Wikipedia

Giovanni Pacini

Italiaans operacomponist

Giovanni Pacini (Catania (Sicilië), 17 februari 1796 - Pescia (Toscane), 6 december 1867) was een Italiaans componist.

Giovanni Pacini

Levensloop

bewerken

Pacini kwam uit een muzikale familie. Hij componeerde zijn eerste opera Don Pomponio reeds in 1813, toen hij net 17 jaar oud was; deze opera is evenwel nooit voltooid. De komende tien jaar componeerde hij ruim 20 opera's, doch deze hadden geen van alle het beoogde succes doordat ze werden vergeleken met die van Gioacchino Rossini, wiens werken en muzikale persoonlijkheid de zijne overschaduwden.

Nadat Rossini rond 1824 het Italiaanse toneel had verlaten en zich in Parijs gevestigd had, ging het - hoewel hij zich met componeren ten volle inzett - met de populariteit van zijn werken niet veel beter. Ditmaal moest hij wedijveren met Vincenzo Bellini en Gaetano Donizetti. Moegestreden trok hij zich rond 1835 terug.

Hij ging naar Viareggio, waar hij een muziekschool en een klein orkest oprichtte, waaraan hij zelf leiding gaf en dat hij zelf dirigeerde. In 1837 werd hij benoemd tot hoofd van de hertogelijke kapel bij Lucca en wijdde hij zich hoofdzakelijk aan geestelijke muziek.

In 1840 kreeg hij het verzoek van het Teatro San Carlo in Napels een nieuwe opera te componeren op een libretto van Salvatore Cammarano. Dit werk, Saffo (Napels, 29 november 1840, Teatro San Carlo), werd een doorslaand succes en wereldwijd opgevoerd, tot zelfs in New York, en wordt omschreven als Pacini's grootste meesterwerk.

Pacini heeft rond de zeventig opera's geschreven. De meeste daarvan zijn in de vergetelheid geraakt. Enkele daarvan zijn evenwel onlangs opnieuw uitgevoerd en op cd uitgebracht, zoals Carlo di Borgogna, Saffo en Maria, regina d'Inghilterra.

Composities

bewerken

Muziektheater

bewerken

Opera's

bewerken
Voltooid in titel aktes première libretto
1813 (onvoltooid) Don Pomponio
1813 Annetta e Lucindo 1 akte 17 oktober 1813, Milaan, Teatro S. Radegonda Francesco Marconi
1814 La ballerina raggiratrice Florence, Teatro alla Pergola
1814 L'ambizione delusa 2 aktes lente 1814, Florence, Teatro alla Pergola Giuseppe Palomba
1814 L'escavazione del tesoro 1 akte 18 december 1814, Pisa Francesco Marconi
1814-1815 Gli sponsali de' silfi 2 aktes 1814-1815, Milaan, Teatro de' Filodrammatici Francesco Marconi
1815 Bettina vedova (Il seguito di Ser Mercantonio) 2 aktes juni 1815, Venetië, Teatro San Moisè Angelo Anelli
1815 La Rosina 1 akte zomer 1815, Florence, Teatro alla Pergola Giuseppe Palomba
1815 La Chiarina 1815, Venetië, Teatro San Moisè
1816 L'ingenua 1 akte 4 mei 1816, Venetië, Teatro S. Benedetto Francesco Marconi
1817 Il matrimonio per procura 1 akte 2 januari 1817, Milaan, Teatro Rè Giordano Scannamusa en Angelo Anelli
1816-1817 Dalla beffa il disinganno,
(of: La poetessa (rev.) «Il carnevale di Milano») 		1 akte 1816-1817, Milaan, Teatro Rè
(rev.: 23 februari 1817, Milaan, Teatro Rè) 		Gasparo Scopabirbe en Angelo Anelli
1817 Piglia il mondo come viene 2 aktes 28 mei 1817, Milaan, Teatro Rè Angelo Anelli
1817 I virtuosi di teatro 1817, Milaan, Teatro Rè
1817 La bottega di caffè 1817, Milaan, Teatro Rè
1817 Adelaide e Comingio
(ook als: Isabella e Florange, Il comingio, Comingio pittore) 		2 aktes 30 december 1817, Milaan, Teatro Rè Gaetano Rossi
1818 Atala 3 aktes juni 1818, Padua, Teatro Nuovo Antonio Peracchi naar Chateaubriand
1818 (onvoltooid) Gl'illinesi Felice Romani
1818 Il barone di Dolsheim
(ook als: Federico II re di Prussia, Il barone di Felcheim,
La colpa emendata dal valore) 		2 aktes 23 september 1818, Milaan, Teatro alla Scala Felice Romani naar Pigault Le Brun
1819 La sposa fedele 2 aktes 14 januari 1819, Venetië, Teatro San Benedetto Gaetano Rossi
1819 Il falegname di Livonia 2 aktes 12 april 1819, Milaan, Teatro alla Scala Felice Romani
1820 Vallace, o L'eroe scozzese
(ook als: Odoardo I re d'Inghilterra) 		2 aktes 14 februari 1820, Milaan, Teatro alla Scala Felice Romani
1820 La sacerdotessa d'Irminsul 2 aktes 11 mei 1820, Triëst, Teatro Grande Felice Romani
1820 La schiava in Bagdad,
(of: Il papucciajo) 		2 aktes 28 oktober 1820, Turijn, Teatro Carignano Vincenzo Pezzi
1820 La gioventù di Enrico V
(ook als: La bella tavernara, of: Le avventure d'una notte) 		2 aktes 26 december 1820, Rome, Teatro Valle Filippo Tarducci
1821 Cesare in Egitto 2 aktes 26 december 1821, Rome, Teatro Argentina Jacopo Ferretti
1823 La vestale 2 aktes 6 februari 1823, Milaan, Teatro alla Scala Luigi Romanelli
1823 Temistocle 2 aktes 23 augustus 1823, Lucca, Teatro Giglio P. Anguillesi naar Pietro Metastasio
1824 Isabella ed Enrico 2 aktes 12 juni 1824, Milaan, Teatro alla Scala Luigi Romanelli
1824 Alessandro nelle Indie 2 aktes 29 september 1824, Napels, Teatro San Carlo Giovanni Schmidt naar Pietro Metastasio
1825 Amazilia 1 akte 6 juli 1825, Napels, Teatro San Carlo Giovanni Schmidt
1825 L'ultimo giorno di Pompei 2 aktes 19 november 1825, Napels, Teatro San Carlo Andrea Leone Tottola
1826 La gelosia corretta 3 aktes 27 maart 1826, Milaan, Teatro alla Scala Luigi Romanelli
1826 Niobe 2 aktes 19 november 1826, Napels, Teatro San Carlo Andrea Leone Tottola
1827 Gli arabi nelle Gallie,
(of: Il trionfo della fede; rev. 1855 als: L'ultimo dei clodovei) 		2 aktes 8 maart 1827, Milaan, Teatro alla Scala Luigi Romanelli
1827 Margherita regina d'Inghilterra
(ook als: Margherita d'Anjou) 		2 aktes 19 november 1827, Napels, Teatro San Carlo Andrea Leone Tottola
1828 I cavalieri di Valenza 2 aktes 11 juni 1828, Milaan, Teatro alla Scala Gaetano Rossi
1828 I crociati a Tolemaide,
(of: Malek-Adel; La morte di Malek-Adel) 		2 aktes 13 november 1828, Triëst, Teatro Grande Calisto Bassi
1829 Il talismano
(of: La terza crociata in Palestina) 		3 aktes 10 juni 1829, Milaan, Teatro alla Scala Gaetano Barbieri naar Walter Scott
1829 I fidanzati,
(of: Il contestabile di Chester) 		3 aktes 19 november 1829, Napels, Teatro San Carlo Domenico Gilardoni naar Walter Scott
1830 Giovanna d'Arco Introductie en 4 aktes 14 maart 1830, Milaan, Teatro alla Scala Gaetano Barbieri naar Friedrich von Schiller
1830-1831 Il corsaro 2 aktes 15 januari 1831, Rome, Teatro Apollo Jacopo Ferretti naar Lord Byron
1831 Il rinnegato portoghese
(ook als: Gusmano d'Almeida) 		1831, (niet uitgevoerd) Luigi Romanelli
1832 Ivanhoe 2 aktes 19 maart 1832, Venetië, Teatro La Fenice Gaetano Rossi naar Walter Scott
1832 Don Giovanni Tenorio,
(of: Il convitato di pietra) 		2 aktes 1832, Viareggio, Casa Belluomini Giovanni Bertati
1833 Gli elvezi,
(of: Corrado di Tochemburgo) 		2 aktes 12 januari 1833, Napels, Teatro San Carlo Gaetano Rossi
1833 Fernando duca di Valenza 1 akte 30 mei 1833, Napels, Teatro San Carlo Paolo Pola
1833 Irene,
(of: L'assedio di Messina) 		3 aktes 30 november 1833, Napels, Teatro San Carlo Gaetano Rossi
1835 Carlo di Borgogna 3 aktes 21 februari 1835, Venetië, Teatro La Fenice Gaetano Rossi
1839 Furio Camillo 3 aktes 26 december 1839, Rome, Teatro Apollo Jacopo Ferretti
1840 Saffo 3 aktes 29 november 1840, Napels, Teatro San Carlo Salvatore Cammarano
1841 L'uomo del mistero 2 aktes 9 november 1841, Napels, Teatro Nuovo Domenico Andreotti naar Walter Scott
1842 Il duca d'Alba
(ook als: Adolfo di Werbel) 		2 aktes 26 februari 1842, Venetië, Teatro La Fenice Giovanni Peruzzini en Francesco Maria Piave
1842 La fidanzata corsa 3 aktes 10 december 1842, Napels, Teatro San Carlo Salvatore Cammarano naar Prosper Mérimée
1843 Maria, regina d'Inghilterra 3 aktes 11 februari 1843, Palermo, Teatro Carolino Leopoldo Tarantini naar Victor Hugo
1843 Medea di Corinto 3 aktes 28 november 1843, Palermo, Teatro Carolino Benedetto Castiglia
1843 Luisella,
(of: La cantatrice del molo di Napoli) 		2 aktes 13 december 1843, Napels, Teatro Nuovo Leopoldo Tarantini
1844 L'ebrea 3 aktes 27 februari 1844, Milaan, Teatro alla Scala Giacomo Sacchero
1845 Lorenzino de' Medici
(rev. als: Rolandino di Torresmondo) 		2 aktes 4 maart 1845, Venetië, Teatro La Fenice Francesco Maria Piave naar Alexandre Dumas vader
1845 Bondelmonte 3 aktes 18 juni 1845, Florence, Teatro alla Pergola Salvatore Cammarano naar Voltaire
1845 Stella di Napoli 3 aktes 11 december 1845, Napels, Teatro San Carlo Salvatore Cammarano
1846 La regina di Cipro 4 aktes 7 februari 1846, Turijn, Teatro Regio Francesco Guidi
1847 Merope 3 aktes 25 november 1847, Napels, Teatro San Carlo Salvatore Cammarano naar Vittorio Alfieri
1848 Ester d'Engaddi 3 aktes 1 februari 1848, Turijn, Teatro Regio Francesco Guidi naar S. Pellico
1848 Allan Cameron 4 aktes 18 maart 1848, Venetië, Teatro La Fenice Francesco Maria Piave
1848 L'orfana svizzera 1848, Napels, Teatro del Fondo
1851 Zaffira, (of: La riconciliazione) 3 aktes 15 november 1851, Napels, Teatro Nuovo Achille de Lauzières
1851 Malvina di Scozia 3 aktes 27 december 1851, Napels, Teatro San Carlo Salvatore Cammarano naar Ines de Castro van De La Motte
1852 L'assedio di Leida (Elnava) 1852, (onvoltooid)
1852 Rodrigo di Valenza (niet uitgevoerd)
1853 Il Cid 3 aktes 12 maart 1853, Milaan, Teatro alla Scala Achille de Lauzières
1853 Lidia di Brabante
(ook als: La punizione (1854) en Lidia di Bruxelles (1858) 		3 aktes 1853, Palermo, Teatro Carolino Cesare Perini naar M. D'Azeglio "Niccolò de' Lapi"
1853 Romilda di Provenza 3 aktes 8 december 1853, Napels, Teatro San Carlo Gaetano Micci
1854 La donna delle isole 1873 3 aktes (niet uitgevoerd) Francesco Maria Piave
1854 La punizione 8 maart 1854, Venetië, Teatro La Fenice
1856 Margherita Pusterla 4 aktes 25 februari 1856, Napels, Teatro San Carlo Domenico Bolognese naar C. Cantù
1856 I portoghesi nel Brasile 1856, Rio de Janeiro, Teatro Italiano
1858 Il saltimbanco 3 aktes 24 mei 1858, Rome, Teatro Argentina Giuseppe Checchetelli
1858 Lidia di Bruxelles 3 aktes 21 oktober 1858, Bologna, Teatro Comunale Cesare Perini naar M. D'Azeglio "Niccolò de' Lapi"
1860 Gianni di Nisida 4 aktes 29 oktober 1860, Rome, Teatro Argentina Giuseppe Checchetelli
1861 Il mulattiere di Toledo 5 aktes 25 mei 1861, Rome, Teatro Apollo Cencetti
1861 Belfagor Prolog en 4 aktes 1 december 1861, Florence, Teatro alla Pergola Antonio Lanari
1863 Carmelita 3 aktes (niet uitgedvoerd)
1867 Don Diego di Mendoza 3 aktes 12 januari 1867, Venetië, Teatro La Fenice Francesco Maria Piave naar Alexandre Dumas vader
1867 Berta di Varnol 3 aktes 6 april 1867, Napels, Teatro San Carlo Francesco Maria Piave
1873 Niccolò de' Lapi 3 aktes 29 oktober 1873, Florence, Teatro Pagliano Cesare Perini naar M. D'Azeglio, "Niccolò de' Lapi"

Bibliografie

bewerken
  • Jozef Robijns, Miep Zijlstra: Algemene muziek encyclopedie, Haarlem: De Haan, 1979-1984, ISBN 978-90-228-4930-9
  • Jean Grundy Fanelli: Index of Composers, in: A chronology of operas, oratorios, operettas, cantatas and misellaneous stage works with music performed in Pistoia 1606-1943, Bologna: Edizioni Pendragon, 1998, 301 p., ISBN 978-8886366588
  • Jerome Mitchell: More Scott operas : further analyses of operas based on the works of Sir Walter Scott, Lanham: University Press of America, Inc., 1996, 328 p.
  • Gaspare nello Vetro: Nomi Citati Nella Cronologia in: Teatro Reinach 1871-1944 : gli spettacoli musicali opere concerti operette, Parma: Comune di Parma - Archivo storico Teatro Regio, 1995, 653 p.
  • Gerhard Schepelern: Personregister, in: Operaens historie i Danmark 1634-1975, Kobenhaven: Rosinante, 1995, 366 p., ISBN 978-8716141125
  • Theodore Fenner: Italian Opera : Operas by Composer: With Librettist, in: Opera in London : views of the press 1785-1830, Carbondale, Illinois: Southern Illinois University Press, 1994, 788 p., ISBN 978-0-80931-912-1
  • Bianca Maria Antolini, Arnaldo Morelli, Vera Vita Spagnuolo: Indice Dei Nomi, in: La musica a Roma attraverso le fonti d'archivo, Lucca: Libreria Musicale Italiana Editrice, 1994, 644 p.
  • Roberto Leydi, Marino Anesa: Dizionario della musica italian per banda - Biografie dei compositori e catalogo delle opere dal 1800 al 1945, 1993, 514 p.
  • Vittorio Paliotti: Indice Dei Nomi, in: Storia della canzone napoletana, Roma: Netwon Compton editori, 1992, 343 p.
  • Wolfgang Suppan, Armin Suppan: Das Neue Lexikon des Blasmusikwesens, 4. Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Schulz GmbH, 1994, ISBN 3-923058-07-1
  • Paul E. Bierley, William H. Rehrig: The heritage encyclopedia of band music : composers and their music, Westerville, Ohio: Integrity Press, 1991, ISBN 0-918048-08-7
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution, Bärenreiter-Verlag, Kassel 1988, ISBN 3-7618-0899-2
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 2: Das 19. Jahrhundert, Bärenreiter Verlag, Kassel 1991, ISBN 3-7618-1028-8
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 3: Das 20. Jahrhundert. Teil 1: Von Verdi und Wagner bis zum Faschismus, Bärenreiter Verlag, Kassel 2000, ISBN 3-7618-14364
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 3: Das 20. Jahrhundert. Teil 2: Deutsche und italienische Oper nach 1945, Frankreich und Großbritannien, Bärenreiter Verlag, Kassel 2005, ISBN 3-7618-14372
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 3: Das 20. Jahrhundert, Teil 3: Ost- und Nordeuropa, Nebenstränge am Hauptweg, Interkontinentale Verbreitung, Bärenreiter Verlag, Kassel 2006, ISBN 3-7618-18599
  • Sergio Durante, Pierluigi Petrobelli: Indice Dei Nomi, in: Storia della musica al Santo di Padova, Neri Pozza Editore, 1990, 390 p.
  • Marion Kaufman, Thomas G. Kaufman, William Ashbrook: Annals of Italian Opera; Verdi and his major contemporaries. - A selected chronology of performances with casts, New York: Garland, 1990, 590 p.
  • Giovanni Idonea, Domenico Danzuso: Musica, musicisti e teatri a Catania - (dal mito alla cronaca), 3e edizione, Palermo: Publisicula Editrice, 1990, 660 p.
  • Michele Girardi, Franco Rossi: Il teatro la Fenici : chronologia degli spettacoli 1792-1936, Venezia: Albrizzi Editore, 1989, 491 p., ISBN 88 7837 007 X
  • Giuseppe Triggiani, Franco Mannino: Il melodramma nel mondo 1597-1987, Bari: Levante Editori-Bari, 1988, 378 p.
  • Detty Bozzi, Luisa Cosi: Musicisti nati in Puglia ed emigrazione musicale tra seicento e settecento, Atti del Cionvegno Internazionale di Studi, Lecce, 6-8 dicembre 1985, Roma: Edizioni Torre d'Orfeo, 1988, 454 p.
  • Lamberto Trezzini: Due secoli di vita musicale storia del teatro comunale di Bologna, Seconda edizione, Nuova Alfa Editoriale, 1987, 362 p., ISBN 978-8877790026
  • Paolo Fabbri, Roberto Verti: Strumenti, Concertatori, Istruttori e Direttori Dei Coro, Suggeritori, in: Due secoli di teatro per musica a Reggio Emilia. Repertorio cronologico delle opere e dei balli 1645-1857, Reggio Emilia: Edizioni del Teatro Municipale Valli, 1987, 479 p.
  • Françoise Lesure, Marie-Noëlle Collette, Joël-Marie Fauquet, Adélaïde de Place, Anne Randier, Nicole Wild: La musique à Paris en 1830-1831, Paris: Bibliothèque nationale, 1983, 418 p., ISBN 2-7177-1656-4
  • Michael Rose: A note on Giovanni Pacini, Musical Times, 124 (1983), S. 163-164.
  • Lubov Breit Keefer: Baltimore's music - The haven of the American composer, Baltimore: 1982, 343 p.
  • Gianandrea Gavazzeni, Stefano Adabbo, Salvatore Pinnavaia, Luciano Nicolosi, Giovanni Pacini: Le mie memorie artistiche, Lucca: M. Pacini Fazzi 1981. LXXVII, 346 S. (Reprint of the ed. Firenze: Le Monnier, 1875)
  • Franz Stieger: Opernlexikon - Teil II: Komponisten. 1, Band A-F, Tutzing: Hans Schneider, 1975-1983, 371 p., ISBN 3-7952-0203-5
  • Franz Stieger: Opernlexikon - Teil II: Komponisten. 2, Band G-M, Tutzing: Hans Schneider, 1975-1983, 373-772 p., ISBN 3-7952-0228-0
  • Gösta Morin, Carl-Allan Moberg, Einar Sundström: Sohlmans musiklexikon - 2. rev. och utvidgade uppl., Stockholm: Sohlman Förlag, 1975-1979, 5 v.
  • Jacques Burdet: La musique dans le pays de Vaud aux XIXe siècle, Lausanne: Payot, 1971, 742 p.
  • Susana Salgado: Breve historia de la musica culta en el Uruguay, Montevideo: Aemus, 1971, 327 p.
  • Marc Honneger: Dictionnaire de la musique, Paris: Bordas, 1970-76
  • Friedrich Lippmann: Giovanni Pacini : Bemerkungen zum Stil seiner Opern, Chigiana. 4 (1967), S. 111-124.
  • Charles Edward Wunderlich: A history and bibliography of early American musical periodicals, 1782-1852, A dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in the University of Michigan, 1962, 783 p.
  • Eugenio Pereira Salas: Historia de la musica en Chile (1850-1900), Santiago: Editorial Del Pacifico, 1957, 379 p.
  • Joaquín Pena, Higinio Anglés, Miguel Querol Gavalda: Diccionario de la Música LABOR, Barcelona: Editorial Labor, 1954, 2V, 2318P.
  • Gosta Morin, Carl Allan Moberg, Einar Sundstrom: Sohlman's musiklexikon : nordiskt och allmant upplagsverk for tonkonst, musikliv och dans, Stockholm: Sohlman Forlag, (1951-)
  • Theodore Baker: Baker's biographical dictionary of musicians - Fourth edition, New York: G. Schirmer, 1940
  • Theodore Baker, Alfred Remy: Baker's biographical dictionary of musicians, Third edition, New York: G. Schirmer, 1919, 1094 p.
  • Theodore Baker: Biographical dictionary of musicians, New York: G. Schirmer, 1900, 653 p.
  • Francesco Pastura: Appunti per la celebrazione dei grandi sielliani Pacini e Petrella, Mus 6, 149-53.
  • Carlo Schmidl: Dizionario universale dei musicisti: Supplemento, Milan: Sonzogno, 1938, 806 p.
  • Carlo Schmidl: Dizionario universale dei musicisti, Milan: Sonzogno, 1937, 2V p.
  • Paul Frank, Wilhelm Altmann: Kurzgefasstes Tonkünstler Lexikon : für Musiker und Freunde der Musik, Regensburg: Gustave Bosse, 1936, 730 p.
  • Tobias Norlind: Allmänt musiklexikon, Stockholm: Wahlström & Widstrand, 1927-28, 2V p.
  • André Bouvery: Les musiciens célèbres du second empire, Paris: Augustin Challamel, 1911
  • Leo Benvenuti: Dizionario degli italiani all'estero ..., Firenze: 1890
  • James Duff Brown: Biographical dictionary of musicians. - With a bibliography of English writings on music, Paisley, Scotland: A. Gardner, 1886, 637 p.
  • David Baptie: A handbook of musical biography, London: W. Morley, 1883, 256 p.
  • Giovanni Masutto: I maestri di musica italiani del secolo XIX. Notizie biografiche ..., 3. ed. corretta ed aumentata., Venezia: 1882
  • Giovanni Masutto: Maestri di musica italiani del nostro secolo, Venezia: Stab. tip. lit. M. Fontana, 1880, 226 p.
  • Oscar Chilesotti: I nostri maestri del passato. Note biografiche sui piu grandi musicisti italiani da Palestrina a Bellini ..., Milano: 1882
  • Catalogo della collezione d'autografi. Lasciata alla R. Accademia Filarmonica di Bologna dall' accademico ab. dott. Masseangelo Masseangeli ..., Bologna: 1881
  • Leopoldo Mastrigli: La Sicilia musicale, Bologna: Arnaldo Forni Editore, 1878
  • Felix Clement: Les musiciens célèbres depuis le seizième siècle jusqu'à nos jours, Parijs: Librairies Hachette, 1878
  • Son Luis Carmena y Millan, Don Francisco Asenjo Barbieri: Indice alfabetico de los maestros compositores citados en este libro in: Cronica de la opera italiana en Madrid desde el ano 1738 hasta nuetros dias, Madrid: Imprenta de Mauel Minuesa de los Rios, 1878, 451 p.
  • Amintore Galli: La musica ed i musicisti dal secolo X sino ai nostri giorni; ovvero; biografie cronologiche d'illustri maestri, Milan: Arnaldo Forni Editore, 1871, 111 p.
  • Giuseppe Pitre: Nuovi profili biografici di contemporanei italiani ..., Palermo: 1868
  • Francesco Regli: Dizionario biografico de' piu celebri poeti ed artisti melodrammatici, tragici e comici, maestri, concertisti ... ecc, Torino: Dalmazzo, 1860, 592 p.
  • Francesco Regli: Dizionario biografico dei piu celebri poeti ed artisti melodrammatici, tragici e comici, maestri, concertisti, coreografi, mimi, ballerini, scenografi, giornalisti, impresarii ecc. ecc. che fiorirono in Italia dal 1800 al 1860 ..., Torino: 1860
Zie de categorie Giovanni Pacini van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Giovanni_Pacini&oldid=63895303"
  NODES
chat 1
INTERN 3
Note 2