Cypripedioideae
Cypripedioideae[1] is een botanische naam voor een onderfamilie van de orchideeënfamilie (Orchidaceae).
| Cypripedioideae | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
| Vrouwenschoentje (Cypripedium calceolus) | |||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Onderfamilie | |||||||||||||||
| Cypripedioideae Lindl. (1826) | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Verspredingsgebied | |||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||
Cypripedioideae op  Wikispecies
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Het is een van de kleinere van de vijf onderfamilies, met vijf geslachten en ongeveer 120 soorten. Deze hebben nog enkele kenmerken die bij orchideeën als primitief gelden, zoals twee fertiele (vruchtbare) meeldraden ('moderne' orchideeën hebben slechts één fertiele meeldraad).
De planten uit deze onderfamilie zijn gekenmerkt door de opgeblazen lip, die op een buidel of een pantoffel lijkt.
De onderfamilie telt één Europese soort, het vrouwenschoentje (Cypripedium calceolus).
Naamgeving
bewerkenEngels: Lady's slipper orchids, lady slipper orchids, slipper orchids, mocassin flower
De naam Cypripedioideae is afkomstig van het geslacht Cypripedium, een van de geslachten uit deze onderfamilie.
Kenmerken
bewerkenCypripedioideae-soorten zijn kruidachtige, vaste planten met een dikke, vlezige wortel die meestal is voorzien van een velamen.
De bloemen zijn meestal eindstandig, met één of enkele bloemen per stengel. De bloemen zijn geresupineerd, zodat de lip onderaan staat. De sepalen of kelkbladen en petalen of kroonbladen zijn drietallig, maar de meestal zijn de twee onderste sepalen met elkaar vergroeid. De lip is opgeblazen tot een buidelvormige structuur.
De bloem bevat een gynostemium met twee fertiele meeldraden en een schildvormig staminodium. De pollenkorrels zijn tot een massa verkleefd of tot pollinia omgevormd. De stijl is kort en dik, de stempel groot en bolvormig, met drie stempellobben waarvan de middelste de grootste is.
De buidelvormige lip dient als insectenval; vliegende insecten worden gelokt door geurstoffen en de belofte van nectar in de felgekleurde bloem. Zij kunnen slechts naar buiten door een smalle opening achter het schildvormig staminodium, waar zij de stamper en de meeldraden passeren, waar ze het stuifmeel op hun lichaam krijgen. Bij een volgende bloem komt het stuifmeel dan op de stamper terecht.
Cypripedioideae-soorten zijn alle terrestrische planten die zowel in gematigde als in subtropische en tropische streken voorkomen.
Voorkomen
bewerkenDe verschillende geslachten van de Cypripedioideae komen voor in Midden- en noordelijk Zuid-Amerika (Mexipedium, Phragmipedium, Selenipedium), circumboreaal van Noord-Amerika over Europa tot in Noord-Azië (Cypripedium), en in de subtropische en tropische regio's van Zuidoost-Azië tot zuidelijk China (Paphiopedilum). Niet in Oceanië en Afrika. De geografische oorsprong van deze geslachten ligt waarschijnlijk in Midden-Amerika.
Taxonomie
bewerkenDe samenhang van de vijf geslachten die samen de onderfamilie Cypripedioideae vormen, is sinds lang erkend. De aanwezigheid van twee fertiele meeldraden, waar 'modernere' orchideeën er slechts één hebben, heeft sommige auteurs (Rasmussen, 1985) er zelfs toe gebracht ze als een aparte familie Cypripediaceae te beschouwen. Recent DNA-onderzoek heeft uitgewezen dat de vijf geslachten een monofyletisch taxon vormen, en ook de relatie met de andere orchideeën aangetoond.[2].
De stamboom van de Cypripedioideae kan als volgt worden voorgesteld:
| Orchidaceae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Tribus: Cypripedieae
- Subtribus: Cypripediinae
- Subtribus: Paphiopedilinae
- Geslacht:
- Tribus: Mexipedieae
- Subtribus: Mexipediinae
- Geslacht:
- Subtribus: Mexipediinae
- Tribus: Phragmipedieae
- Subtribus: Phragmipediinae
- Geslacht:
- Subtribus: Phragmipediinae
- Tribus: Selenipedieae
- Subtribus: Selenipediinae
- Geslacht:
- Subtribus: Selenipediinae
Zie ook
bewerken
- (en) Een fylogenetische analyse van de Orchidaceae - data van rbcL nucleotidesequenties
- (en) 'Orchid Tree': een fylogenie van epifyten in de 'tree of life'
- (en) The Slipper Orchid Alliance
- (en) SlipperOrchids.info
- ↑ Bij het schrijven van dit artikel is onder meer gebruikgemaakt van het artikel Cypripedioidea op de Duitstalige Wikipedia en Cypripedioidea op de Engelstalige Wikipedia.
- ↑ Een fylogenetische analyse van de Orchidaceae - data van rbcL nucleotidesequenties. Gearchiveerd op 3 juli 2010. Geraadpleegd op 25 januari 2008.
