zuur

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  zuur    (hulp, bestand)
• IPA: / zyr / (1 lettergreep); /zyːr/

Woordafbreking

• zuur

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘wrang’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1130

erfwoord afkomstig van : Middelnederlands: suur (1253) Oudnederlands: sūr (in Surebecheh “Zuurbeek”, 1152) Germaans: *sūra- Indo-Europees: *suH-ro-

Verwant in Germaans: West: Engels: sour (Angelsaksisch: sūr), Duits: sauer (Oudhoogduits: sūr), Fries: soer (Oudfries: sūre) Noord: Zweeds: sur, Deens: sur, Noors: sur, (Oudnoords: súrr), IJslands: súr, Faeröers: súrur

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	zuur	zuren
verkleinwoord	zuurtje	zuurtjes

Zelfstandig naamwoord

het zuur o

1. vloeistof, die een verhoogde concentratie waterstofionen bevat
   1. (kookkunst) gebruikt om voedsel te conserveren of een kenmerkende smaak te geven
2. (scheikunde) een chemische stof die in water opgelost in staat is waterstofionen af te splitsen: arrheniuszuur
3. (scheikunde) een molecuul of ion dat in staat is waterstofionen af te splitsen: brønstedzuur
4. (scheikunde) een molecuul of ion dat in staat is een elektronpaar te accepteren: lewiszuur
5. het ~ hebben: aan pyrosis lijden
6. (geologie) felsisch (verouderd)
7. (figuurlijk) onprettige gewaarwording

   ▸ De hemel van de zomer verjaagt het zuur van de stad, zong Charles Trenet al: 'Wij zijn gelukkig, Route Nationale 7.'

8. (figuurlijk) negatieve stemming door eerdere teleurstelling

Synoniemen

• [5] brandend maagzuur, gastro-oesofageale reflux, pyrosis, zuurbrand, zuurbranden

Antoniemen

• [1] loog
• [1.1] zoet
• [2,3] base

Hyponiemen

   

2-propeenzuur abscisinezuur accuzuur acrylzuur adipinezuur alginezuur alkaanzuur amandelzuur aminozuur apezuur appelzuur arachidezuur arachidonzuur aristolochiazuur arrheniuszuur arseenzuur arsenigzuur ascorbinezuur asparaginezuur azijnzuur barbituurzuur barnsteenzuur batterijzuur benzoëzuur blauwzuur boorzuur boraxzuur boterzuur broomzuur brønstedzuur caprilinezuur caprinezuur capronzuur carbolzuur carbonzuur chloorzuur chlorigzuur choleïnezuur chroomzuur cisvetzuur citroenzuur clavulaanzuur crotonzuur cyaanzuur cyaanzuurstofzuur de druiven zijn zuur dichroomzuur druivenzuur dubbelkoolzuur etszuur ferulazuur fluorzuur folinezuur foliumzuur fosforigzuur fosforzuur fruitzuur ftaalzuur fytinezuur galluszuur galnotenzuur galzuur gluconzuur glutaminezuur glycolzuur hexachloorplatinazuur hippuurzuur humuszuur isoftaalzuur kamerzuur kaneelzuur karmijnzuur ketozuur kiezelzuur knalzuur koffiezuur koolzuur kurkzuur laurinezuur lewiszuur lichtzuur linolzuur looizuur maagzuur malonzuur melkzuur methaanzuur methacrylzuur mierenzuur montaanzuur myristinezuur nicotinezuur nitreerzuur nucleïnezuur octadecaanzuur oliezuur oxaalzuur palmitinezuur pantotheenzuur papaverzuur perchloorzuur picrinezuur piperinezuur plantenzuur propaanzuur propionzuur pseudozuur purperzuur ribonucleïnezuur salicylzuur salpeterigzuur salpeterzuur seleenzuur selenigzuur sorbinezuur stearinezuur stikstofwaterstofzuur tafelzuur transvetzuur urinezuur valeriaanzuur vetzuur vitrioolzuur vloeispaatzuur vloeizuur voedingszuur wijnsteenzuur wolfraamzuur wonderzuur zachtzuur zoetzuur zoutzuur zuringzuur zwaveligzuur zwavelzuur

Afgeleide begrippen

   

zurig zuur-base-evenwicht zuur-basetitratie zuurachtig zuurbad zuurbal zuurbes zuurbestendig zuurbinder zuurbrand zuurbranden zuurchloride zuurconstante zuurdeeg zuurdesem zuurgehalte zuurgetal zuurgoed zuurgraad zuurgras zuurheid zuurkast zuurkijker zuurkool zuurkruid zuurling zuurmeter zuurmuil zuurpruim zuurremmer zuurrest zuurstel zuurstof zuurstok zuurte zuurtje zuurverdiend zuurvlees zuurvrij zuurvrijs zuurwater zuurzak zuurzoet

Uitdrukkingen en gezegden

• Eerst het zuur en dan het zoet

[7] pas na vervelende maatregelen volgen plezierige besluiten

• Zuur opbreken

ergens mee in moeilijkheden komen (later)

• Zuur zijn

Stoett-2671

• De druiven zijn zuur

iets zeggen niet erg te vinden maar er eigenlijk het tegenovergestelde van denken

• Het zuur hebben

Stoett-2672

Vertalingen

    1. zure vloeistof   

Afrikaans: suur (af) Deens: syre (da) g Duits: Säure (de) v Engels: acid (en) Frans: acide (fr) m Hongaars: sav (hu)

Papiaments: zür, ásido Pools: kwas (pl) m Quechua: p'uchqu (qu) Spaans: ácido (es) m Tsjechisch: kyselina (cs) v Zweeds: syra (sv) g

    5. pyrosis   

Duits: Sodbrennen (de) Engels: heartburn (en)

	stellend	vergrotend	overtreffend
onverbogen	zuur	zuurder	zuurst
verbogen	zure	zuurdere	zuurste
partitief	zuurs	zuurders	-

Bijvoeglijk naamwoord

zuur

1. (voeding), (drinken) een smaak hebbend zoals van citroensap of azijn

   • Hij eet de zuurste appelen. 

2. (figuurlijk) onaangenaam, onprettig, naar, vervelend

   • De gemiste strafschop maakte de nederlaag extra zuur. 
   • En dat is heel erg zuur voor deze regio.  

3. (figuurlijk) merkbaar negatief gestemd, bijv. als gevolg van een eerdere teleurstelling

   • Hij vroeg zuur of ze ditmaal op tijd dacht te komen. 

Synoniemen

• (alle bet.) wrang

Antoniemen

• zoet

Hyponiemen

• (intensivering) inzuur

Afgeleide begrippen

• [2] bezuren
• [2] zuurverdiend

Uitdrukkingen en gezegden

• door de zure appel heen bijten

[1] iets doen hoewel men er erg tegenop ziet

• een schip met zure appels zijn/komen

[1] iemand begint bijna met huilen ofwel: het naderen van een zware bui

• het leven zuur maken

[2] voortdurend kwellen

• iets gaat/zal iemand zuur opbreken

[2] iets gaat/zal iemand ernstige problemen bezorgen

• zuur kijken

[3] er ontevreden uitzien

• dan ben je zuur

[3] dan heb je spijt

Spreekwoorden

• De druiven zijn zuur.

[1] wat iemand niet kan bereiken, vindt hij daarom bij nader inzien ook niet meer aantrekkelijk

Verwijst naar een fabel van Aesopus.

Vertalingen

    1. een smaak hebbend zoals van citroensap of azijn   

Deens: sur (da) Duits: sauer (de) Engels: sour (en) Frans: acide (fr), sur (fr)

Noors: sur (no) Sloveens: kisel (sl) Pools: kwaśny (pl) m Zweeds: sur (sv)

Werkwoord

vervoeging van
zuren

zuur

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van zuren
   

   • Ik zuur. 

2. gebiedende wijs van zuren
   

   • Zuur! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van zuren
   

   • Zuur je? 

Gangbaarheid

• Het woord zuur staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "zuur" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.