Kookboek/Vitamine

Een vitamine (de naam is een samenstelling van vitale en amine) is een stof die een organisme zoals de mens nodig heeft om te overleven, maar die hij niet of in onvoldoende mate zelf kan aanmaken. Aanvankelijk dacht men dat alle vitaminen een amine-structuur hadden, iets dat niet bleek te kloppen. Bij de naamgeving van vitamines is aanvankelijk uitgegaan van een eenvoudige 1-letter naamgeving. Naderhand zijn de vitamines ingedeeld naar functionele werking.

Vitamines zijn nodig voor de opbouw van enzymen en co-enzymen.

De Gezondheidsraad doet aanbevelingen hoeveel vitamines iemand dagelijks nodig heeft. Voor elke vitamine bestaat er een Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH).

**Vitamines (overzicht)**
vitamine		werking	bron	opmerking
A₁ A₂	retinol (axeroftol) 1915 didehydroretinol	voorkomt nachtblindheid, bevordert verhoorning van epitheel, verhoogt de weerstand	margarine, melkvet, lever, eieren, vis, fruit, peen (wortel)	derivaat van caroteen
B₁	thiamine (aneurine) 1901	voorkomt beri-beri, als co-enzym betrokken bij celstofwisseling. Met name belangrijk voor het koolhydraatmetabolisme	brood, granen(zaadhuid), melk, vlees, aardappelen, groenten, gist	deficiëntie: tachycardie, verminderde reflexen ; vaak als gevolg van zwaar alcoholmisbruik
B₂	riboflavine (lactoflavine) 1933	als onderdeel van diverse enzymen betrokken bij celstofwisseling (eiwit- en koolhydraatmetabolisme en de vorming en afbraak van vetzuren)	melk, vlees, brood, graanproducten, groenten, gist	deficiëntie: huidaandoeningen en haaruitval
B₃	nicotinezuur (niancin)	als onderdeel van co-enzym A betrokken bij de citroenzuurcyclus	melk, aardappelen, brood, vlees, groenten	deficiëntie: dermatitis, diarree, dementie, pellagra
B₅	inositol? panthotheenzuur	onderdeel co-enzym-A (CoA); metabolisme van vetten en suikers	vlees, eieren, volkorenproducten, peulvruchten, melk en melkproducten en groente en fruit	deficiëntie: cardio-vasculaire afwijkingen, zenuwafwijkingen
B₆	pyridoxine (adermine) 1934	als pyridoxaalfosfaat betrokken bij celstofwisseling vlees, aanmaak van bloedcellen, als co-enzym betrokken bij de vorming van RNA en DNA	lever, vlees, vis, melk, kaas, eieren, soja	deficiëntie: convulsies, huidaandoeningen en een defecte antilichaamproductie ; vaak gevolg van zwaar alcoholmisbruik
B₈	biotine 1941	als co-enzym betrokken bij stofwisseling, voorkomt huidaandoeningen	gekoppeld aan een proteïne in lever, nier, eidooier, gist, noten, granen	deficiëntie: zelden
B₉	foliumzuur	benaming van vitamine B₁₁ in de Verenigde Staten en Duitsland
B₁₁	foliumzuur	voorkomt bepaalde vorm van bloedarmoede, als co-enzym betrokken bij celstofwisseling	brood, groenten, vlees, melk, eieren, gist	anemie
B₁₂	cobalamine	co-enzym bij omzetting van homocysteïne in methionine (foliumzuur nodig)	vlees, lever, eieren, melk, kaas, marmite	deficiëntie kan tot pernicieuze anemie (een ernstige vorm van bloedarmoede) leiden
C	L-ascorbinezuur 1932	voorkomt scheurbuik, betrokken bij de vorming van hemoglobine, collagene weefsels en stereoïde hormonen en het genezen van wonden	fruit (vooral citrus), aardappelen, groenten	temperatuurgevoelig, eigen synthese bij de meeste zoogdierensoorten mogelijk, behalve chimpansee, de mens en de cavia. Is een anti-oxidant.
D₂	ergocalciferol 1918	voorkomt Engelse ziekte (rachitis), bevordert resorptie en afzetting van calcium en fosfaat, vooral in beenderen en gebit	margarine	synthese uit plantaardige sterolen
D₃	cholecalciferol 1918	idem als D2, voorkomt spierkramp, stuipen	[vette vis] -
E	[alfa-tocoferol (D-alpha-tocoferol) 1922	aspecifiek antioxidans in diverse weefsels	margarine, halvarine, plantaardige oliën, granen, eieren, bladgroenten, noten, volkorenproducten	-
F	linolzuur 1929	zie bij linolzuur	in de meeste onverzadigde oliën (bijvoorbeeld zonnebloemolie)	verouderde benaming, linolzuur is geen vitamine maar een essentiële bouwstof
H	biotine	verouderde benaming van vitamine B₈
K₁ K₃	fytomenadion (naftochinon) 1935 farnochinon	onmisbaar voor synthese in de lever van trombinogeen en andere bloedstollingscomponenten	K₁:bladgroenten (vooral kool), tomaten, tarwe, eieren, lever, vis K₂product van de coli-bacteriën in de darm	wordt in de eerste weken aan zuigelingen gegeven
M	foliumzuur	verouderde benaming van vitamine B₁₁
P	citrine	bevordert de permeabiliteit van capillairen	sinaasappelen, citroenen	verouderde benaming
Q₁₀	ubichinon (co-enzym Q₁₀)	bevordert het elektronentransport in het lichaam	eigen synthese bij de mens?	bron niet zeker, geen algemeen 'erkend' vitamine

De vitamines A, D, E, F en K zijn oplosbaar in vetten. (geel)
De vitamines B, C, H, P en Q zijn oplosbaar in water. (paars)
De jaartallen bij de namen van de vitamines geven het jaar van ontdekking aan.

Vitamine A is een in vet oplosbare stof. Komt veel voor in lever en levertraan.

Vitaminen uit de B-groep komen o.a. voor in gist en in lever. Aan deze vitaminen hebben alcoholisten nog wel eens een tekort door een onvolwaardig dieet, wat tot ernstige ziekteverschijnselen (de gebreksziekte Beri-Beri die in Azië het meest voorkomt door het eenzijdig eten van rijst) kan leiden.

Vitamine C is een antioxidant dat wil zeggen een stof die voorkomt dat andere stoffen een verbinding met zuurstof aangaan. Het wordt zelf makkelijk geoxideerd en vangt de zuurstof weg. Het wordt ook aan levensmiddelen toegevoegd als conserveermiddel, aan appelmoes bijvoorbeeld. Bij vitamine C denken de meeste mensen spontaan aan citrusvruchten zoals citroenen en sinaasappelen, maar producten die veel meer vitamine C bevatten zijn paprika en spruitjes. Ook bessen en aardappelen bevatten vrij veel vitamine C.

Vitamine D kan door de mens vlak onder de huid aangemaakt worden met behulp van zonlicht. Vitamine D is een vetoplosbaar vitamine.

Voor alle wateroplosbare vitaminen zoals B en C geldt dat er in principe niet te veel van opgenomen kan worden, omdat de overbodige extra hoeveelheid weer met de urine uitgescheiden wordt. Van vitamine A en D is het echter mogelijk er teveel van te krijgen en daar ziekteverschijnselen van te krijgen. Wie veel schelvislever of ijsberenlever eet loopt wat dat betreft een risico. Vitamine A is ook teratogeen bij overdosering.

De verouderde benamingen vitamine F en vitamine P worden vooral ge/mis-bruikt in reclameuitingen van fabrikanten van schoonheidsmiddelen en alternatieve geneeswijzen om hun producten een wetenschappelijk tintje te geven.

Trivia

Reisbureaus e.d. gebruiken de term 'vitamine V' en 'Vitamine T' wel eens om hun 'V'akanties te promoten.