Gorzów Wielkopolski (stad)

**Gorzów Wielkopolski**
Landsberg an der Warthe
Stad in Polen
	;
Situering
Woiwodschap	Lubusz
District	zelfstandig stadsdistrict
Coördinaten	52° 44′ NB, 15° 14′ OL
Algemeen
Oppervlakte	86,03 km²
Inwoners ; (2005)	125.578 ; (1460 inw./km²)
Identificatiecode	86101
Website	www.gorzow.pl
Portaal	Polen

Gorzów Wielkopolski ([ˈgɔʒuf vʲɛlkɔ'pɔlski]^?; Duits: Landsberg an der Warthe) is een stad in Polen. De stad is een zelfstandig stadsdistrict in het woiwodschap Lubusz. De oppervlakte bedraagt 86,03 km², het inwonertal 125.578 (2005). De stad ligt aan rivier de Warthe.

Geschiedenis

De plaats werd in 1257 gesticht volgens het Maagdenburger stadsrecht, onder de naam Neu Landsberg door markgraaf Johan I van Brandenburg. Tot 1945 was de stad deel van de provincie Brandenburg in het Duitse Rijk. De Duitse bevolking werd vanaf 1945 tot 1949 verdreven door middel van deportatie. De nieuwe bewoners waren voor een groot deel afkomstig uit Groot-Polen.

De nieuwe stad was van belang als verbinding in de handelsweg van zuidoost naar noordwest, vanuit Silezië. Brandenburg richtte zijn in de 13e eeuw verworven gebieden oostelijk van de Oder en noordelijk van de Warthe in als de zogeheten Neumark. De bewoners van dit gebied en van de nieuwe stad werden aangetrokken uit het noorden en noordwesten van het Duitse Rijk. Rond 1320 is sprake van een stenen omwalling met muren maar de stad ontwikkelde zich niet verder dan als een op- en overslagplaats voor goederen en de Dertigjarige Oorlog zou in de 17de eeuw voor lange tijd stagnatie met zich meebrengen. De markgraven promoveerden tot keurvorst van Brandenburg en combineerden deze functie met die van hertog van Pruisen. Zij stelden de lutherse landskerk in. De stadsschool hervormde zich tot een gymnasium. Na de inlijving, in 1742, van Opper-Silezië door het koninkrijk Pruisen (dat Brandenburg als kern had) kwam de stad centraler te liggen. Haar strategisch belang leidde ertoe dat een er een groot garnizoen werd gelegerd, dat ca 1.000 van de ruim 5.000 inwoners omvatte. Tegelijk ontwikkelde zich een Joodse gemeente, die haar grootste omvang in 1875 bereikte met 600 gemeenteleden. Inmiddels had industrialisatie een aanzienlijke bevolkingsgroei teweeggebracht: 21.000 (in 1875) werd verdubbeld in 1910. Daarna viel de groei terug. De laatste ca. 100 Joden werden in 1939 gedeporteerd naar kampen die vrijwel geen van hen overleefde.

In februari 1945 werd de stad door het Sovjet-leger ingenomen, waarna het kazernecomplex werd ingericht als concentratiekamp voor Duitsers. De bevolking, voor zover niet al gevlucht, werd gedeporteerd naar het westen (zie Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog). De stad kreeg de nieuwe naam ‘Gorzów nad Wartą’ om later de toevoeging Wielkopolski (wat in het Pools ‘in Groot-Polen’ betekent) te krijgen. Dit is historisch niet correct, omdat die historische provincie ten oosten van de Neumark lag. Nieuwe bewoners kwamen inderdaad wel uit Groot-Polen (van 1815 tot 1919 de provincie Poznan). Zij konden een verlaten, maar weinig verwoeste stad gaan bevolken. Gebiedsuitbreidingen en de bouw van een omvangrijke nieuwe stadswijk brachten het totaal aan inwoners in het jaar 2000 op het hoogtepunt van 126.000, waarna dit aantal stagneerde.

Verkeer en vervoer

Spoorlijnen

De stad had een station genaamd Gorzów Wielkopolski Chróścik. Dat station lag aan spoorlijn 415 naar Myślibórz. Het station droeg bij de opening op 15 september 1912 de naam Neuendorf (Kr. Landsberg). Daarna heette het achtereenvolgens Parzeńsko (14 juil 1946-4 oktober 1947), Chrościk (5 oktober 1947-16 mei 1953), Chróścik (17 mei 1953-26 mei 1979) en ten slotte Gorzów Wielkopolski Chróścik (27 mei 1979-sluiting).^[1]

Tramlijnen

Sinds 1899 heeft deze stad een tramnet. Dit heeft nu een tramnet van 11,8 km en wordt geëxploiteerd door vervoersbedrijf 'MZK Gorzów Wielkopolski'.^[2] Vanaf 1 oktober 2017 is het tramnet tijdelijk buiten dienst in verband met de renovatie van de tramsporen^[3]

Bekende inwoners van Landsberg/Gorzów

Geboren

Friedrich Wilhelm von der Groeben (1774–1839), Pruisisch generaal
Gottfried Bernhardy (1800–1875), hoogleraar filologie in Berlijn en lid van o.a. de wetenschappelijke academies van Pruisen en Rusland
Julius Gottlieb Wilhelm Adolf von Zastrow (1802–1884), Pruisisch generaal
Eduard Boas (1815–1853), auteur van reisverslagen
Otto von Flotow (1822–1900), Pruisisch generaal
Arthur Moritz Schoenflies (1853–1928), wiskundige
Otto Antrick (1858–1924), fabrikant en socialistisch rijksdag afgevaardigde (SPD)
Georg Axhausen (1877–1960), grondlegger van de kaakchirurgie
Marie Juchacz (1879–1956), feministe, actief in de SPD, vluchtte in 1941 naar Amerika en keerde in 1949 terug
Victor Klemperer (1881–1960), hoogleraar Romaanse talen, wegens zijn joodse afkomst ontslagen en onder huisarrest gesteld, hield van 1933 tot en met 1945 een dagboek bij dat werd uitgegeven als ‘Ich will Zeugnis ablegen bis zum letzten’ en in het Nederlands is vertaald als Tot het bittere einde. Zijn studie van het nationaalsocialistisch taalgebruik verscheen als Lingua Tertii Imperii
Elisabeth Röhl (1888–1930), SPD-politica in het parlement van Weimar
Kurt Scharf (1902–1990), lutherse bisschop van Berlijn
Johannes Zoschke (1910–1944), lid van de communistische ondergrondse in Berlijn, ter dood veroordeeld
Rudolf Daber (1929), voorzitter ‘Gesellschaft für Geologische Wissenschaften der DDR’
Christa Wolf (1929–2011), schrijfster die ondanks haar kritische opstelling in de DDR als literair boegbeeld haar positie kon behouden
Gottfried Kiesow (1931–2011), voorzitter van de ‘Deutschen Stiftung Denkmalschutz’ (monumentenzorg) en oprichter van de academie voor restauratietechnieken
Kazimierz Marcinkiewicz (1959), conservatief politicus en premier van Polen
Marek Jurek (1960), conservatief parlementslid in Warschau en in Brussel
Adam Bałdych (1986), jazzviolist
Paulina Dudek (1997), voetbalster
Dawid Kownacki (1997), voetballer
Sebastian Walukiewicz (2000), voetballer