Kerktoren
Een kerktoren is een hoog opgaand bouwwerk of toren behorend bij een kerkgebouw. Hij is bedoeld om het geluid van de bovenin gehangen klokken ver te laten klinken.
Algemeen
bewerkenDe plattegrond is meestal vierkant of bijna vierkant. Soms is deze achthoekig zoals de Lange Jan in Middelburg. Ook komt zeshoekig voor, zoals in Nieuwerkerk en een enkele keer rond.[1] De doelen voor de bouw van een kerktoren zijn divers. Torens werden gebouwd ter verdediging van de stad, bijvoorbeeld als uitzichtpunt tegen vijanden of brand. Een ander doel is oriëntatiepunt voor de omgeving. Tot slot is een doel blikvanger te zijn voor de stad en in het bijzonder voor de kerk.
In de toren worden de klokken opgehangen. Als dit niet mogelijk was, omdat het geld om een toren te bouwen ontbrak, is er soms een klokkenstoel. Op de top van de toren staat meestal een symbool. Op protestantse kerken in Nederland staat meestal een weerhaan die de windrichting aan geeft. Katholieke kerktorens in Nederland hebben meestal een kruis.
Meestal maakt de toren onderdeel uit van de kerk en is hij er aan vast gebouwd. In verschillende plaatsen staat de toren los van de bijbehorende kerk, zoals in Garmerwolde of Oosterhesselen. In Utrecht ging het middenschip van de Dom bij een storm verloren, zodat de Domtoren los kwam te staan. Het gehucht Westerdijkshorn in de gemeente Bedum heeft alleen een toren en geen kerk. De diensten werden in een boerderij gehouden.
In een aantal gevallen is de toren ouder dan de kerk, in Onstwedde bijvoorbeeld. De Juffertoren daar is eerder een verdedigingstoren geweest waarin de bevolking zich terugtrok als er gevaar dreigde. Later is de kerk ertegen aangebouwd, zodat de toren een kerktoren werd.
Landmeetkundige functie
bewerkenKerktorens hebben tot de opkomst van satellietnavigatie (gps) een belangrijke rol gespeeld in de geodesie en landmeetkunde voor driehoeksmeting. Hierbij worden op een punt met ver zicht de richtingen naar andere punten gemeten. In het vlakke Nederland was dit meestal een kerktoren. Hieruit kon de onderlinge ligging nauwkeurig bepaald worden. De Onze Lieve Vrouwetoren in Amersfoort speelde een centrale rol in het stelsel van rijksdriehoekscoördinaten in Nederland. Nog altijd zijn bij het Nederlandse Kadaster coördinaten met centimeterprecisie van veel Nederlandse kerktorenspitsen verkrijgbaar. Deze kunnen door landmeters gebruikt kunnen worden om hun eigen metingen op aan op te hangen. Deze landmeetkundige werkwijze heet aansluiting.[2]
Militaire functie
bewerkenKerktorens zijn door de beschutting en het zicht op de omgeving die zij bieden ook voor militaire doeleinden gebruikt. De vrijstaande bakstenen klokkentorens in de provincie Groningen en Oost-Friesland hadden bijvoorbeeld vaak tevens een militaire functie voor de dorpsgemeenschap.[3] Het hedendaags internationaal humanitair recht verbiedt aanvallen op religieuze gebouwen.[4] Daarom is ook het militair gebruik van religieuze gebouwen verboden omdat het deze gebouwen tot doelwit maakt.
Hoogste torens
bewerkenDe hoogste kerktoren ter wereld is het Munster van Ulm in de Duitse stad Ulm. Deze toren is 161,53 meter hoog en was tijdens de bouw even het hoogste bouwwerk ter wereld. Deze status ging echter al snel weer verloren aan de Eiffeltoren. Ook de status van hoogste kerktoren ter wereld lijkt nu verloren te gaan aan de Sagrada Familia in het Spaanse Barcelona. Bij deze kathedraal is een 170 meter hoge kerktoren gepland.
Voor Nederland zie:
Voor België zie:
Vormen van kerktorens
bewerkenKerktorens kunnen in verschillende manieren gecombineerd worden met kerkgebouwen, waaronder de volgende.
- Voorstaande toren. De toren is tegen de kopgevel van (meestal) het schip aan gebouwd of andersom.
- Ingebouwde toren. De toren is opgenomen (meestal) in het schip. Hierbij loopt de gevel van de toren óf gelijkt met de kopgevel van het schip óf valt zelfs binnen het schip.
- Een uitgebouwde of deels ingebouwde toren. De toren is voor een deel (meestal) in de kopgevel van het schip opgenomen en steekt hieruit.
- Kruisingtoren of vieringtoren. De toren bevindt zich boven de kruising van een kerk.
- Een koortoren. Aanbouw tegen het koor.
Kerktorens kunnen in verschillende vormen voorkomen, waaronder de volgende.
- Achtkantige spits tussen vier topgevels
- Afgeknotte torenspits
- Campanile
- Dakruiter
- Gedraaide torenspits
- Gemetselde spits
- Ingesnoerde torenspits
- Klokkentoren
- Kruisdaktoren
- Naaldspits
- Paraboolvormige spits
- Rombisch dak of ruitdak
- Ronde toren
- Torenspits met flankerende torentjes
- Torenspits met ui-vorm
- Toren met flankerende torentjes - veel te vinden op de Britse Eilanden
- Vieringtoren
- Toren met zadeldak
Afbeeldingen
bewerkenNaar vorm
bewerken-
-
De torenspits van de Kathedraal van Salisbury. -
-
De kathedraal van Canterbury met toren met flankerende torentjes. -
-
Ronde toren van de kerk van Frostenden, Suffolk -
Torenspits met ui-vorm in Moskou -
Toren met flankerende torentjes -
Stompe toren, toren zonder spits, van de Hervormde kerk in Stompetoren -
België en Nederland
bewerken-
-
-
-
Toren van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen, hoogste kerktoren van België. -
Toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Brugge, de hoogste bakstenen toren van België en de op een na hoogste ter wereld. -
Toren van de Sint-Martinuskerk in Landshut, de hoogste bakstenen toren ter wereld. -
-
Witte kerktoren van Nijkerk. Uniek in Nederland, omdat de architect moest beloven geen dergelijke toren voor een andere plaats te ontwerpen.
- ↑ Haslinghuis, E.J. en Janse, H. (2005) Bouwkundige termen. Leiden: Primavera Pers.
- ↑ RDinfo. Gearchiveerd op 3 mei 2019.
- ↑ O.S. Knottnerus, Natte voeten, vette klei. Oostelijk Fivelingo en het water, Bedum 2008, 2e dr. 2015, p. 49 (Archeologie in Groningen, dl. 3).
- ↑ (en) Practice Relating to Rule 38. Attacks against Cultural Property. ICRC. Gearchiveerd op 19 oktober 2022.