Raeti

De naam Raeti (Ook: Rhaeti, Rheti of Rhaetii; Grieks: Ραιτοί) was een collectieve naam (exoniem) die de Romeinen gebruikten om een aantal stammen in de Alpen te benoemen, wier taal en cultuur grotendeels afstammen van de Etrusken. Vanaf ongeveer 500 v.Chr. bewoonden zij het centrum van het huidige Zwitserland en Tirol. De etymologie van de naam Raeti is onbekend. De Romeinse provincie Raetia is wel naar hen vernoemd.

Klassieke bronnen beschrijven de Raeti als een Etruskisch volk dat, nadat ze verdreven waren van de Po-vallei door de Galliërs, in een vallei in de Alpen hun toevlucht zochten. Het is echter waarschijnlijker dat de Raeti hoofdzakelijk een inheems Alpien volk waren. Hun taal, het Raetisch, is waarschijnlijk wel verwant aan het Etruskisch, maar stamt er vermoedelijk niet van af^[1]. De taal werd door sommige Raeti-stammen nog tot in de 3e eeuw n.Chr. gesproken. De overige Raeti-stammen die in Zwitserland woonden, spraken ten tijde van keizer Augustus (30 v.Chr. – 14 n.Chr.) waarschijnlijk Keltisch. De Raeti werden samen met hun Keltisch-sprekende noorderburen, de Vindelici, onderworpen door het Romeinse leger in 15 v.Chr., en hun territoria geannexeerd binnen het Romeinse Keizerrijk, onder de provincienaam ‘Raetia et Vindelicia’. De Raeti bleken loyale onderdanen van Rome, die gedurende de rest van het Romeinse rijk een buitenproportioneel aantal rekruten leverden voor het Romeinse reserveleger (Auxilia).

Etymologie

De origine van de naam "Raeti" is onzeker. Het is niet zeker of het hierbij gaat om een endoniem of een exoniem. Sommige historici en taalkundige opperen dat "Raeti" een exoniem was dat gebruikt werd door de Galliërs. Het woord zou dan afgeleid zijn van het Keltische woord "rait", wat "hoogland" betekent, waardoor "Raeti" zoiets als "het bergvolk" zou betekenen^[2]. De Romeinse geograaf Plinius de Oudere schreef in 70 n.Chr. dat de naam "Raeti" afstamt van "Raetus", de leider van het volk ten tijde dat ze verdreven werden van de Po-vallei^[3]. Dit is echter twijfelachtig, het kwam namelijk vaker voor dat er een soort naamwisseling plaatsvond in de Grieks-Romeinse literatuur, waardoor een plaats de naam van een persoon kreeg, in plaats van andersom.

Oorsprong

Taalkundige kaart van Italië rond 600 v.Chr. met daarop het vermoedelijke gebied waarin Raetisch werd gesproken.

Een eerste vermelding over de Raeti in klassieke bronnen staat in Polybius’ Historiën (146 v.Chr.)^[4]. Plinius de Oudere schrijft dat de Raeti afstamden van de Etrusken, die uit de Po-vallei verdreven waren^[5]. Ook Livius ondersteunt deze visie^[6]. Een dergelijke invasie van Galliërs, die de oorzaak vormden voor de vlucht van de Raeti, zou dan plaats moeten hebben gevonden tussen 600-400 v.Chr., toen voorname Keltische migraties vanuit Gallië ervoor zorgden dat de hele Po-regio Keltisch werd.^[7]

Territorium

Kaart van de Romeinse provincie ""Raetia et Vindelicia"" in 14 n.Chr., met daarop enkele Raetische stamnamen.

Opgravingen en archeologische vondsten geven aan dat de originele Romeinse provincie Raetia et Vindelicia, gesticht onder Augustus, de rivier de "Aenus" en de "Isarcus" in het oosten als natuurlijke grenzen had (In het oosten lag de provincie Noricum). De noordgrens werd gevormd door de bovenloop van de Donau. In het westen hoorden het meer van Constantius, de Opperrijnvallei, en een lange strook land naar het westen tot aan het meer Leman. In het zuiden lag de provincie Italia. De grens tussen Raetia en Italia bleef de daaropvolgende eeuwen grotendeels hetzelfde.^[8]

Stammen van de Raeti

Hoewel klassieke bronnen vaak dezelfde mening hebben over de vermoedelijke Etruskische afkomst van de Raeti, was het moeilijker om te bepalen welke stammen in de regio Raetia nu echt als Raeti geclassificeerd konden worden (zowel qua cultuur en taal als geografische locatie). Het woongebied van sommige stammen is dan ook onzeker. Strabo benoemt de Lepontii, de Camunni, de Cotuantii, en de Rucantii, in zijn lijst van Raetische stammen.^[9] Over die laatste is men het niet eens, of het de Rucantii nu van Raetische afkomst waren, of een Vindelicische stam was. Er is ook nog de mogelijkheid dat de Rucantii in Strabo’s Tropaeum Alpium een andere stam waren, namelijk de Rugusci.

Verder lijkt het erop dat in Raetia et Vindelicia ook niet-Raetische stammen hebben gewoond. De Breuni en de Genauni warden door Strabo geclassificeerd als Illyriërs, terwijl een aantal stammen in het westen van de regio waarschijnlijk Keltische voorouders hebben, zoals de Caturiges (het Keltische ‘catu-‘ betekent strijders) en de Nantuates (het Keltische ‘nantu-‘ betekent vallei)^[10]. Hieronder een lijst van mogelijke Raeti-stammen.

**LIJST VAN MOGELIJKE RAETI-STAMMEN**
Stamnaam	Naams- varianten	Territorium (voorname vallei/rivier)	Voorname stad (Romeinse tijdperk)	Hedendaags district	Noten
BREUNI		Vallei in de bovenloop van de rivier de Aenus.		Tirol, Oostenrijk	Geclassificeerd als Illyrische stam door Strabo.
BRIXENETES		vallei van de rivier de Atesis.	Brixina	Zuid-Tirol, Italië
CALUCONES		Calanda (Bovenvallei van de rivier de Rijn).	Curia	Canton (Zwitserland)
CAMUNNI	Camuni	Rivier de Oglio	Civitas Camunnorum	Brescia, Lombardië, (Italië)	Een stam van de Euganeï, volgens Plinius.
COSUANETES	Cotuantii?	Bavarische Alpen, langs de rivier de Isas.	Turum	Beieren, Duitsland.	Stam van de Vindelici, volgens een interpretatie van Strabo’s Tropaeum Alpium, als zijn Cotuantii en de Cosuanetes dezelfde zijn.
FOCUNATES		Vallei van de rivier de Aenus.		Tirol, Oostenrijk	Buren van de Genaunes en de Breuni
GENAUNES	Genauni	Vallei van de rivier de Aenus.		Tirol	Geclassificeerd als Illyrische stam door Strabo
ISARCI		Vallei van de rivier de Isarcum.		Zuid-Tirol
LEPONTI	Lepontii, Lepontes	Val d'Ossola		De provincie Verbano-Cusio-Ossola, Piemonte, Italië.	Een Raeti-stam volgens Strabo, Keltisch volgens Plinius.
RUCINATES	Runicates, Rucantii?	Tussen de rivieren de Isar en de Donau.	Sorviodunum	Beieren
RUGUSCI	Ruigusci, Rucantii?	rivier de Aenus.		Canton Grisons
SUANETES	Sarunetes	Vallei van de rivier de Albula.	Lapidaria	Canton Grisons	Geclassificeerd als Raeti volgens Plinius.
TRUMPILINI	Trumplini	Trompia vallei		de provincie Brescia	Een stam van de Euganeï, volgens Plinius.
VENNONETES	Vennones, Vennonienses	Vallei van de rivier de Rijn.		Canton, Sint-Gallen	Geclassificeerd als Raeti volgens Plinius.
VENOSTES		Vallei de Venosta.		Zuid-Tirol

Romeinse verovering

De Raeti werden samen met hun Keltische buren in het noorden, de Vindelici, onderworpen door de stiefzonen van Keizer Augustus, namelijk Tiberius en Drusus in een tweedelige campagne in 15 v.Chr.^[11] Tot ongeveer 100 n.Chr. werd in de regio door de Romeinen troepen gelegerd. Eerst door minstens één Romeins legioen, (waarschijnlijk Legio XIX), tot 9 n.Chr., toen een Romeins leger verpletterend verslagen werd door een hinderlaag in het Teutoburgerwoud. Daarna werd het garnizoen opgemaakt uit reservetroepen, waarschijnlijk lokale milities^[12]. Deze troepen waren daar echter alleen voor externe bedreiging van buiten de grenzen, niet om de orde intern te bewaren. De Gallische en Alpiene stammen pasten zich over het algemeen ontzettend snel aan de Romeinse overheersing.

De Raeti en de Vindelici werden verplicht om belasting aan Rome af te dragen^[13]. Hun territorium was echter geen volledige Romeinse provincie, maar een soort militair district onder leiding van de Romeinse ridderstand. Pas ten tijde van Keizer Claudius (41-54 n.Chr.) werd het gebied van de Raeti een volledige provincie onder de naam Raetia et Vindelicia (Later gewoon Raetia). Raetia stond daarna onder leiding van een procurator^[14]. Volgens epigrafische overleveringen, werden tijdens de vroege Julische-Claudische dynastie van het Romeinse Keizerrijk, op zijn minst 10 reserveregimenten (Auxilia) gevormd uit Raetische infanterie (de Cohortes Raetorum)^[15]. Dit is het equivalent van zo’n 5000 rekruten, een aanzienlijke bijdrage voor de dunbevolkte Alpiene regio. Dit suggereert dat een carrière als Romeinse militair erg populair was bij de Raeti.

Zie ook

Literatuur

Klassieke oudheid

Dio Cassius Romeinse Historie (ca. 130 n.Chr.)
Livius Ab Urbe Condita (ca. 20 n.Chr.)
Plinius de Oudere Naturalis Historia (ca. 70 n.Chr.)
Polybios De Historieën (ca. 160 v.Chr.)
Strabo Geographika (ca. 20 n.Chr.)

Modern

Alfoldy, Geza (1974): Noricum
Cambridge Ancient History (1996): Vol X, The Augustan Empire
1911 Encyclopædia Britannica (online)
Cornell, T. J. (1995): The Beginnings of Rome
Faliyeyev, Alexander (2007): Dictionary of Continental Celtic Placenames
Holder, Paul (1980): Studies in the Auxilia of the Roman Army
Lejeune, M. (1988). Recueil des inscriptions gauloises: II.1 Textes gallo-étrusques. Textes gallo-latins sur pierre. CNRS, Parijs.
Ó Hógain, Dáithi (2006) De Kelten
Zavaroni, Adolfo (2001): Le Iscrizioni Retiche ("Raetische Inscripties")

Noten

Bronnen, noten en/of referenties

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Raeti op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

↑ Cornell (1995) 44
↑ Britannica Raetia
↑ Plinius N.H. III.20
↑ Polybius XXXIV.10.18
↑ Plinius the Elder III.20
↑ Livius V.33
↑ Livius V.34
↑ Barrington Atlas maps 18, 19, 39
↑ Strabo IV.6.8
↑ Faliyeyev Dictionary
↑ Dio LIV.22.3-4
↑ CAH X 538-9
↑ Strabo IV.6.9
↑ CAH X 369
↑ Holder (1980) 223-4

[1] Cornell (1995) 44

[2] Britannica Raetia

[3] Plinius N.H. III.20

[4] Polybius XXXIV.10.18

[5] Plinius the Elder III.20

[6] Livius V.33

[7] Livius V.34

[8] Barrington Atlas maps 18, 19, 39

[9] Strabo IV.6.8

[10] Faliyeyev Dictionary

[11] Dio LIV.22.3-4

[12] CAH X 538-9

[13] Strabo IV.6.9

[14] CAH X 369

[15] Holder (1980) 223-4

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]