Graft-versus-hostreactie
Graft versus host (letterlijk: transplantaat tegen gastheer) is een verzamelnaam voor bepaalde complicaties van orgaantransplantaties. Vooral bij beenmergtransplantaties kan het donorweefsel (de graft) een afweerreactie vertonen tegen het weefsel van de ontvanger (de host). De afweercellen van het transplantaat vallen dus het weefsel van de gastheer aan, wat precies tegengesteld is aan de gebruikelijke afstoting: vrijwel altijd valt het weefsel van de ontvanger het donorweefsel aan.
| Graft-versus-host | ||||
|---|---|---|---|---|
| Coderingen | ||||
| ICD-10 ICD-9 |
T86.0 996.85 | |||
| DiseasesDB | 5388 | |||
| eMedicine | med/926 ped/893 derm/478 | |||
| MeSH | D006086 | |||
| ||||
Graft-versus-hostreacties kunnen overal in het lichaam optreden, maar vooral in de huid, de darmen, de lever en longen. Om graft-versus-host te onderdrukken kunnen afweeronderdrukkende middelen worden ingezet - met soms moeilijk te behandelen infecties tot gevolg.
2 classificaties
bewerkenAcute graft-versus-host ziekte (GvHD)
bewerkenDe acute vorm ontwikkelt zich veelal in de eerste drie maanden na stamceltransplantatie.[1] Deze vorm tast voornamelijk de lever, huid en maag-darmstelsel aan. Volgende symptomen treden op de voorgrond: buikpijn, diarree, huiduitslag (op het voorhoofd, rond de oren, op de handen, voeten en borstkast), roodheid (met pijn, branderig gevoel en/of jeuk) en aantasting van de slijmvliezen (ter hoogte van mond, ogen, neus en/of geslachtsdelen).[2]
Chronische graft-versus-host ziekte (GvHD)
bewerkenDe chronische vorm ontwikkelt zich minstens 100 dagen na stamceltransplantatie.[1] Als er ooit al een acute GvHD aanwezig is geweest, is er een grotere kans om chronische GvHD te ontwikkelen. Bij deze vorm kan elk orgaan van het lichaam worden aangetast. De volgende organen meer specifiek: de huid, ogen, maag-darm stelsel, lever, longen, blaas, geslachtsdelen en de spieren. De symptomen die hierbij optreden zijn: huiduitdlag in de vorm van zichtbare bultjes, onder de ogen ontstaan van pigmentvlekken, irritatie van het mondslijmvlies, verminderde voedselopname, haaruitval, kaalheid en uitvallen van de nagels.[2]Tot slot geeft chronische GVHD een verhoogde kans op overlijden.[3]
Voorkomen
bewerkenGraft-versus-hostreacties treden vooral op als grote aantallen bloedcellen van de donor in het lichaam van de ontvanger komen; bijvoorbeeld bij een beenmerg- of stamceltransplantatie. De reactie komt soms ook voor na bijvoorbeeld levertransplantatie[4] en niertransplantatie.[5] Verder kan de graft-versus-hostreactie optreden bij bloedtransfusie aan kwetsbare patiënten zoals pasgeborenen, immunodeficiënte patiënten en patiënten die worden behandeld met hoge doses cytostatica.
Enkele oorzaken
bewerken- De ontvanger is immunodeficient
- Het transplantaat bevat immunocompetente T-cellen, het beste is om de T-cellen te verwijderen uit het transplantaat, dan moeten de nieuwgevormde T-cellen in de ontvanger nieuw onderscheid leren maken tussen eigen en vreemd weefsel.
- Donor en ontvanger zijn HLA-incompatibel (bij allogene Hematopoetische stamcel transplantatie).
Belangrijkste symptomen
bewerken- Huidschilfers, erytheem, haaruitval
- diarree
- hyperbilirubinemie en bloedstollingsproblemen
- aanvankelijk hyperreactiviteit van immuunsysteem, later atrofie
- infecties
Preventie
bewerkenDe preventieve aanpak bij een allogene stamceltransplantatie is afhankelijk van het soort donor en voorbereiding. De meest gebruikte behandelingen zijn enerzijds chemotherapie zoals methotrexaat en cyclofosfamide en anderzijds immunosuppressiva zoals ciclosporine, mycofenolaatmofetil en antithymocytenglobuline (ATG)[6].
Onderzoek
bewerken- De combinatie van een lage dosis antithymocytenglobuline en post-transplantatie cyclofosfamide (chemotherapie) heeft een versterkend effect. Deze twee producten zorgen voor een T-cel depletie (het deels verwijderen van donor T-cellen uit het transplantaat). In de eerste studies ziet men een hogere 'graft versus host disease' -en hervalvrije overleving[7].
- Het gebruik van mesenchymale stromale cellen. Deze cellen hebben immunosuppressieve eigenschappen en zijn veelbelovend in preventie van graft versus host disease. Verder onderzoek is nodig naar veiligheid en doeltreffendheid[8].
Veroorzakers
bewerken- T-cellen, vooral CD4+ T-helper-cellen
- Daarnaast NK-cellen (natural-killercellen), Killer T-cellen en antigeen-presenterende cellen
Externe link
bewerken- Nieuwe stamcellen trekken aan de rem, Stichting Erfocentrum
- ↑ a b Janowiak-Majeranowska, Aleksandra, "Secondary Oral Cancer after systemic treatment of hematological malignancies and oral GVHD : A Systematic Review", 27 april 2022.
- ↑ a b Rodrigues, Karla Strong, "Cutaneous Graft-Versus-Host Disease: Dagnosis and Treatment". Geraadpleegd op 27 juni 2017.
- ↑ Aladag, Elifcan, "Acute Graft-Versus-Host Disease: A brief review", 20 februari 2020.
- ↑ Bijvoorbeeld Kohler S, Pascher A, et al. Graft versus host disease after liver transplantation - a single center experience and review of literature. Transpl Int. 2008 May;21(5):441-51. PMID 18266778
- ↑ Bijvoorbeeld Ohtsuka Y, Sakemi T, et al. A case of chronic graft-versus-host disease following living-related donor kidney transplantation. Nephron. 1998;78(2):215-7. PMID 9496741
- ↑ (en) Broers, Annoek E. C., de Jong, Cornelis N., Bakunina, Katerina, Hazenberg, Mette D., van Marwijk Kooy, Marinus (14 juni 2022). Posttransplant cyclophosphamide for prevention of graft-versus-host disease: results of the prospective randomized HOVON-96 trial. Gearchiveerd op 1 juni 2023. Blood Advances 6 (11): 3378–3385. ISSN:2473-9529. PMID: 35143644. PMC: PMC9198908. DOI:10.1182/bloodadvances.2021005847.
- ↑ (en) Zu, Yingling, Li, Zhen, Gui, Ruirui, Liu, Yanyan, Zhang, Yanli (2022-10). Low-dose post-transplant cyclophosphamide with low-dose antithymocyte globulin for prevention of graft-versus-host disease in first complete remission undergoing 10/10 HLA-matched unrelated donor peripheral blood stem cell transplants: a multicentre, randomized controlled trial. Gearchiveerd op 1 juni 2023. Bone Marrow Transplantation 57 (10): 1573–1580. ISSN:0268-3369. PMID: 35840747. PMC: PMC9532243. DOI:10.1038/s41409-022-01754-y.
- ↑ (en) Fisher, Sheila A, Cutler, Antony, Doree, Carolyn, Brunskill, Susan J, Stanworth, Simon J (30 januari 2019). Mesenchymal stromal cells as treatment or prophylaxis for acute or chronic graft-versus-host disease in haematopoietic stem cell transplant (HSCT) recipients with a haematological condition. Cochrane Database of Systematic Reviews 2019 (1). PMID: 30697701. PMC: PMC6353308. DOI:10.1002/14651858.CD009768.pub2.