Artemis (mythologie)
Voor de moedergodin in de Anatolische mythologie, zie Artemis van Efeze.
Artemis (Oudgrieks: Ἄρτεμις) is een godin uit de Griekse mythologie. Zij behoorde daarna tot de twaalf goden van het Griekse Pantheon en is daar een dochter van de oppergod Zeus en Leto en tweelingzus van Apollo. Artemis werd door de Romeinen gelijkgesteld met hun godin Diana.
| Artemis | ||||
|---|---|---|---|---|
| Ἄρτεμις | ||||
| Artemis | ||||
| Oorsprong | Griekse mythologie | |||
| Periode | Pantheon, Trojaanse oorlog | |||
| Cultuscentrum | Arcadia, Olympus, Tempel van Artemis in Jerash, Tempel van Artemis Brauronia | |||
| Associatie | de jacht, de vrouwen en ook godin van de maan, heerseres over het wild, zwangere vrouw, beschermgodin van de kuisheid | |||
| Romeinse god | Diana | |||
| Kunstvormen | Potnia Theron, "Artemis en het hert" | |||
| Literaire bronnen | Bibliotheca, Homerische hymnen | |||
| Verwantschap | ||||
| Ouders | Zeus en Leto | |||
| Siblings | Apollo | |||
| ||||
Standbeeld Artemis. Collectie: Archeologisch museum van Istanboel
| ||||
| ||||
Geboorte
bewerkenToen Hera, de vrouw van Zeus, ontdekte dat Leto zwanger was van haar man verbande Hera Leto naar het drijvende eiland Delos. Het eiland was omringd door zwanen. Artemis werd het eerst geboren en hielp daarna haar moeder bij de geboorte van Apollo.
De wraak van Hera was zoet. Ze liet Leto negen dagen en negen nachten lijden bij de geboorte van Apollo. Er zijn meerdere versies van dit verhaal. In één stuurt Hera de Python op haar af zodat ze niet kan rusten en vervloekt ze haar zodat ze niet op land of in de zee kan bevallen. Uiteindelijk vindt ze het eiland Delos. Na de geboorte van Apollo vermoordt hij de Python die zijn moeder achtervolgde. In nog een andere zwierf volgens de Homerische hymne aan Apollo (3) Leto langs allerlei streken en eilanden, die haar echter niet durfden te ontvangen. Uiteindelijk kwam zij bij Delos aan, waaraan zij voorspiegelde dat een tempel van Apollo het eiland rijkdom zou brengen.[1] Hierop stond Delos Leto toe haar kinderen daar ter wereld te brengen.
Jachtgodin
bewerkenArtemis is de godin van de jacht, de vrouwen en ook godin van de maan. Haar oudste functie was die van heerseres over het wild, een godentype dat vooral in de gebieden van het Midden-Oosten zeer verbreid was, maar reeds Homerus beschrijft haar als de jachtgodin. Zij wordt afgebeeld met een zilveren pijl-en-boog (gemaakt door Hephaistos), met een hinde naast zich, en ook vaak met de maan. Soms is de maan op haar voorhoofd afgebeeld met twee kleine puntjes (de punten van de net nieuwe maan, die er ook uitziet als een boog). Vergezeld van haar nimfen doorkruiste zij de bergen en wouden van Arcadië en Lacedaemonië; van de dieren waren vooral de hinde en de beer haar geliefd. Andere attributen die bij Artemis horen zijn de gans, wilde honden en vooral op Delos ook de olijfboom. De bijnaam van Artemis is Dhelia, genoemd naar het eiland Delos.
Artemis is ook de godin voor de zwangere vrouw, hoewel zijzelf altijd maagd is gebleven. Maagd bleef zij uit vrije wil, waarvoor haar vader Zeus bovendien toestemming gaf. Haar priesteressen zijn dan ook ongehuwde vrouwen. Artemis werd vooral vereerd in het bosrijke Arcadia. Als maagd was ze ook de beschermgodin van de kuisheid.
Trojaanse oorlog
bewerkenArtemis heeft aan het begin gestaan van de Trojaanse oorlog, omdat zij ervoor zorgde dat er geen wind was toen Agamemnon wilde uitvaren om naar Troje te gaan. Dit kwam omdat zijn mannen een hinde die aan Artemis gewijd was gedood hadden. Artemis dwong Agamemnon om zijn dochter Iphigenia te offeren om een gunstige wind te krijgen. Odysseus kwam op het idee een brief te sturen naar Klytaimnestra en haar kinderen dat Iphigenia met Achilles zou mogen trouwen. De familie kwam meteen en moest daar het nieuws aanhoren dat er iemand geofferd moest worden. Dit wekte natuurlijk de woede op van zijn vrouw Klytaimnestra. Dit gegeven stond weer aan het begin van de legendes rond Orestes. Op het laatste moment redde Artemis echter het meisje en in haar plaats werd een hert geofferd. Iphigenia werd door Artemis weggevoerd naar een plaats ver weg van haar familie (die ondertussen ook dacht dat hun dochter dood was) en werd priesteres van Artemis. Na de Trojaanse oorlog vermoordde Klytaimnestra Agamemnon in zijn bad omdat ze het hem nooit had vergeven.
Attributen
bewerkenArtemis lijkt in vele opzichten op haar jongere tweelingbroer Apollo. Ze hadden allebei een pijl en boog met pijlen die nooit misten. Ze wordt ook vaak afgebeeld met een hert.
Wraakzucht
bewerkenNiobe
bewerkenNaast jageres was Artemis in vele opzichten het evenbeeld van haar broer Apollo: ook zij trad straffend op tegen wetsovertreders en doodde hen met haar pijlen. Bekend is het verhaal hoe ze met haar tweelingbroer Apollo de kinderen van Niobe doodde, omdat deze opschepte dat ze meer kinderen had dan Artemis' moeder Leto. Apollo doodde Niobes zeven zonen, en Artemis haar zeven dochters
Aktaion
bewerkenDe jager Aktaion had vijftig jachthonden. Op een dag ging hij jagen met zijn honden. Toen hij dorst had ging hij drinken uit een stroom, en daarbij zag hij Artemis die daar naakt aan het baden was, omringd door haar nimfen. Artemis zag dat Aktaion haar bespiedde en veranderde hem in een hert. Het hert Aktaion rende weg, maar het lukte hem niet te ontsnappen aan zijn eigen jachthonden en hij stierf een afgrijselijke dood.
Orion
bewerkenDe jager Orion schoot ze dood met haar pijl. Het meest voorkomende verhaal vertelt dat Artemis en Orion elkaar liefhadden. Haar jaloerse tweelingbroer Apollo kon het niet verkroppen dat zijn maagdelijke zus een geliefde had en misleidde haar, zodat ze Orion doodde in de veronderstelling dat hij een nimf van haar had verkracht. Toen ze hem neerschoot wist ze niet dat hij het was want ze zag hem niet zo goed. Later gaf ze Orion een plaats tussen de sterren en gaf hem haar favoriete jachthond Sirius mee.
Volgens een ander verhaal doodde Artemis Orion toen hij trachtte haar te verkrachten. Ze doodde vele anderen die probeerden haar of andere vrouwen te verkrachten.
Volgens weer een ander verhaal stuurde Artemis hem een giftige schorpioen, nadat Orion erover opschepte dat hij alle dieren op de aarde zou vernietigen.
De Bibliotheca van pseudo-Apollodorus van Athene zegt over de affaire met Orion:
Artemis doodde Orion op Delos. Ze zeggen dat hij uit de aarde was geboren en een enorm lichaam had; maar Pherecydes noemt hem een zoon van Poseidon en Euryale. Poseidon gaf hem het vermogen over zee te lopen. Eerst trouwde hij met Side, die door Hera in het rijk van Hades werd geworpen na een twist over schoonheid. Toen hij later op Chios kwam, maakte hij Merope, de dochter van Oenopion, het hof. Maar Oenopion voerde hem dronken en maakte hem in zijn slaap blind, waarna hij hem op het strand gooide. Hij ging echter naar de smidse van Hephaestus, ontvoerde er een jongen, die hij op zijn schouders zette, en beval hem aan te geven hoe hij naar de zonsopgang moest lopen. Toen hij daar gekomen was, kreeg hij door de genezende werking van de zonnestralen weer het licht in zijn ogen en keerde hij razendsnel terug om zich op Oenopion te wreken. Maar Poseidon had voor hem door Hephaestus een huis onder de aarde laten maken. Eos werd verliefd op Orion en ontvoerde hem naar Delos; Aphrodite zorgde er namelijk voor dat ze voortdurend naar hem verlangde omdat Eos met Ares het bed had gedeeld. Orion werd volgens sommigen gedood toen hij Artemis uitdaagde voor een wedstrijd discuswerpen, maar volgens anderen werd hij door Artemis met pijlen neergeschoten toen hij Opis wilde verkrachten, een van de meisjes uit het land van de Hyperboreeën die zich bij haar hadden aangesloten.
— (vertaling John Nagelkerken, Voltaire, 2006.)
Trivia
bewerkenVan haar vader zou zij het eiland Patmos in bezit hebben gekregen.
Stamboom
bewerkenZie ook
bewerken- Tempel van Artemis in Efeze
- Tempel van Artemis in Jerash
- Tempel van Artemis Brauronia
- Lijst van goden en godinnen
