Pariserhjul

Pariserhjul (som på fransk ikkje heiter pariserhjul, men grande roue eller roue panoramique) er ein type karusell laga som eit stort, opprett hjul som kan snurra rundt, med korger langs kantane som heng slik at dei held seg beint medan hjulet spinn. Den opphavlege meninga med pariserhjula var å gje passasjerane eit panoramaoversyn over ein by ved at hjulet gjekk rundt i moderat fart, eller jamvel særs langsamt. Vanlegvis står hjulet loddrett, men det finst også pariserhjul som kan leggjast skeivt for ei villare oppleving. Ein skil gjerne mellom tivoli-pariserhjul som er laga for at folk skal mora seg med gyngande gondolar, og observasjonshjul som ein kan sjå ut frå, og som kan ha faste, innelukka gondolar.

Det originale Ferris Wheel.

Mindre, menneskedrive «parisarhjul» eller loddrett karusell.

Oppfinnaren av pariserhjulet

Det originale Ferris Wheel på World Columbian Exposition i Chicago.

Det fyrste eigenlege pariserhjulet vart konstruert av amerikanaren George Ferris til Verdsutstillinga i Chicago i 1893. Hjulet var 75 meter i diameter og hadde 36 gondolar, kvar av dei med plass til 40 menneske. Tidlegare, mindre hjul som blei snurra rundt med menneskekraft er kjende frå Bulgaria alt på 1600-talet.

Singapore Flyer.

London Eye, eit pariserhjul frå slutten av 1900-talet.

Seinare har fleire pariserhjul fått plass rundt om i verda. Eit av dei største er Singapore Flyer i Singapore som opna i 2008. Det har ei total høgde på 165 meter. Det erstatta rekorden til Stjerna i Nanchang på 160 meter, og før det London Eye på 135 meter.

Nemninga pariserhjul

Pariserhjul vert på engelsk kalla Ferris wheel etter oppfinnaren. Nemninga «pariserhjul», som vert nytta både i Noreg, Sverige, Danmark og Island, har ukjent opphav. Ordet kan visa til verdsutstillinga i Paris i 1900, der det var ein slik karusell, Grande Roue de Paris («Det store hjulet i Paris»; grande roue er som sagt fransk for pariserhjul, slik riesenrad, «kjempestort hjul», er tysk for pariserhjul). Eller har kan hende ordet «pariserhjul» sin bakgrunn i at den engelske måten å uttale bynamnet Paris på, lett kan føre til at Ferris wheel vert oppfatta slik at det eigenleg er eit Paris wheel det er tale om?

Kjelder

• Inventor of the Week - George Ferris Arkivert 2003-03-02 ved Wayback Machine.
• Ferris on the RPI Hall of Fame Arkivert 2013-02-18 ved Wayback Machine.
• World's biggest observation wheel set to spin in Singapore
• Pariserhjul (2012, 7. november). Store norske leksikon. Henta 24. juli 2013.

• Denne artikkelen bygger på «Ferris wheel» frå Wikipedia på engelsk, den 23. juli 2012.
• Denne artikkelen bygger på «Pariserhjul» frå Wikipedia på bokmål, den 23. juli 2012.

Denne underhaldningsartikkelen som har med teknologi å gjere, er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.