Travestie (gender)
Travestie is het gekleed gaan op een wijze die in de betreffende plaats en tijd cultureel geldt als die van een lid van de andere sekse. Dit gaat vaak samen met andere vormen van genderexpressie. Travestie komt zowel bij mannen als vrouwen voor.[1][2] Travestie kan een vorm van expressie zijn, maar ook een seksuele fetisj.
Iemand die aan travestie doet, heet over het algemeen een travestiet. Mannen die zich als uiting van hun genderidentiteit op glamoureuze wijze als vrouwen kleden noemt men ook wel dragqueens. Vrouwen die zich op deze wijze als mannen kleden heten dragkings.
Travestie is iets wezenlijk anders dan transgender zijn; een travestiet is doorgaans comfortabel met het geslacht waarmee diegene is geboren, terwijl een transgender persoon dat niet is.[3][4]
Het woord is heden ten dage wat verouderd. Men spreekt tegenwoordig vaker over crossdressing.[5]
Etymologie
Het woord is rechtstreeks afgeleid van het Franse voltooid deelwoord travesti, wat "gekleed als iemand van de andere sekse" betekent.[6]
Historie
Travestie is een heel oud verschijnsel, dat al duizenden jaren voorkomt. Zo is er in het Oudtestamentische boek Deuteronomium een travestieverbod beschreven, en ook de Koran behandelt strikt seksespecifieke kledingvoorschriften.
In het verleden kwam travestie bij vrouwen meer voor. Zij konden - als overlevingsstrategie - zich als man kledend en gedragend meer bereiken dan in de destijds beperkte vrouwenrol. Een voorbeeld is Jeanne d'Arc uit het 15e-eeuwse Frankrijk. Ook het Nederlandse zeemanslied Daar was laatst een meisje loos wijst op deze praktijk. Een beroemde mannelijke travestiet was de 18e-eeuwse Franse diplomaat Chevalier d'Éon. Naar hem werd mannelijke travestie vroeger eonisme genoemd.[7][8]
Travestie is sinds de 19e eeuw een vast onderdeel van de homocultuur, waarin travestie-artiesten of dragqueens optreden in uitgaansgelegenheden en bij evenementen voor homo's. Zo waren er in het Berlijn van de jaren 1920 uitgaansgelegenheden die internationaal bekend stonden om de travestie-optredens, zoals het Eldorado aan de Motzstraße.
Geschiedenis in Nederland
In Nederland traden in de jaren 1950 de "freules Van Pothoven tot Ruigenhoek" op in de sociëteit van het COC in Amsterdam. In de jaren 1960 kon men voor professionele travestie-optredens terecht in de nachtclub Madame Arthur aan de Korte Leidsedwarsstraat en voor amateurtravestieten in de gelijknamige bar in de Warmoesstraat. In 1985 werd de musical Madame Arthur uitgevoerd met travestie-acts van Jos Brink en Frank Sanders. Dezelfde twee brachten medio jaren 1990 een soortgelijke musical uit, ZZinderella.[9]
Omroep Veronica zond van 1995 tot 1997 De Travestieshow uit, gepresenteerd door Robert ten Brink en met Nickie Nicole als juryvoorzitter.[10] In 1997 werd travestietencafé De Lellebel opgericht, gevestigd in de Utrechtsestraat in Amsterdam. Voorbeelden van bekende dragqueens zijn Divine en Chi Chi LaRue uit de VS en voor Nederland Vera Springveer, Hellun Zelluf, Agnetha Immergeil, Rose Murphy, Nickie Nicole, Dolly Bellefleur en Diva Mayday.
RuPaul's Drag Race, de sinds 2009 uitgezonden Amerikaanse talentenjachtshow voor travestieten, vormde wereldwijd een impuls voor de showtravestie. Onder meer in Amsterdam ontstonden hierdoor diverse zogeheten "drag-huizen". Dit zijn kleine groepen van jongere travestie-artiesten onder leiding van een ervaren oudere "drag-moeder". In Amsterdam waren er in 2015 ongeveer tien van dergelijke drag-huizen, met het House of Hopelezz als bekendste voorbeeld. In New York bestaan zulke drag-huizen al enkele decennia, waar ze vooral opvang boden voor arme zwarte homo- en transjongeren.[11] In 2020 werd een Nederlandstalige spin-off van RuPaul's Drag Race uitgezonden onder de naam Drag Race Holland.
Klassieke onderverdeling
door David Shankbone
Travestieten kan men ongeveer verdelen in de volgende categorieën:[bron?]:
- Travestie door vrouwen om een mannenberoep te kunnen uitoefenen, zoals matroos of soldaat. Bijvoorbeeld Aal de Dragonder of de hierboven genoemde Jeanne d'Arc. In landen waar vrouwen de vrijheid hebben het beroep uit te oefenen dat zij wensen, is dit niet meer nodig.
- Travestieten die proberen het uiterlijk van een vrouw te imiteren en dit niet doen voor seksuele opwinding of ander fetisjisme: dit noemt men ook wel crossdressing.
- Travestieten die zich vooral tijdens uitgaan laten zien, in speciale uitgaansgelegenheden voor travestieten, zoals café De Lellebel in Amsterdam.
- Showtravestieten die optreden in theater en film. Deze noemt men ook wel dragqueens en het beeld dat in de media vaak wordt gepresenteerd is op deze uitbundige travestieten gebaseerd. Vroeger was het theater een vrijplaats voor travestieten. In veel culturen is dat nog steeds het geval.
- Travestierollen in theater, film en opera, waarbij het minder gaat om transgenderproblematiek dan om persoonsverwisselingen die onderdeel zijn van de plot.
Verkleedgedrag
Travestie uit zich bij mannen in het dragen van voor vrouwen bestemde kleding, make-up, vrouwelijke sieraden, vrouwelijke schoenen (bijvoorbeeld hoge hakken), pruiken, kunstmatige borsten en soms ook het afplakken van de penis.
Bij vrouwelijke travestieten uit zich dit in het dragen van voor mannen bestemde kleding, mannelijke schoenen, geen make-up, kort haar en het zo plat mogelijk maken van de borsten.
Psychologie
Een travestiet is een persoon die zich bij tijd en wijle verkleedt en voordoet als iemand van het andere geslacht. De meeste travestieten voelen zich er in het algemeen goed bij: het is een essentieel onderdeel van hun genderidentiteit.
De motieven van travestieten lopen echter uiteen. Het verkleden of 'kleden als' kan gericht zijn op seksuele opwinding of seksueel fetisjisme. Dat laatste wordt in de psychologie fetisjistisch transvestitisme genoemd. Sommige travestieten voelen zich lid van de andere sekse, dan is er sprake van een voorportaal voor transseksualiteit of een transgenderidentiteit.
Travestie doet zich ook voor als het af en toe uit de dagelijkse rol te vallen en zich anders voor te doen dan men daadwerkelijk is.
Ook komt het voor – zeker in niet-westerse kringen – als uiting van homoseksualiteit. Men verwart of verwisselt dan de eigen sekserol met die van de heteroseksuele partner (die men verbeeldt te zijn) van het andere geslacht dan dat waar men zelf toe behoort en op valt. De meeste travestieten zijn echter heteroseksueel.
Relaties en tolerantie
Travestie heeft geen direct verband met het hebben van interpersoonlijke en emotionele relaties. Travestieten gedragen zich in het dagelijks leven doorgaans niet als travestiet.
Veel mensen (vooral mannen) doen aan travestie zonder dat collega's, familie of ander bekenden dat weten. Binnen relaties wordt vaak de travestie niet gedeeld, zodat dit vaak stiekem dient te gebeuren. Er zijn echter ook vele travestieten die ook binnen hun relatie hun voorkeur kunnen beleven. Veelal speelt de travestie zich binnenshuis af.
Aangezien travestie zich veelal in de taboesfeer bevindt, komen de meeste travestieten er niet openlijk voor uit. Echter, op grote feesten en bijeenkomsten zijn er tegenwoordig vele travestieten te vinden, die zich in die gevallen vaak bijzonder extravagant kleden en kenbaar maken.
Op werkplekken wordt travestie – zelfs indien het enkel in de privésfeer wordt beleefd – niet in alle gevallen getolereerd. In bepaalde gevallen, wanneer de persoon in kwestie een beroep uitoefent waarbij het geslacht van belang is, kan het zelfs leiden tot ontslag. De lgbt-beweging verzet zich daartegen. In Nederland heeft een enkele FNV-bond schuchter de belangenbehartiging van travestieten op werkplekken op zich genomen.
In 1983 werd op voorspraak van de VNG in geheel Nederland het travestieverbod uit de Algemene Plaatselijke Verordening geschrapt.[12]
Bekende travestieten
- Maria van Antwerpen, Nederlandse die in de 18de eeuw zich vaak als man verkleedde
- Walter Baele als het typetje Rosa
- Anne Bonny, Brits pirate
- Bessie Brown, Amerikaans blueszangeres uit de jaren 20, deed een travestienummer
- Christina van Zweden, Zweeds monarch
- Debby & Nancy, Belgische komisch damesduo bestaande uit Peter Van Den Begin en Stany Crets
- Divine, Amerikaanse dragqueen, vooral bekend door haar rol in Pink Flamingos
- Aal de Dragonder, Vlaamse vrouw die werd vermoord in soldatenvermomming
- Harvey Fierstein, Amerikaans acteur
- Maarten 't Hart, Nederlands schrijver
- J. Edgar Hoover, hoofd van de F.B.I. (was een verdoken homo en travestiet)
- Barry Humphries, Australisch acteur, (speelt Dame Edna Everage)
- Eddie Izzard, Brits komiek
- Brian Jones, Brits muzikant, lid van The Rolling Stones
- Vladimir Luxuria, Italiaans politicus die zich als vrouw verkleedt. Eerst openlijk transseksuele lid van het Europees Parlement
- Rose Murphy, Nederlandse dragqueen welke is verkozen tot miss Travestie 2009 en zich inzet voor de Nederlandse showtravestie in het algemeen
- Nickie Nicole, bekend personage uit het Amsterdamse uitgaansleven en tv-personage
- Adriana la Noy, Nederlandse, verkleedde zich als matroos
- Envy Peru, winnaar van het eerste seizoen van Drag Race Holland
- Mary Read, Brits pirate
- Richenel, Nederlands discozanger
- Dennis Rodman, Amerikaans basketbalspeler
- RuPaul, Amerikaans dragqueen
- Snip en Snap, Nederlands komisch damesduo bestaande uit Willy Walden en Piet Muijselaar.
- Vera Springveer, Nederlandse dragqueen
- Vjerka Serdjoetsjka, Oekraïense zanger en danser, alter ego van Andrey Danylko
- Billy Tipton, transgender-jazzmuzikante die zich jarenlang als man voordeed en waarvan pas na haar dood bleek dat ze een vrouw was[13]
- Kelly van der Veer, Nederlands mediapersoonlijkheid. Won in 1997 het televisieprogramma De Travestieshow alvorens in 2000 als transseksueel uit de kast te komen.
- Ed Wood, Amerikaans filmregisseur
- Hellun Zelluf, Nederlands zanger
- Conchita Wurst, Oostenrijks travestie-artiest en in 2014 winnaar van het Eurovisiesongfestival
Films waarin travestie een centrale rol speelt
- The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert (1994)
- Big Momma's House (2000)
- Big Momma's House 2 (2006)
- Boys Don't Cry (1999)
- Mrs. Doubtfire (1993)
- Ed Wood (1994)
- Glen or Glenda (1953)
- Hedwig and the Angry Inch (1998)
- Ma vie en rose (1997)
- Mulan (1998)
- The Rocky Horror Picture Show (1975)
- Some Like It Hot (1959)
- Tootsie (1982)
- La Cage aux folles (1978)
Zie ook
- Drag Queen Story Hour
- Gender
- Sekse
- Muxe
- Travestie (dichtkunst)
- Contouring een make-uptechniek die onder dragqueens pionierde in de jaren 1980 en 1990
Literatuur
- Magnus Hirschfeld, Die Transvestiten. Eine Untersuchung über den erotischen Verkleidungstrieb, 1910
- Rudolf Dekker en Lotte van de Pol, Vrouwen in mannenkleren. De geschiedenis van een tegendraadse traditie. Europa 1500-1800, 1989. ISBN 9789028415577
- Anton Verschoor en Janke Poortinga, Een dubbel bestaan. Travestieten en hun omgeving, 1990. ISBN 9789026510908
- Paul Vennix, Travestie in Nederland en Vlaanderen, 1997. ISBN 9789051665901
Externe links
- Franjepoot: Vereniging voor genderdysforie
- Landelijke Kontaktgroep Travestie en Transseksualiteit, Nederlandse vereniging voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven
- Travestie.org, online community voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven
- Amsterdamse vereniging voor seksuele hervorming
- Daar was laatst een meisje loos: Vrouwen die als mannen leefden 1600-1900
- ↑ (en) Ho, Michelle H. S. (2 april 2020). Queer and normal: dansō (female-to-male crossdressing) lives and politics in contemporary Tokyo. Asian Anthropology 19 (2): 102–118. ISSN:1683-478X. DOI:10.1080/1683478X.2020.1756075.
- ↑ (en) Flanagan, Victoria (2013). Ways of Being Male, 1e druk. Routledge, "Reframing Masculinity". ISBN 9780203953488.
- ↑ (en) Katella, Kathy, Transgender Glossary: Terms You Can Learn. Yale Medicine (21 maart 2022). Geraadpleegd op 14 februari 2024.
- ↑ Woordenlijst. transgenderinfo.be. Transgender Infopunt (5 november 2023). Geraadpleegd op 14 februari 2024.
- ↑ Vaccaro, Annemarie, August, Gerri, Kennedy, Megan S., Newman, Barbara M. (2011). Safe Spaces: Making Schools and Communities Welcoming to LGBT Youth. ABC-CLIO, p. 142. ISBN 978-0-313-39368-6 "Cross-dresser/cross-dressing. (1) The most neutral word to describe a person who dresses, at least partially or part of the time, and for any number of reasons, in clothing associated with another gender within a particular society. Carries no implications of 'usual' gender appearance, or sexual orientation. Has replaced transvestite, which is outdated, problematic, and generally offensive since it was historically used to diagnose medical/mental health disorders."
- ↑ etymologiebank.nl
- ↑ Oudste portret travestiet ontdekt. nos.nl (20 april 2012). Geraadpleegd op 3 januari 2024.
- ↑ Het grote LHBTIQA-alfabet – hoe goed ken jij de termen? - HvanA. hvana.nl. Geraadpleegd op 3 januari 2024.
- ↑ Jos Versteegen, Roze Amsterdam. Een culturele gids, Bloemendaal 1998, p. 58-59.
- ↑ NRC.nl: Presentator Robert ten Brink: Ik ben heel fatsoenlijk, 17 juni 1995
- ↑ Gerrit Jan Wielinga, "Drag House Showdown: Superball", in: Gay News, nr. 282, februari 2015, p. 24-27.
- ↑ Altink, Sietske, Travestieten en transgenders in de Nederlandse prostitutie. Prostitutie.nl. Sekswerkerfgoed (1 november 2014). Geraadpleegd op 14 februari 2024.
- ↑ (en) 25 Transgender People Who Influenced American Culture. Time (29 mei 2014). Geraadpleegd op 10 november 2015.
