Musik, seine Schallplatten. Oreos, Waakirchen 1987, ISBN 3-923657-14-5
Thomas Fitterling: Thelonious Monk: His Life and Music. Berkeley Hills Books, Berkeley 1997, ISBN 0-9653774-1-5
Leslie Gourse: Straight, No Chaser: The Life and Genius of Thelonious Monk, Schirmer Books, 1998. ISBN 0-8256-7229-5
Jacques Ponzio, Francois Postif: „blue monk“ - prophet der moderne im jazz. Hannibal, St. Andrä-Wördern 1997, ISBN 3-85445-142-3
Arthur Taylor: Notes and Tones. Musician-to-Musician Interviews. Da Capo Press, New York 1993, ISBN 0-306-80526-X (utführlich Interviews mit 30 Jazzmusikern, darunter Monk)
Marcus A. Woelfle: Thelonious Monk 85th Birthday Celebration. Biheft to der CD-Box. ZYX Music 2002.
Misterioso. Jazzlegende Thelonious Monk. Themenheft aus du Schweizer Monatsschrift. TA-Media Verlag, Zürich 1994 (März). ISSN 0012-6837
Rob van der Bliek (Hrsg.) The Monk Reader, Oxford University Press 2001
Laurent de Wilde: Monk. Översett vun Jonathan Dickinson. New York: Marlowe Press, 1997. ISBN 978-1-56924-740-2 (engl.; französ. Original 1996)