Bestiarium

Een bestiarium (mv. bestiaria) is in de eerste plaats een middeleeuws, vaak verlucht handschrift, waarin allerlei fabeldieren, echte dieren, planten, stenen en fabelachtige mensenrassen worden besproken — gepresenteerd als echt bestaand. Het gaat vaak om een mengelmoes van overgeleverde ooggetuigenverslagen en (christelijke) metaforen. De teksten zijn oorspronkelijk speciaal aan dieren gewijd.

Bestiaria zijn zeer oud. Het oudst bekende, de Physiologus, is in de 3e of 4e eeuw waarschijnlijk in Alexandrië ontstaan, maar stamt uit een nog oudere bron.

Gedeelte uit het Aberdeenbestiarium uit de twaalfde eeuw

In de moderne tijd is een bestiarium een encyclopedie van fantasiewezens, in deze tijd meestal gebaseerd op fantasiewerelden uit fantasyliteratuur, fantastische (computer)spelen of role playing games. Meestal krijgen ze dan namen als monster manual of monster compendium.

Inhoud van een bestiarium

Onderstaande lijst geeft een overzicht van zaken die in een bestiarium kunnen worden aangetroffen.

Inhoud
A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z

A

Agate: een steen die wordt gebruikt om parels te vinden
Alerion: koning der vogels
Amethist: een wit- tot donkerpaarse kwarts die wordt gebruikt om te beschermen tegen verslavingen in het algemeen, en dronkenschap in het bijzonder
Amphisbaena: een reuzenslang met een kop aan beide uiteinden
Antelope: een dier zo wild dat geen jager het kan vangen

B

Banshee: een fee die de dood van personen kan voorspellen
Basilisk: een reuzenslang die een mens met een blik kan doden
Bernace: een vogel die aan een boom groeit
Bonnacon: een os die zijn mest gebruikt als wapen

C

Een Crocotta in het Aberdeenbestiarium

Caladrius: een vogel die ziektes voorspelt en kan genezen
Catoblepas: een dier met een hoofd zo zwaar dat hij ermee over de grond sleept
Centaur: een mens met het onderlijf van een paard
Chimaera: vuurspuwend fabeldier met een leeuwenlichaam met vrouwenborsten, een geitenkop op de rug en een staart met slangenkop
Cockatrice: een vogel met een hagedissenstaart
Crocotta: een vijand van mens en hond
Cynocefaal: een fabeldier in de gedaante van een mens met een hondenkop

D

Diamant: wordt gebruikt om engelen buiten te houden
Dipsa: een slang zo giftig dat je sterft voor je de beet voelt
Draak: de machtigste van alle grote wyrmen
Draen: mens die verandert in een draak
Draugen: grote draak die zich voedt met gedachten van mensen
Dwerg: kleine man die in mijnen werkt

E

Eenhoorn uit het bestiarium van Rochester

Echeneis: een vis die schepen vertraagt
Eenhoorn: een paard met één hoorn
Elf: licht- of natuurgeest met bovennatuurlijke krachten

F

Fastitocalan: een enorme walvis
Feniks: een vogel die wordt herboren uit as
Formicaleon: half leeuw half mier
Faun: bovenlichaam van een mens, onderlichaam van een geitenbok (grote oren met horentjes)

G

Griffioen: een leeuw met het hoofd en vleugels van een arend

H

Herodius: de wijste vogel die er is
Hippocampus: koning der vissen
Hippogrief: half paard, half adelaar
Hircus: een geit die zo heet is dat hij diamanten oplost
Hoopoe: de jongen verzorgen de ouders
Hydra: veelkoppige draak of slang, bij het afhakken van een kop groeien er twee terug
Hydros: een slang die mensen bijt waarna ze opzwellen
Hellhound: De beschermer van het bovennatuurlijke

I

Ichneumon: een waterbeest dat op draken jaagt

J

Jaculus: een vliegende slang

K

Karbonkel: andere (oude) benaming voor granaat en robijn
Kraken: enorme zeemonster
Kitsune: Een mens die een vos in het lichaam heeft

L

Lapides igniferi: een steen die in brand vliegt als hij een vuursteen raakt
Lapis indicus (ook: lapis senditicho): een steen die iemand met oedeem kan genezen.
Leontophone: een klein dier dat dodelijk is voor leeuwen
Leopardus: half leeuw, half luipaard
Leucrota: half leeuwin, half hyena

M

Mantichora

Mandragora: planten met een menselijke wortel, zie ook Alruin
Mantichora: een mix tussen leeuw, mens en schorpioen
Medusa: een vrouw met slangenhaar, wie haar ziet verandert in steen
Meerman: half vis, half man
Meermin: half vis, half vrouw
Monocerus of monocerotem: een dier met het lijf van een paard, de poten van een olifant, de staart van een everzwijn en de kop van een hert, met midden op het voorhoofd een drie voet lange, zwarte hoorn.
Monocoli of monopode: mythologisch dwergachtig schepsel met één groot been met zeer grote voet
Muscaliet: verschillende dieren in één
Minotaurus: bovenlichaam van een mens, kop en poten van een stier

N

Nogitsune, een duistere geest die een lichaam zoekt en overneemt

O

Onager: een ezel die de tijd weet
Onocentaur: het bovenlijf is een mens, het onderlijf een ezel

P

Parandrus: kan zijn huidskleur veranderen
Pard: een snelle en dodelijke katachtige (luipaard)
Parel: worden gemaakt door oesters
Pegasus: een paard met vleugels
Peredixion: trekt vogels aan, maar schrikt draken af

Q

Quetzalcoatles: een Azteekse god

R

Reus: enorme mensen die reizigers beroven

S

Salamander in de Wiener Dioskurides

Salamander, "Auslegung von 30 magischen Figuren", Straatsburg, 1616

Salamander: een dier zo koud dat vlammen spontaan uitgaan
Satyr: boven een mens, onder een geit
Sciapode mythologisch dwergachtig schepsel met één groot been met zeer grote voet
Scitalis: een slang met rare tekens op zijn rug
Sirene: verleidt mannen naar een waterig graf

T

Trol: een groot mensachtig wezen dat vergroeid en afzichtelijk is

U

V

Vampier: een ondood mensachtig wezen dat zich voedt met mensenbloed.

W

Wether: heeft wormen in zijn hoofd
Wyvern: een kleine drakensoort
Weerwolf: een mens dat bij volle maan verandert in een wolf

X

Y

Yale: een stier die zijn hoorns kan bewegen

Z

Zeemeermin: half vrouw, half vis
Zeeridder of zitiron: ridder met helm, schild en zwaard met een vissenlijf en -staart

Zie ook

Lijst van fabeldieren

Externe links

Zie de categorie Bestiaries van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.