Art Tatum

Arthur „Art“ Tatum (* 13. Oktober 1909 in Toledo, Ohio; † 5. November 1956 in Los Angeles) weer en vun de bedüüdenst US-amerikaansch Klaveervirtuosen un Erneuerer vun den Jazz.

Leven

Tatum wurr in Toledo boren, dor verbroch he ok sien Jöögd un fung mit dat Klaveerspeel an. Van Gebort an hett he ünner grau Star leeden un weer up een Oog blind, wiels up de anner de Sehkraft bannig inschränkt weer.^[1] Tatum verfüg allerdings över en afsolut Gehör un sall todem en butergwöhnlich akustisch Erinnerungsvermögen harrt hemm. Ut en musikalischen Familie stammend, kreeg he en formal klassisch Musikutbillen an verscheeden Scholen, toeerst an de Jefferson School of the Handicapped in Toledo, denn an de Blindenschool in Columbus (Ohio) un de Toledo School of Music, wo he neben Klaveer ok Vigelien, Gitarr un mögelkerwies ok Braille-Blindennoten lernt hett. Sien privat Lehrer Overton C. Rainey hett woll versöcht hüm in Richt Konzertpianisten to drängen, Tatum sien bevörtüügt Pianist un (nah eegen Wöör) sien Vörbild weer aber bald Fats Waller. Wiedere Inflooten keemen vun James P. Johnson un Earl Hines.^[2] Sien Fingerfertigkeit hett he dorbi ständig traineert, indem he en Haselnööt flink dör sien Finger glieden leet, bit se glänzend un glatt wurr.^[3]

As jung Kerl speel he völ in Clubs in Toledo, Detroit un Cleveland un af 1927 för en lokale Radiostatschooon (WSPD in Toledo), toeerst in Warfpausen, denn regelmaatig 15 Minüüt jeden Dag för etwa twee Johr. 1932 hett hüm de Singerin Adelaide Hall hörrt, de hüm anboten hett, hör up Tourneen ti begleiten un bi de he twee Johr bleev. Mit Adelaide Hall keem he noch in dat glieker Johr nah New York. Gliek nah sien Ankunft forder hüm Willie „The Lion“ Smith, Fats Waller un James P. Johnson to en „Cutting Contest“ herut, den he souverän wunn - as ok tallriek wiedere vun disse Wettstrieden gegen Herutförderer. In' Allgemeenen is he dorbi immer as letzt uptreden, wobi he ok geern dat Material vun sien Vörgänger in Variatschonen ziteeren dee. Sien eerste Upnahmen hett he in' August 1932 mit Adelaide Hall maakt, sien eerste Solo-Plaat nehm he in' März 1933 up (Tiger Rag, Tea For Two, Sophisticated Lady, St. Louis Blues). Nah sien Tiet mit Adelaide Hall harr he tonächst en Engagement in' Onyx Club, gung Anfang 1935 nah Cleveland un speel denn längere Tiet 1935 in' Three Deuces Club in Chicago, wo he ok Earl Hines kennen lernt hett. 1936 gung he nah Los Angeles, wo he in bekannt Clubs un up Partys vun bekannt Show-Persönlichkeiten speel as ok in de Radio-Show von Bing Crosby. Nah een Johr Kalifornien kehr he 1937 nah New York torüch, wo he in' Famous Door Club speel. Dornah wessel he en Tietlang regelmaatig tüschen Los Angeles, New York un Chicago. In' Mai 1937 gelung hüm dat eerstmals, en Hit in de Billboard-Charts to lannen; sien in Sextett-Besetten inspeelt Version vun „Body and Soul“ reck Rang 19. 1938 ünnernehm he en recht spoodriek England-Tournee, sien eenzig Utlandsupträe. De Engländer hebbt sück sien Speel in' Gegensatz to dat amerikaansch Publikum ganz still as in en Konzertsaal anhörrt, wat Tatum angenehm beindruckt hett. In New York truck he dorüm van doraf en ähnlich intim Atmosphäre in Clubs as Kellys Stables un Café Society vör. In' August 1939 reck sien Solo-Piano-Version vun „Tea for Two“ # 18 vun de Hitparaden.

Wiels disse Johren wurr Tatum en vun de wichtigst Protagonisten vun de Jazz. He harr sück anwähnt nah sien relären Uptreden faken noch stünnlang in Clubs to spelen - wobi sien stark Alkoholkonsum sien Speel man blots wenig beinträchtig hemm sall – un hett bi tallriek Wettstrieden tüschen Jazzpianisten beindruckt, de sück dorbi faken upgeven deen, nich blots wegen sien överragend Musikalität, sonnern ok dör sien stupende Fingerfertigkeit un Geläufigkeit. Kien anner Jazzpianist kunn so flink spelen as Art Tatum. He hett aber immer talaaten, dat sien Kontrahenten vör hüm spelen kunnen, denn nümms harr nah hüm spelend dat klaveertechnisch Niveau vun Tatum recken kunnt. Tatum weer gegenüber Nahwuss-Pianisten ok dörut mit Raadslääg generös, as sück to'n Bispeel Mary Lou Williams un Billy Taylor erinnert hemm.

1943 grünn he mit den Bassisten Slam Stewart un den Slagtüüchspeler, Pianisten un Gitarristen Tiny Grimes (later dör Everett Barksdale ersett) en Trio, mit dat he relativ spoodriek weer. Dat Trio (mit fluktueeren Bedeeligen vun Stewart) bleev etwa twee Johr tosommen un weer een vun de Vörbiller vun lateren Piano-Trios as de vun Oscar Peterson un Lennie Tristano. De groot Apenlichkeit tegenöver bleev Tatum aber ehrder unbekannt. Dat mag mit doran leegen hemm, dat he en Afneegen tegen gröttere Konzerte harr. Wiels de Johren 1945 bit 1952 hett he ok relativ wenig upnommen. Dat ännert sück eerst, as he af 1953 vun Norman Granz produzeert wurr, de alleen 1953 etwa 70 Solo-Upnahmen maakt hett un in de nahfolgen Johren wiedere 121. Tatum weer dorbi nich mehr as bi de old 78er Platten tietlich inschränkt. Sien Stücken harr he dorbi all so to en „Idealform“ utfielt, dat to'n Bispeel in de eerst Upnahme session vun 69 Stücken blots dree dorvan noch en tweeten Take bruuken deen.^[4] Neben Soloupnahmen entstunnen ünner Granz ok Upnahmen in lütt Besetten mit Musikers as Benny Carter, Roy Eldridge, Lionel Hampton, Ben Webster, Buddy DeFranco, Buddy Rich, Louie Bellson. In de Kritiker-Polls (Ümfragen) vun de Jazzmagazine wurr he af Midden vun de 1940er Johren an vörderst Stäe führt. 1944 kreeg he den Esquire Gold Award un en Johr later den Silver Award vun dat Esquire Magazine. 1945 wunn he de Metronome Polls un 1954 bit 1956 wurr he dreemal Sieger in den Down Beat Kritiker-Polls.

Art Tatum is an' 5. November 1956 in Los Angeles, up den Hööchpunkt vun sien Schaffen (en tweet Europa Tour weer vun Granz plaant), an den Folgen vun en Niereninsuffizienz (Urämie) storven.

Sien Infloot

Hüüd kennt man vun Tatum sien Musik hööftsächlich noch sien eegenwillig Interpretatschonen vun bekannt Klassikers vun den Jazz; mit extrem flink Löpen un överraschend Wennen. Sien Stil hett den Weeg platt maakt för den Bebop. In' Gegensatz to völ anner Klaveervirtuosen hett Tatum aber nie de Musik opfert för den blooten Effekt.

Bedüüdend Jazzpianisten as Duke Ellington, Thelonious Monk un Bud Powell wurrn vun hüm beinfloot. Charlie Parker sall sück in jung Johren in en New Yorker Restaurant as Tellerwascher bewurben hemm, blots um Art Tatum, de dor regelmaatig speel, hörrn to können.

Oscar Peterson sall, as he Tatum to'n eersten spelen hörrt hett, glöövt hemm, dat twee Pianisten to glieker Tiet spelen deen; so dicht un komplex weer de Sound, de Tatum up dat Klaveer spelen kunn. Peterson – sülvst en Meester vun dat Jazz-Piano – hett Art Tatum as den gröttsten Jazz-Instrumentalisten vun all Tieden betekent. So wurrd ok immer weer seggt, dat Wladimir Horowitz vun Tatum sien Speel Traanen in de Oogen kreeg, so mui sall dat ween hemm.^[5] Un de Musiker, de Tatum villicht an' meesten präägt un inspireert hat, Fats Waller, weer ganz deep beindruck vun Tatum sien Klaveerspeel. As Waller an en Avend in en Nachtclub speel, in de ok Tatum Gast weer, hett Waller to de Inführen seggt:
„I just play the piano, but God is in the house tonight.“ (Ick speel blots Klaveer, hüüd Avend is aber Gott in't Huus.)
Bi anner Gelegenheit hett he seggt:
„When that man turns on the powerhouse, don’t no one play him down. He sounds like a brass band.“^[6]
Leonard Feather het hüm den gröttsten Solisten vun de Jazzhistorie nömmt, egal up welker Instrument (”The greatest Soloist in Jazz History- regardless of instrument“).

Stil

Art Tatum is en vun de inflootriekst Jazzpianisten, ofschons he kien eegen School achterlaaten hett, indem he vörhannen Stilrichten to'n Enn' broch un vun den Swing kommend as Paddmaker vun den Bop un de sien Neeerungrn in' Postbop oder Modern Jazz vörbereiten dee. Tatum weer en Kenner vun de klassisch un impressionistisch Musik un harr modernste harmonisch Kenntnisse, weshalb he Harmonien stännig üm- un utdüüden dee. Dör rhythmisch Sekerheit grünnd Flexibilität, vör allen in dat Solospeel, in' swingenden Tietgeföhl (time) leet hüm phrasenwies över den blooten Akkordwessel vun en Stück (changes) improviseeren, wo in' Swing vörher Melodien varieert wurrn. De Grundlaag för disse Sekerheit is de strukturelle Organisatschoon, de de Ragtime-Stride den Standardstücken gifft oder affordert (to' Bispeel wu he Tea For Two arrangeert), un dat blifft bi Tatum ok so, wenn he dissen Stil verlaaten deiht. Sien Infloot reckt över dat Instrument Klaveer herut.

Walking Bass in Dezimen (Art Tatum: Ain’t Misbehavin’) in' Ragtime Stride

anhören ^D

He hett den Stridestil vun James P. Johnson, Willie „The Lion“ Smith un Fats Waller to en tietlosen Stil wieder entwickelt un kunn verscheeden Inflooten dorin mit inbetrecken. Speziell de loopen (walking) Dezimenbässe hett he verfienert. Nah Kunzler is de Dezime de dart Stimm in de Begleitung zum Bass un den up den Offbeat brocht Akkorden, de Tatum ok herutarbeit oder motivisch bruukt hett. Ofschons he seltener den Blues spelen dee, beweeg he sück un kombineer in alle Stiloorten, dorünner ok in' Boogie un Blues.

Sien technisch, harmonisch un rhythmisch Sekerheit leet hum utgriepend moduleeren oder lang in de Toonoort verharren, ahn sück to wedderhalen. Allerdings wurr dorbi faken blots sien Virtuosität beobacht, un över de schiere Geschwindigkeit, Tatum speel meest ganz flink, kunn de Hörer gau musikalisch överfordert wurrn un hüm för stur oder to komplex to hollen, wat aber to en falsch Inschätzen führen dee. Sien lichte Fingerfertigkeit weer as sien Technik Middel to'n Utdruck vun musikalisch Gedanken un kien bloße Virtuosität. Wiel Tatum meest blots in' Pianotrio oder Solo uptreden dee, hörrt eenig musikalisch Fantasie dorto, sück sien Musik up anner Instrumente versett to denken, dormit man sien Infloot in' Jazz erkennen kann. Nah en Stilkrise nehm he Enn' vun de 1950er Johren sotoseggen en Bilanz vun sien Laatwark 1953–55 up, de The Tatum Solo Masterpieces un 1956 The Tatum Group Masterpieces.^[7]

In sien Utfinnensriekdom bi dat Spelen vun Standards, de he ok rhythmisch seker varieeren dee, weer he weniger Improvisateur as Arrangeur. Sien Verzieren un Variatschonen wurrn gelegentlich as överdreven upfaat. Harmonischhett he de Mögelkeiten fiener maakt, indem he de groot Intervalle None (9), Undezime (11) un Tredezime (13) in sien Harmonien mit intrecken dee.^[8]

Besünners bi Standardstücken, de rhythmisch un thematisch to dat Bearbeiten anregen, wiest Tatum sien Fähigkeit modern Jazzpiano mit en eegen Klangbild to spelen, as to'n Bispeel Begin the Beguine und Willow Weep for Me.

Art Tatum (rechts) mit Phil Moore (2. v. links) vör dat New Yorker Downbeat, um 1947 rüm.
Fotografie vun William P. Gottlieb.

Ehrungen

1964 wurr he in de Down Beat Jazz Hall of Fame wählt. 1978 weer he mit Louis Armstrong un Duke Ellington de Eerste, de in de International Academy of Jazz Hall of Fame upnommen wurr. 1985 keem dorto de Upnahm in de Big Band and Jazz Hall of Fame un ok in de American Jazz Hall of Fame is he upnommen wurrn.

Diskographisch Henwiesen

The Complete Pablo Solo Masterpieces, 1991, dat sünd de Upnahmen ünner Norman Granz
The Tatum Group Masterpieces Vol. 5 Pablo, 1955) mit Lionel Hampton
The Tatum Group Masterpieces Vol. 6 (Pablo, 1956) mit Red Callender un Jo Jones
Complete Brunswick&Decca Rec. (3 CDs) 1932-1941

Literatur

James Lester Too Marvelous for Words: The Life and Genius of Art Tatum, Oxford University Press, 1994, ISBN 0-19-509640-1
Arrigo Polillo Jazz, Piper, Herbig Verlag 2003 (Kapitel to Tatum)
Gunther Schuller The Swing Era, 1989
Arnold Laubach, Ray Spencer Art Tatum - a guide to his recorded music, Scarecrow Press 1982 (Studies in Jazz, Nr.2, Rutgers University)
André Hodeir The Genius of Art Tatum, Jazz Hot, Juni 1955, nachgedruckt in Down Beat, 10. August 1955, nachgedruckt in Martin Williams (Hrsg.) The Art of Jazz 1962 (eine umstrittene frühe Kritik an Tatums Solo Masterpieces)
Felicity Howlett, J. Bradford Robinson, Artikel Tatum in New Grove Dictionary of Jazz, 1995 (sowie Howletts Dissertation an der Cornell University: An Introduction to Art Tatums Performance Approaches: Composition, Improvisation and Melodic Variation, 1983)
Mark Lehmstedt, Art Tatum. Eine Biografie, Lehmstedt-Verlag, Leipzig 2009, ISBN 3-937146-80-6

Weblenken

Art Tatum. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Weblenken (engelsch) mit Erklärungen un Musikbispelen
Ron Davis to Tatum, Biographie un Bibliographie
Kört Biographie an de Duke University
Biographie un Würdigung von Robert Dupuis
Hans-Jürgen Schaal to Tatum
Dat Barney Bigard Sextett mit Art Tatum in dat Red Hot Jazz Archiv.
DNB-Katalog
Personennaamdatei

Anmarken un Enkeld Nahwiesen

↑ De nipp un nau Oorsaak vun sien Blindheit ist nich bekannt. Man nimmt an, dat dat dör Krankheiten as Scharlach, Diphtherie oder Meesels kommen is. Dank tallriek Operatschonen hett sück sien Sehvermögen af sien teihnt Levensjohr aber betert. In dat Öller vun etwa 20 Johr wurr he up de Straat tosommenslahn un wurr dordör up een Ook kumplett blind.
↑ nah Utseggen vun Teddy Wilson un Eddie Barefield
↑ nah Rex Stewart, Jazz Masters, wörtlich: „He constantly manipulated a filbert nut through his fingers, so quickly that if you tried to watch him, the vision blurred. He worked with one nut until it became sleek and shiny.“
↑ De Kritiker André Hodeir snackt in sien Book Jazz de utarbeit Form vun de Improvisatschonen vun Tatum an, indem he hüm mit en Perfesser vergliekt, de brillante mathematische Formeln up en Tafel schrifft, um denn bi en gänzlich anner Thema in de sülvig Wies wieder to maaken. Hodeir geiht sogar so wiet, dat he Tatum - jedenfalls in de Plattenupnahmen - bi all sien Gaben dat Talent för düersam Entwickeln vun musikalischer Gedanken in Improvisatschonen („the gift to contuinity“) afspreekt, in' Gegensatz etwa to Fats Waller.
↑ Hank Jones un Billy Taylor erinnern sück. Dat Horowitz en utspraaken Bewunnerer vun Tatum weer hollt Schuller dorgegen för en Mythos. He sücht dorin blots en Patronats-Attitüde vun völ klassisch Pianisten tegenöver Jazzmusikers. Schuller The Swing Era, S.479
↑ zitiert in Robert Doerschuk The Giants of Jazz Piano
↑ Martin Kunzler, Jazzlexikon, Rowohlt
↑ Carr, Fairweather, Priestley, Jazz Rough Guide, Metzler

[1] De nipp un nau Oorsaak vun sien Blindheit ist nich bekannt. Man nimmt an, dat dat dör Krankheiten as Scharlach, Diphtherie oder Meesels kommen is. Dank tallriek Operatschonen hett sück sien Sehvermögen af sien teihnt Levensjohr aber betert. In dat Öller vun etwa 20 Johr wurr he up de Straat tosommenslahn un wurr dordör up een Ook kumplett blind.

[2] Utseggen vun Teddy Wilson un Eddie Barefield

[3] Rex Stewart, Jazz Masters, wörtlich: „He constantly manipulated a filbert nut through his fingers, so quickly that if you tried to watch him, the vision blurred. He worked with one nut until it became sleek and shiny.“

[4] De Kritiker André Hodeir snackt in sien Book Jazz de utarbeit Form vun de Improvisatschonen vun Tatum an, indem he hüm mit en Perfesser vergliekt, de brillante mathematische Formeln up en Tafel schrifft, um denn bi en gänzlich anner Thema in de sülvig Wies wieder to maaken. Hodeir geiht sogar so wiet, dat he Tatum - jedenfalls in de Plattenupnahmen - bi all sien Gaben dat Talent för düersam Entwickeln vun musikalischer Gedanken in Improvisatschonen („the gift to contuinity“) afspreekt, in' Gegensatz etwa to Fats Waller.

[5] Hank Jones un Billy Taylor erinnern sück. Dat Horowitz en utspraaken Bewunnerer vun Tatum weer hollt Schuller dorgegen för en Mythos. He sücht dorin blots en Patronats-Attitüde vun völ klassisch Pianisten tegenöver Jazzmusikers. Schuller The Swing Era, S.479

[6] zitiert in Robert Doerschuk The Giants of Jazz Piano

[7] Martin Kunzler, Jazzlexikon, Rowohlt

[8] Carr, Fairweather, Priestley, Jazz Rough Guide, Metzler

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]