werken

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  werken    (hulp, bestand)
• IPA:/ ˈwɛrkə(n) / (2 lettergrepen); /ʋɛrkən/

Woordafbreking

• wer·ken

Woordherkomst en -opbouw

erfwoord, in de betekenis ‘arbeiden’ aangetroffen vanaf 901

afkomstig van: Middelnederlands: werken Oudnederlands: wirken Germaans: *wirkijanan Indo-Europees: *uerǵ-, *uorǵ-, *urǵ-

Verwant in Germaans: West: Engels: work (Angelsaksisch: wyrcan), Duits: wirken, (Oudhoogduits: wirken), Fries: wurkje (Oudfries: werka, wertzia) Noord: Zweeds: virka, Noors: virke, (Oudnoords: virkja), IJslands: virka, Faeröers: virkja, virka

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
werken	werkte	gewerkt
zwak -t	volledig	1.-3.

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
werken	wrocht	gewrocht
zwak -cht	volledig	4.

Werkwoord

werken

1. inergatief arbeid verrichten, lichte vorm van zwoegen en daarmee een resultaat proberen te bewerkstelligen en geld verdienen

   • ` Misschien moet je eens gaan werken', riep hij me na. De trein reed te snel weg om hem iets ad rems toe te schreeuwen. Van Arnhem tot Parijs spookte zijn opmerking door mijn hoofd. Ik wenste dat Stan op zijn bed was blijven liggen of was gaan werken.  

   ▸ Toch voelde het voor mij niet als een eeuwigheid, wat zijn immers zes maanden op een mensenleven? Na twintig jaar hard werken in glimmende kantoorgebouwen had ik behoefte aan meer natuur en avontuur.

   ▸ Omdat daar geen bruggenbouw mogelijk was geweest in de wintertijd. Dan moest je je uitsluitend bezighouden met het werken aan de tunnels.

2. inergatief functioneren, draaien

   • Die machine werkt niet. 

3. inergatief, onpersoonlijk een gunstig gevolg hebben

   • Die oplossing kan nooit werken. 

4. (verouderd) iets groots tot stand brengen

   ▸ En zij, uitgegaan zijnde, predikten overal, en de Heere wrocht mede, en bevestigde het Woord door tekenen, die daarop volgden.

   ▸ ⧖ Gelijk men zegt: ‘Ik zoek, ik zocht,
   Ik breng, ik brocht,’
   Zoo zei men ook: ‘Ik werk, ik wrocht,’
   Zoolang het volk zijn taal verstond.
   Thans hoor ik, uit geleerden mond:
   ‘Ik wrocht, ik wrochtte, heb gewrocht’....
   Nu ja! - een wangedrocht!

Opmerkingen

• De vervoeging met "-ocht" uit het Middelnederlands is in het algemeen bruikbaar Nederlands verdrongen door de gewone vervoeging met '"-te", maar zij is in sommige streken en/of betekenissen langer in gebruik gebleven.
• Doordat "wrochten" niet meer als verleden tijd van "werken" werd herkend, werd het zelf weer als onbepaalde wijs opgevat.

Afgeleide begrippen

• werking

Uitdrukkingen en gezegden

• Dat werkt niet

Dat heeft niet het beoogde effect, dat schiet zijn doel voorbij

• In de hand werken

Ertoe bijdragen dat iets erger wordt

• Loon naar werken krijgen

Loon krijgen dat in overeenstemming is met de verrichte hoeveelheid werk (ook: Loon naar werk krijgen)

• Op de zenuwen werken

Nerveus maken, zenuwachtig maken

• Werken zolang het dag is

Werken zo lang iemand kan

De onderstaande uitdrukkingen zijn allemaal varianten op "heel hard werken"

• Werken als een paard

• Zich de tandjes werken

• zich de rambam werken
• Zich een slag in de rondte werken

• Zich het apelazarus werken

• Zich het apezuur werken

• zich het lebbes werken
• Zich het schompes werken

• Zich het snot voor de ogen werken

• zich uit de naad werken

Hyponiemen

• [1] (intensivering) de rambam werken, doodwerken, het rambam werken, kapotwerken

   

aanwerken achteruitwerken afbraakwerken afwerken bewerken bijwerken bolwerken chapewerken deeltijdwerken dijkwerken doorwerken e-werken elektriciteitswerken eruit werken flexwerken grijswerken handwerken herwerken inwerken irrigatiewerken kantwerken loswerken medewerken meewerken nawerken omhoogwerken omwerken onderwerken openwerken opwerken overwerken renovatiewerken samenwerken scheefwerken sluiswerken tegenwerken telewerken terugwerken thuiswerken toewerken uitwerken vastwerken verfraaiingswerken verfraaiingwerken verwerken voortwerken vooruitwerken voorwerken wegenwerken wegwerken zwartwerken

Afgeleide begrippen

   

Werkendam bewerkstelligen leer-en-werkstraf leer-werkbedrijf leer-werkhuis leer-werkplaats leer-werkplek leer-werkplicht leer-werkroute leer-werktraject onwerkzaam te werk gaan telewerker toewerken werk-e-mail werk-leerbaan werk-leerplicht werk-leertraject werk-naar-werkconstructie werk-privébalans werkaanbieding werkaanbod werkachtig werkafspraak werkarm werkatelier werkbaar werkbaas werkbak werkbalk werkbank werkbedrijf werkbeest werkbegeleider werkbegeleiding werkbelasting werkbeschrijving werkbespreking werkbeurs werkbezoek werkbij werkbijeenkomst werkblad werkboek werkbon werkbonus werkbreedte werkbrief werkbriefje werkbroek werkbudget werkbundel werkcarrière werkclassificatie werkcoach werkcollege werkcomité werkcommissie werkconferentie werkcoupé werkcultuur werkdadig werkdag werkdagelijks werkdefinitie werkdiner werkdiscipline werkdivisie werkdocument werkdrift werkdruk werkduur werkeenheid werkeiland werkelektrode werkelijk werkeloos werkendag werker werkervaring werkethiek werkethos werkezel werkfocus werkfruit werkfunctie werkgarantie werkgebied werkgeefster werkgeheugen werkgelegenheid werkgemeenschap werkgemeente werkgerei werkgerelateerd werkgeven werkgevend werkgever werkgroep werkhanden werkhandschoen werkhaven werkheilig werkheilige werkhervatting werkhoek werkhok werkhond werkhoogte werkhotel werkhouding werkhout werkhuis werkhypothese werkijver werkindeling werking werkinrichting werkinstructie werkinstrument werkintake werkjaar werkkamer werkkamp werkkapitaal werkkast werkkat werkkledij werkkleding werkkleren werkklimaat werkkoffer werkkracht werkkring werklamp werkland werklandschap werklast werkleider werkles werkleven werklijn werklijst werklocatie werkloon werkloos werklunch werklust werkmaatschappij werkmail werkmakker werkman werkmand werkmap werkmateriaal werkmeester werkmens werkmethode werkmiddelen werkmier werkmigrant werkmilieu werkmodel werkmoeder werknaam werkneemster werkneerlegging werknemen werknemer werkniveau werknomade werknota werkobject werkomgeving werkomstandigheden werkonbekwaam werkonderbreking werkongeval werkontbijt werkonwillige werkonzekerheid werkopdracht werkoppervlak werkorder werkorganisatie werkovereenkomst werkoverleg werkpaard werkpak werkpakket werkpaleis werkpaspoort werkpauze werkperiode werkplaats werkplan werkplanning werkplein werkplek werkplezier werkplicht werkploeg werkplunje werkpost werkpraktijk werkprestatie werkproces werkprogram werkprogramma werkproject werkpunt werkput werkrechter werkregeling werkrelatie werkritme werkrooster werkruimte werkschema werkschip werkschoen werkschool werkschrift werkschuw werkset werksfeer werksituatie werkslaaf werksoort werkspoor werkstad werkstage werkstaking werkstation werkstellig werkster werkstijl werkstraf werkstress werkstroom werkstudent werkstuk werktaal werktafel werktegoed werktekening werktekst werktemperatuur werktempo werkterrein werktijd werktitel werktoerist werktop werktrein werktrui werktuig werkuur werkvak werkvakantie werkveld werkverband werkverbod werkverdeling werkvergadering werkvergunning werkverhouding werkverkeer werkverlet werkverruimend werkverruiming werkverschaffer werkverschaffing werkverslaafde werkvertrek werkverzuim werkvisum werkvlak werkvloer werkvoetbal werkvolk werkvolume werkvoorbereider werkvoorbereiding werkvoorraad werkvoorziening werkvoorzieningschap werkvoorzieningsschap werkvorm werkvrouw werkweek werkweigeraar werkweigering werkwens werkwereld werkwijze werkwijzer werkwillig werkwinkel werkwoord werkwoordelijk werkzaam werkzaamheden werkzekerheid werkzoekend werkzoekende werkzone werkzuster woon-werkafstand woon-werkkilometer woon-werkproject woon-werkverkeer zelfwerkzaam zendeling-werkman

Vertalingen

    1. arbeid verrichten, lichte vorm van zwoegen   

Atayal: qumah (indien op veld / in tuin), mumarah (idem) Balinees: gae Duits: arbeiten (de) Engels: work (en) Esperanto: labori (eo) Frans: travailler (fr) Grieks: 1. εργάζομαι (el) (ergázome) 2. λειτουργώ (el) (litourgó) Hongaars: dolgozni (hu) Italiaans: lavorare (it) Latijn: laborare (la) (indien hard werken)

Nedersorbisch: žěłaś (dsb) Noors: arbeide (no), operere (no) Nynorsk: arbeide (nn), operere (nn) Occitaans: trabalhar (oc) Pools: pracować (pl) Russisch: работать (ru) Spaans: trabajar (es), obrar (es) Taroko: komopach (indien op veld / in tuin) Vietnamees: làm việc (vi) Xhosa: ukusebenza 15 Zweeds: verka (sv)

    2. functioneren, draaien   

Duits: funktionieren (de), gehen (de), laufen (de) Grieks: λειτουργώ (el) (litourgó) Frans: marcher (fr)

Limburgs: loupe (li), drejje (li), gaon (li), wèrke (li) Spaans: funcionar (es), actuar (es)

Zelfstandig naamwoord

de werken mv

1. meervoud van het zelfstandig naamwoord werk

Gangbaarheid

• Het woord werken staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "werken" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Middelnederlands

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd		voltooid deelwoord
	enkelvoud	meervoud
werken	wrocht wracht	wrochten wrachten	gewrocht gewracht
zwak	volledig

Woordherkomst en -opbouw

• van Oudnederlands wirken

Werkwoord

werken

1. inergatief werken
2. overgankelijk verrichten
3. overgankelijk maken, tot stand brengen