Andalucía

Andalucía (stundom òg skrive Andalusia) er ein spansk autonom region. Han er den folkerikaste og den nest største ut frå areal av dei sytten autonome regionane i Spania. Hovudstaden og den største byen er Sevilla. Regionen er delt inn i åtte provinsar: Huelva, Sevilla, Cádiz, Córdoba, Málaga, Jaén, Granada og Almería.

Andalucía
provins
Flagg Symbol
Motto: Andalucía por sí, para España y la humanidad 'Andalucía for seg sjølv, for Spania og menneskja'
Land	Spania
Hovudstad	Sevilla
Areal	87 268 km²
Type	Autonom region
Folketal	8 476 718 (2020)
Postnummer	AN
Andalucía 37.405°N 5.9875°W / 37.405; -5.9875
Wikimedia Commons: Andalusia

Andalucía ligg sør for dei autonome regionane Extremadura og Castilla-La Mancha, vest for den autonome regionen Murcia og Middelhavet, aust for Portugal og Atlanterhavet, og nord for Middelhavet, Gibraltarsundet som skil Spania frå Marokko, og Atlanterhavet. Det vesle britiske oversjøiske territoriumet Gibraltar grensar mot den andalusiske provinsen Cádiz i austenden av Gibraltarsundet.

Historie

Kategenarane og romarane

Då dei fønikiske byane fall vart Kartago den dominerande makta til sjøs i det vestlege Middelhavet og den viktigaste handelspartnaren for dei semittiske byane langs kysten av Andalucía. Mellom den første og andre punarkrigen fekk Kartago kontroll utanfor Andalucía og hadde heile Iberia utanom Baskarland. Andalucía vart utgangspunktet for krigen med romarane leia av Barkid Hannibal. Romarane slo kartagenarane og hærtok Andalucía, som då fekk namnet Baetica.

Vandalar og vestgotarar

Vandalane slo seg ei kort stund ned i regionen på 400-talet e.kr. før dei slo seg ned i Nord-Afrika. Etter dei forlét regionen tok vestgotarane over og måtte kjempe mot Austromarriket om kontrollen over området.

Muslimsk periode

Umayyad-kalifatet tok Den iberiske halvøya i 711–718 og det vestgotiske styret kollapsa. Berberaren Tariq ibn Ziyad, kjend i spansk historie og segner som Tariq el Tuerto (Tariq den einøygde), var ein Umayyad-general som leia erobringa av det vestgotiske Hispania i 711. Andalusisk kultur er kraftig påverka av over eit halvt tusenår under muslimsk styre i mellomalderen. Historia til Al-Andalus, Andalucía under muslimane, bestod av fleire etterfølgjande islamske statar. Under kalifatet vart namnet «Al-Andalus» nytta om eit mykje større område enn dagens spanske region, og i somme periodar vart det nytta om heile Den iberiske halvøya. Guadalquivirdalen i Andalucía var likevel maktsenter til muslimane på halvøya, med Cordoba som hovudstad. Ei oppdeling av området etter Almanzor førte til ei nedbryting av kalifatet (1031) i mange område. Taifaen i Sevilla var særleg leiande i dette.

Andalucía under Castilla

Etter erobringa av Toledo i 1085 av Alfonso VI dominerte dei kristne igjen halvøya. Dei største taifaene måtte difor søkje støtte hjå forskjellige muslimske maktsenter rundt om i Middelhavet. Etter sigeren i Zalaca skapte Almoravid (1086) eit samla Al-Andalus og gjorde Granada til hovudstaden. Dette styrte han til midten av 1100-talet. Dei ulike Taifa-kongedøma vart lagt under han. Ekspansjonen til Almohad i Nord-Afrika svekte Al-Andalus. Slaget ved Las Navas de Tolosa (1212), markerte byrjinga på slutten for Almohad-dynastiet. Då Almohad kollapsa og fleire Taifa-kongedøme vart oppretta, vart gjenerobringa av områda lett og snøgg for dei kristne lenger nord. Cordova vart erobra i 1236 og Sevilla i 1248. Gjenerobringa av Granada i 1492 sette ein strek for det muslimske styret i på Den iberiske halvøya.

3. august 1492 forlét Columbus byen Huelva Palos de la Frontera og la ut på den første ekspedisjonen som førte til oppdaginga av Amerika. Mange frå Andalucía deltok i ekspedisjonen som enda mellomalderen og markerte starten på den moderne tidsalderen. Kontakt mellom spanjolane og Amerika, inkludert vedlikehald av kolonaie til slutten av kolonitida, skjedde nesten utelukkande gjennom Andalucía. Dette var ein periode med prakt og oppsving for regionen, som vart den rikaste og mest kosmpolitiske i Spania og ein av dei viktigaste på verdsbasis.

Adminsitrativ inndeling

Provins	Hovudstad	Folketal
Almería	Almería	635 850
Cádiz	Cádiz	1 180 817
Córdoba	Córdoba	788 287
Granada	Granada	882 184
Huelva	Huelva	483 792
Jaén	Jaén	662 751
Málaga	Málaga	1 491 287
Sevilla	Sevilla	1 813 908

Eit kart over provinsane i Andalucía.

Andre byar i Andalucía er:

• El Ejido og Roquetas de Mar, (Almería)
• La Línea de la Concepción, Algeciras, San Roque i Cádiz, Sanlúcar de Barrameda, Rota, San Fernando, Jerez og El Puerto, (Cádiz)
• Almuñécar, Guadix, Loja og Motril, (Granada)
• Linares, Úbeda og Baeza, (Jaén)
• Antequera, Ronda, Gaucín og Marbella, (Málaga)
• Utrera, Dos Hermanas, Alcalá de Guadaíra, Osuna, Ecija og Lebrija (Sevilla)

Kultur

Musikk

Musikkstilen og dansen flamenco kjem frå denne regionen. Improviserte flamencosongar frå Andalusia, kalla cante hondo, blir framførte av éin songar med mykje ornamentikk og noterepetisjon, men med lite rytme.

Mat

Det andalusiske kjøkenet er prega av sjømat med mykje fisk og skaldyr. Det finst òg mange lokale søtsaker, som pestiños, frityrsteikte kaker bada i honning, småkakene alfajores og mandelmakronane amarguillos.

Sherry og gazpacho kjem frå Andalusia.

Språk

Spansken ein snakkar i Amerika er nært i slekt med den andalusiske dialekten fordi Sevilla var eit viktig utgangspunkt for den spanske koloniseringa av verdsdelen på 1500- og 1600-talet.

Kjelder

• Delar av denne artikkelen bygger på «Andalusia» frå Wikipedia på engelsk, den 27. september 2009.
• Delar av denne artikkelen bygger på «Andalusian cuisine» og «Music of Andalusia» frå Wikipedia på engelsk, den 17. april 2006 .

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Andalucía

• Offisiell nettstad