Ledemaat

Een ledemaat of extremiteit (vroeger ook lidmaat) is een deel van het lichaam van mens of dier dat uitsteekt ten opzichte van de rest. Bij de mens zijn ledematen en extremiteiten synoniem.

De ontwikkeling van extremiteiten – zowel vinnen, voelers, grijpers, poten als vleugels – bij geleedpotigen en gewervelden blijkt ondanks 500 miljoen jaar van onafhankelijke evolutie zeer vergelijkbaar genetische regulatormechanismen te hebben. Het hoxgen speelt daarbij een centrale rol.^[1]

Ledematen

Poten van een spin

Een ledemaat is een aan de romp hangend onderdeel van het lichaam dat door spieren bewogen kan worden en dat uit verscheidene geledingen bestaat. Meestal wordt het meervoud, ledematen, gebruikt.

Ledematen zijn:

de arm bij de mens
het been of poot bij dieren en de mens
de vleugel bij vogels
de vin bij vissen

Weekdieren

De rinoforen zijn extremiteiten bij verschillende zeenaaktslakken.

Geleedpotigen

In het water levende geleedpotigen als spinachtigen en kreeftachtigen en de uitgestorven trilobieten hebben tweevoudig vertakte poten waarbij de onderste dient om mee te lopen en de bovenste de functie van kieuw heeft. Landbewonende geleedpotigen als insecten en duizendpotigen hebben enkelvoudige onvertakte ledematen.

Kleine monarchvlinder met borstelvormige corema om feromonen af te scheiden

Bij geleedpotigen zijn een heleboel extremiteiten mogelijk, zoals:

de kaken van een vliegend hert
de antennes of voelsprieten
de cerci bij een aantal insecten, zoals de tangen van een oorworm
de angel van bepaalde (vrouwelijke) insecten, zoals bijen, wespen en mieren
de spintepel bij spinnen, webspinners en de larven van bepaalde insecten
borstelvormige corema om feromonen af te scheiden

De gewoonlijk goed zichtbare extremiteiten zijn vaak belangrijk voor het determineren van een soort.

Ledemaat van de trilobiet Agnostus

Er wordt al lang gezocht naar de oervorm van de extremiteiten van geleedpotigen die dan gevonden zou moeten worden bij de laatste gemeenschappelijke voorouder. De Trilobieten behoren tot de vroegste geleedpotigen en hier was nog weinig differentiatie. Zij hadden voor de mond een enkel paar onvertakte antennes, bestaande uit tientallen korte segmenten, en voor de overige, weinig van elkaar verschillende tweevoudig vertakte ledematen. Deze waren nog niet gespecialiseerd en werden gebruikt voor functies voeding, voortbeweging en ademhaling. Bij latere geleedpotigen evolueerden hier gespecialiseerde extremiteiten voor.

Gewervelden

Staart van een varken

de slurf en de slagtanden van een olifant
de staart van een zoogdier
de hoorn van een neushoorn
het gewei van sommige herten

Noten

↑ Shubin, N.; Tabin, C.; Carroll, S. (1997): 'Fossils, genes and the evolution of animal limbs' in Nature, Volume 388, p. 639–648

[1] Shubin, N.; Tabin, C.; Carroll, S. (1997): 'Fossils, genes and the evolution of animal limbs' in Nature, Volume 388, p. 639–648

[1]