Jan (voornaam)

De voornaam Jan is een veel voorkomende mannelijke naam in Nederland, Duitsland, Vlaanderen, Tsjechië, Polen, en Scandinavië. De naam komt van Johannes, een naam die in het Nieuwe Testament van de Bijbel vaak voorkomt.^[1] De naam Johannes is op zijn beurt de Griekse vorm van het Hebreeuwse Jochanan, wat "God is barmhartig" betekent.

Varianten

Andere Nederlandse vormen zijn: Johan, Hans, Han, Jannes.

Vrouwelijke vormen zijn Janneke, Jannie, Jans, Jansje, Jantje, Jannetje, Janna. Eveneens van Johannes afgeleid zijn Johanna, Hanna, Jo en Joke.

In het buitenland worden varianten van deze naam gebruikt:

Frans Jean en Jehan, vrouwelijk Jeanet, Jeanne, Jehanne en Jeanette
Engels John, Owen of Ian, vrouwelijk Jean, Johan en ook wel Jan
Duits Johann, Hans, Hannes
Spaans Juan ([χwaː(n)])
Italiaans Giovanni of Gian
Gaelisch Seán, Eoin
Portugees João
Slavische talen Ivan
Grieks Yannis of Yanis

Als het om een kind gaat, of de persoon in kwestie (erg) klein is, dan wordt er vaak -tje achter de naam gebruikt, dus "Jantje". "Jantje" kan ook een meisjesnaam zijn. Het komt bij meer namen voor dat de verkleinvorm als meisjesnaam wordt gebruikt.

In de Verenigde Staten is Jan een meisjesnaam (afkorting van Janice of Janet).

Afleidingen

Deze typische Nederlandse voornaam is waarschijnlijk ook de helft van de oorsprong van het Amerikaanse woord Yankee. Ooit was New York een Nederlandse kolonie en na het "ruilen" van de stad met de Britten voor het behoud van de andere Amerikaanse kolonies waaronder Suriname, Guyana, Noord-Brazilië en de Antillen bleven er veel Nederlanders achter. De voornamen Jan en Kees waren zo typisch dat de nieuwe eigenaars, de Britten, de oorspronkelijk bewoners "Jan-Kees" noemden, een naam die in latere tijd is verbasterd tot Yankee. Na de Amerikaanse Burgeroorlog kreeg de naam een bredere betekenis als naam voor alle mensen in de noordelijke staten. Dankzij de Engelsen werd het tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in het buitenland een naam voor alle Amerikanen.

Spreekwoordelijke Jannen

Jan wordt/werd door veel Nederlanders als een typische voornaam voor een Nederlandse man gezien. (In België denkt men daar anders over: daar heten Nederlandse mannen bij voorkeur Kees.) Er komen daarom diverse spreekwoordelijke Jannen in het Nederlands voor, elk met hun typerende achternaam:

Jan en alleman - Iedereen
Jantje Beton - Een kind dat opgroeit in een drukke stad, zonder speelmogelijkheden. (Ook een benaming voor de gelijknamige stichting)
Jan Boezeroen - De Arbeider. Arbeiders waren toen de uitdrukking ontstond, herkenbaar aan hun boezeroen (een korte kiel met lange mouwen zonder kraag).
Jan Contant - Iemand die altijd contant betaalt. Meestal gebruikt in de uitdrukking: Het is hier Jantje Contantje (hier moet je contant betalen.)
Jan de Lichte - boef, bendeleider; naar een roman van Louis Paul Boon.
Jan doedel; Jan joker; Jan jurk; Jan lul, Jan gat, Jan hen - Sukkel.
- Jan lul wordt ook wel eufemistisch Jan met de korte achternaam genoemd.
Janhagel - gepeupel, ruw volk, zeelieden.
Janklaassen - houterig, inhoudsloos persoon.
Jan kordaat - Volgens E.J. Potgieter: een dappere kerel. De tegenpool van jan salie.
Jantje-van-leiden - In de uitdrukking: zich met een jantje-van-leiden ervan afmaken (er met de pet naar gooien c.q. smoesjes verkopen). Naar Jan Beukelszoon van Leiden (1509-1536), die als een bedrieger werd beschouwd.
Jan-met-de-pet - De gewone man. In Engeland: The man in the street ("de man in de straat"); The man on the Clapham omnibus ("de man in de bus naar Clapham").
Jantje lacht, jantje huilt - waarmee vaak een wispelturig kind wordt aangeduid.
Jan lul - Bargoens voor iemand die voor gek staat, of in de context hij doet iets voor jan lul: handelingen verrichten die hun doel niet bereiken.
Jan-met-de-korte-achternaam - Eufemisme voor jan lul, zie aldaar.
Jan Modaal - Iemand met een modaal inkomen. In Duitsland: Otto Normalverbraucher. In de Verenigde Staten: Joe Sixpack.
Ome Jan: De bank van lening of lommerd.
Jan Rap en zijn maat - Achterbuurtvolk of asocialen. Mogelijk afkomstig van rapaille. Bredero voerde al een Jan Rap op in Klucht van een huysman en een barbier. P.A. De Genestet gebruikte de term voor iemand die volgens hem al te snel/rap nieuwe wetenschappelijke inzichten omarmt ten koste van religieuze opvattingen. Het laatste couplet van zijn gedicht "Jan Rap" in de bundel Leekedichtjens, Rijmen en Dichten, zoo oude als nieuwe uit 1860 begint met de woorden: Jan Rap is zeer vrijzinnig, zeer! / Lichtzinnig, wel te weten: / Zoo zijn er - ja! zoo zijn er meer, / Die liberaal zich heeten!. Yvonne Keuls hield de uitdrukking levend door de uitdrukking in 1977 als titel voor een boek te gebruiken. Met betrekking tot de omstreden Nederlandse politicus Hans Janmaat werd in de jaren 1980 ook wel de uitdrukking Janmaat en zijn rap gebruikt.
Jan salie - Lamlendig persoon. Van W.D. Hooft verscheen in 1622 De klucht van Jan Saly. E.J. Potgieter maakte de uitdrukking in 1841 opnieuw populair door zijn boek Jan, Jannetje en hun jongste kind. De lamlendigheid van een volgende generatie wordt sindsdien vaak aangeduid als jansaliegeest; inmiddels zijn verwijten als patatgeneratie echter populairder. Mogelijke herkomst: saliemelk was melk waarin saliebladeren waren geweekt. Het werd gedronken door kinderen; "echte" mannen dronken bier.
Jantje van Sluis, het beeldje van een klokkeman uit Sluis
Jan Splinter - Iemand die tot de echte minima behoort. Vanaf 1561 komen er in Nederlandse geschriften al uiteenlopende Jan Splinters voor. De uitdrukking zo komt Jan Splinter door de winter betekende oorspronkelijk: zo los je een probleem op. In december 1982 gebruikte het Tweede Kamerlid Marcel van Dam de woorden in een Kamerdebat met minister-president Ruud Lubbers. De cynische draai die Van Dam aan het spreekwoord gaf bleef hangen. De betekenis veranderde in: de laagstbetaalden trekken altijd aan het kortste eind.
Jan-stavast, de tegenpool van jan salie
Jan Steen - Een huishouden van Jan Steen wil zeggen dat het een puinhoop is. De schilder Jan Steen stond namelijk bekend om zijn schilderijen van chaotische huishoudens.
Jantje secuur - iemand die alles even nauwgezet, precies of pietluttig doet.
Hij is boven Jan - Hij heeft de problemen opgelost.
jongens van Jan de Witt - aanduiding voor flinke mensen; mensen op wie je kunt bouwen en die de handen uit de mouwen steken.^[2]

Bekende Jannen

Heersers

Jan de Blinde (1296-1346), koning van Bohemen en graaf van Luxemburg (1310-1346)
Jan van Bourgondië (1404/1410-1479), bisschop van Kamerijk, 1439-1479
Juan van Oostenrijk (1547-1578), Spaans legerleider en landvoogd van de Nederlanden, 1576-1578
Jan zonder Vrees (1371-1419), hertog van Bourgondië en graaf van Vlaanderen en Artesië, 1404-1419

Hertogen van Brabant en Limburg

Jan I (1254-1294), 1267-1294, van Limburg vanaf 1288
Jan II de Vreedzame (1275-1312), 1294-1312
Jan III (1300-1355), 1312-1355
Jan IV (1403-1427), 1415-1427

Engeland

Jan zonder Land (1167-1216), koning van Engeland, 1199-1216
Jan van Gent (1340-1399), hertog van Aquitanië, 1362-1375

Frankrijk

Jan I (1316), kroonprins
Jan II (1319-1364), koning van Frankrijk, 1350-1364

Graven van Henegouwen, Holland en Zeeland

Jan van Avesnes (1218-1257), graaf van Henegouwen, 1250-1257
Jan I van Holland (1284-1299), graaf van Holland, 1296-1299
Jan II van Avesnes (ca. 1248-1304), (als Jan I) graaf van Henegouwen, 1280-1304, (als Jan II) graaf van Holland en Zeeland, 1299-1304

Prins-bisschoppen van Luik

Johannes Agnus, 623-629
Jan van Rummen (na 1188-1238), 1229-1238
Jan van Edingen (?-1281), 1274-1281
Jan van Vlaanderen (ca. 1250-1291), 1282-1291
Jan van Arkel (1314-1378), 1364-1378, tevens bisschop van Utrecht, 1342-1364
Jan van Beieren 'zonder Genade' (ca. 1374-1425), 1389-1418
Jan van Wallenrodt (?-1419), 1418-1419
Jan van Heinsberg (ca. 1396-1459), 1419-1455
Jan van Horne (1450-1505), 1483-1505
Johan Lodewijk van Elderen (1620-1694), 1688-1694
Johan Theodoor van Beieren (1703-1763), 1744-1763
Jean-Évangéliste Zäpfel (1736-1808), als bisschop, 1802-1808

(mark)graven van Namen

Jan I (1267-1330), 1305-1330
Jan II (1311-1335), 1330-1335
Jan III (?-1429), 1418-1429

Graven van Nassau

Jan I van Nassau-Siegen (1339-1416), 1350/51-1416
Jan II "met de Helm" van Nassau-Siegen (?-1443), 1416-1443, samen met Adolf I, Engelbrecht I en J(oh)an III
Jan III "de Jongere" van Nassau-Siegen (?-1430), 1416-1430, samen met Adolf I, J(oh)an II en Engelbrecht I
Jan IV van Nassau-Siegen (1410-1475), 1442-1475, samen met Hendrik II
Jan V van Nassau-Siegen (1455-1516), 1475-1516
Jan VI "de Oude" van Nassau-Siegen (1536-1606), 1559-1606
Jan VII "de Middelste" van Nassau-Siegen (1561-1623), 1606-1623
Jan VIII "de Jongere" van Nassau-Siegen (1583-1638), 1623-1638

Zie voor de overige graven van Nassau met de voornaam Jan: Jan van Nassau

Heersers van Spanje

Juan de Borbón (1913-1993), infante van Spanje
Juan Carlos I van Spanje (1938), koning van Spanje, 1975-2014

Bisschoppen van Utrecht

Jan I van Nassau (ca. 1230-1309), 1267-1290, elect
Jan II van Sierck (?-1305), 1291-1296
Jan III van Diest (?-1340), 1322-1340
Jan IV van Arkel (1314-1378), 1342-1364, tevens prins-bisschop van Luik
Jan V van Virneburg (?-1371), 1364-1371, tevens bisschop van Münster
Jan VI van Bruhesen (1527-1600), 1592-1600
Johannes van Neercassel (1625-1686), 1663-1686
Johannes van Bijlevelt (1671/2-1727), 1717-1727
Joannes Antonius Maggiora (??), 1775-1776
Joannes Zwijsen (1794-1877), 1853-1868
Joannes Jansen (1868-1936), 1930-1936
Johannes de Jong (1885-1955), 1936-1955
Johannes Willebrands (1909-2006), 1975-1983

(Leen)heren Van Arkel

Jan I (ca. 990-1034), ook van Heukelom, ?-1034, eerste generatie
Jan II (ca. 1010-1077), 1034-?
Jan III (?-1115/8), ? - 1115/8
Jan IV (ca. 1085-1143), 1115/8-?
Jan V (ca. 1105-?),
Jan VI (?-1227), ?-1227
Jan VII (?-1234), ?-1234
Jan I (VIII) De Sterke (ca. 1233-1272), 1253-1272, tweede generatie
Jan II (IX) (?-1297), 1269-1297
Jan III (X) (ca. 1280-1324), 1297-1324
Jan IV (XI) (?-1360), 1326-1360
Jan V (XII) (1362-1428), tevens ambachtsheer van Haastrecht en Hagestein en stadhouder van Holland, Zeeland en Friesland, 1396-1412

Sporters

Jan Vertonghen (1987), Belgisch voetballer voor Tottenham Hotspur en het nationale elftal
Jan Ceulemans (1957), Belgisch voetballer
Jan Eriksson (1967), Zweeds voetballer
Jan Furtok (1962), Pools voetballer
Jan Huisjes (1951), Nederlands wielrenner
Jan Jansen (1945), Nederlands baanwielrenner
Jan Janssen (1940), Nederlands wielrenner
Jan Karaś (1959), Pools voetballer
Jan Knippenberg (1948-1995), Nederlands ultraloper
Ján Kocian (1958), Slowaaks voetballer en voetbaltrainer
Jan Kromkamp (1980), Nederlands voetballer
Jan Lammers (1956), Nederlands autocoureur
Jan Mulder (1945) Nederlands voetballer en columnist
Jan Raas (1952), Nederlands wielrenner
Jan Rem (1929-2014), Nederlands atleet
Jan Smeekens (1987), Nederlands schaatser
Jan Ullrich (1973), Duits wielrenner
Jan Urban (1962), Pools voetballer en voetbalcoach
Jan Vennegoor of Hesselink (1978), Nederlands voetballer
Jan de Vries (1944), Nederlands motorcoureur
Jan Wouters (1960), Nederlands voetballer en voetbaltrainer
Jan Oblak (1993), Sloveense voetballer /doelman

Overige personen

Jan

Jan Tjittes Piebenga (1910-1965), Nederlands schrijver en journalist
Jan Versteegh (1985), Nederlands televisiepresentator
Jan Kooijman (1981), Nederlands acteur, presentator en danser
Jan Akkerman (1946), Nederlands gitarist
Jan Blokker (1927-2010), Nederlands schrijver, journalist en columnist
Jan Boezeroen (1933), artiestennaam van een Nederlandse zanger
Jan Bucquoy (1945), Belgisch filmregisseur en auteur
Jan Pieterszoon Coen (1587-1629), Nederlands koopman en commandeur en gouverneur-generaal van de VOC (Nederlands-Indië)
Jan Amos Comenius (1592-1670), Tsjechisch filosoof, theoloog en pedagoog
Jan Fabre (1958), Vlaams kunstenaar
Jan van Goyen (1596-1656), Nederlands landschapsschilder
Jan Hammer (1948), Tsjechisch-Amerikaans componist en muzikant
Jan Hoet (1936), gewezen conservator, curator en daarbij stichter, bezieler en animator van het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (SMAK) in Gent
Jan Huygen van Linschoten (ca. 1563-1611), Nederlandse koopman en ontdekkingsreiziger, naar wie mogelijk het liedje Jan Huigen in de ton verwijst
Jan Kruis (1933–2017), Nederlands striptekenaar
Jan Marijnissen (1952), Nederlands politicus (SP)
Jan Meerman (1955), Nederlandse bioloog
Jan van Mersbergen (1971), Nederlands Schrijver
Jan Naaijkens (1919), Nederlands schrijver
Jan Nepomnjasjtsjii (1990), Russisch schaker
Jan Gerard Palm (1831-1906), Nederlands-Curaçaos componist
Jan Palach (1948-1969), Tsjechisch student en politiek activist (zelfverbrander als kritiek op Russische inval na Praagse Lente)
Jan Paparazzi (1963), pseudoniem van Jan Zwart, Nederlands sidekick (tv-programma Jensen)
Jan Pronk (1940), Nederlands politicus (PvdA)
Jan Roos (1896-1979), pseudoniem van Jan de Roos, Nederlands (Groninger) straatartiest
Jan Roos (1977), Nederlands mediapersoonlijkheid, youtuber en columnist
Jan Rot (1957-2022), Nederlands zanger en tekstdichter
Jan Segers (1929), Belgisch componist, muziekpedagoog en dirigent
Jan Siebelink (1938), Nederlands schrijver en essayist
Jan Slagter (1954), Nederlands omroepbestuurder en televisiepresentator
Jan Sloot (1945?-1999), Nederlands uitvinder
Jan Smit (1985), Nederlands popzanger en televisiepresentator
Jan Steen (1625/6-1679), Nederlands kunstschilder
Jan Terlouw (1931), Nederlands fysicus, schrijver en politicus (D66)
Jan Tinbergen (1903-1994), Nederlands econoom en econometrist
Jan Tuijp (1948), Nederlands basgitarist (BZN)
Jan Vayne (1966), Nederlands pianist
Jan Veldkamp (1868-1946), samensteller van liedboek Kun je nog zingen, zing dan mee
Jan Weissenbruch (1822-1880), Nederlands stadshoekjesschilder (Haagse School)
Jan Wolkers (1925-2007), Nederlands schrijver, schilder en beeldhouwer
Jan Peter Balkenende (1956), Nederlands politicus (CDA) en minister-president
Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), Nederlands componist, organist, klavecinist, muziekpedagoog, muziekorganisator en ensembleleider
Jan de Hartog (1914-2002), Nederlands romanschrijver
Jan de Quay (1901-1985), Nederlands politicus (KVP) en minister-president
Jan ter Laak (1938-2009), Nederlands theoloog, priester en vredesactivist
Jan van Barneveld (1936-2022), Nederlands christelijk schrijver en spreker
Jan van Eyck (ca. 1390-1441), Vlaams kunstschilder (Vlaamse Primitieven)
Jan van Ruusbroec (1293-1381), Zuid-Nederlands mystiek schrijver en heilige
Jan van Schaffelaar (?-1482), Kabeljauws ruiteraanvoerder (sprong mogelijk van de toren van Barneveld)
Jan van Speijk (1802-1831), Nederlands kanonneerbootcommandant (blies zijn schip op)
Jan van Westenbrugge (1948), Nederlands organist en componist

Juan

Juan Castillo (1970), Chileens voetballer
Juan Hidalgo (1614-1685), Spaans componist en harpist
Juan Tizol (1900-1984), Amerikaans jazztrombonist
Juan de Garay (1528-1583), Baskisch-Spaans ontdekkingsreiziger en conquistador
Juan de Oñate (ca. 1550-1626), Spaans koloniaal leider (Verenigde Staten)
Juan Ruiz de Alarcón y Mendoza (1581?-1639), Mexicaans-Spaans toneelschrijver
Juan Belmonte (1892-1962), Spaans stierenvechter (beschouwd als grootste matador aller tijden)
Juan Bosch (1909-2001), Dominicaans politicus (PRD/PLD), historicus, schrijver en president van de Dominicaanse Republiek (1963)
Juan Gris (1887-1927), Spaans kunstschilder (verwant aan kubisme)
Juan Guas (?-ca. 1496), Frans kunstenaar en architect (Isabellijnse gotiek)
Juan Muñoz (1953-2001), Spaans beeldhouwer
Juan Manuel van Peñafiel (1282-1348), Spaans edelman en schrijver
Juan Martínez Montañés (1568-1649), 'De God van het Hout', Spaans beeldhouwer
Juan Sánchez Cotán (1560-1627), Spaans schilder (barok, realisme)
Juan de Borgoña (ca. 1470-1534), Spaans schilder (hoog-renaissance)
Juan de Dios = Johannes de Deo (Portugees: João Cidade; 1495-1550), Portugees-Spaans slavenopzichter, herder, soldaat, rentmeester en stichter van de orde van Hospitaalbroeders van Sint-Johannes de Deo
Juan de Flandes (ca. 1465-1519), Spaans schilder (renaissance)
Juan de Joanes = Vicente Juan Masip (ca. 1500-1579), Spaans schilder
Juan de Herrera (1530-1593), Spaans architect, wiskundige en landmeter (Spaanse Renaissance)
Juan de Valdés Leal (1622-1690), Spaans schilder (barok)
Juan de Villanueva (1739-1811), Spaans architect (Spaans neoclassicisme; Prado)
Juan de la Cruz/Juan de Yepes = Johannes van het Kruis (1542-1591), Spaans heilige, mystiek dichter en kerkleraar
Juan Cuadrado (1988), Colombiaans voetballer voor Juventus en het nationale elftal

Jeanette

Jeanette Dimech

Yanis

Yanis Varoufakis (1961), Grieks econoom, minister van financiën

Fictieve personen

Jan Klaassen (pop), een van de hoofdpersonages in het Nederlandse poppenkastspel Jan Klaassen en Katrijn
Don Juan (Tenorio), legendarisch vrouwenversierder

Overig

Koning Jan (toneelstuk) toneelstuk
Jan Mayen, eiland in de Noordelijke IJszee, vernoemd naar Jan Jacobs May van Schellinkhout (eind 17e/begin 18e eeuw)
jan-van-gent, vogel
Juan-dynastie = Yuan-dynastie (1279-1368), Chinese dynastie

Pagina's die met Jan beginnen

Pagina's die met Jean beginnen

Pagina's die met John beginnen

Pagina's die met Ian beginnen

Pagina's die met Johann beginnen

Pagina's die met Juan beginnen

Pagina's die met Giovanni beginnen

Pagina's die met Gian beginnen

Pagina's die met Yannis beginnen

Pagina's die met Yanis beginnen

Bronnen, noten en/of referenties

Noten

↑ JAN, De Geïntegreerde Taalbank
↑ Meestal - maar zeer waarschijnlijk ten onrechte verwijzend naar 's Hollands raadspensionaris Johan de Witt. Over de herkomst ervan, zie: https://www.dbnl.org/tekst/stoe002nede01_01/stoe002nede01_01_1044.htm

[1] JAN, De Geïntegreerde Taalbank

[2] Meestal - maar zeer waarschijnlijk ten onrechte verwijzend naar 's Hollands raadspensionaris Johan de Witt. Over de herkomst ervan, zie: https://www.dbnl.org/tekst/stoe002nede01_01/stoe002nede01_01_1044.htm

[1]

[2]