Paul Celan

Paul Celan (fødd Paul Antschel, fødd 23. november 1920 i Černivci i det dåverande Romania, død 20. april 1970 i Paris) var ein tyskspråkleg jødisk lyrikar, forfattar og omsetjar. Han er rekna som ein viktig lyrikar, og var inspirert av symbolismen og surrealismen.

Paul Celan
Statsborgarskap	Frankrike, Romania, Austerrike
Fødd	23. november 1920 Tsjernivtsi
Død	20. april 1970 (49 år) Paris
Yrke	lyrikar, songtekstforfattar, essayist, omsetjar, forlagsredaktør
Sjanger	dikt
Ektefelle	Gisèle Celan-Lestrange
Paul Celan på Commons

Liv og virke

Etter å ha gått på skule i heimbyen reiste han i 1938 til Tours i Frankrike for å studere medisin, fordi høgare utdanning ikkje var ope for jødar i Tyskland og Austerrike i Det tredje riket. Der vanka han i politisk radikale miljø og blei kjend med flyktningar frå Den spanske borgarkrigen. Sommaren 1939 drog han heim på ferie, men etter Molotov-Ribbentrop-pakta i august det året var det umogleg for han å vende attende til studiene i Frankrike. Han innrullerte seg derfor ved Universitetet i Csernowitz, kvar han studerte romanistikk. Etter Tyskland sin invasjon av Sovjetunionen sat Celan i ein arbeidsleir mellom 1942 og 1944. Året etter flytta han til Bucuresti, kvar han, etter å ha lært seg russisk, livnærte seg av å omsetje russiske forfattarar som Lermontov, Simonov og Tsjekhov. Medan han var der blei han assosiert med fleire surrealistiske forfattarar. I 1948 debuterte han med tre dikt i ein antologi under dekknamnet Paul Celan. I desember 1947 kryssa han den rumensk-ungarske grensa illegalt, og kom seg til Wien. Men trass i gode vennskap med forfattarar som Milo Dor, Klaus Demus, Ingeborg Bachmann og den surrealistiske målaren Edgar Jené, blei Celan berre verande i eit halvt år. Sommaren 1948 kom han til Paris, kvar han byrja å studere tysk litteratur, tok eksamen i 1950, og blei tilsett ved École Normale Supérieure som lektor i tysk litteratur. Her gifta han seg med ein fransk grafikar, fekk to born og blei fransk statsborgar i 1955.

Svart morgonmjølk me drikk ho um kvelden me drikk ho middag og morgon me drikk ho um natti me drikk og drikk me grev ei grav ut i lufti der ligg ein ikkje trongt ein mann bur i huset han leikar med ormane han skriv han skriv når det myrknar til Tyskland ditt gylne hår Margarete Paul Celan. Attdikta av Olav H. Hauge Utdrag frå «Dødsfuge» (Todesfuge) frå Dikt i umsetjing

Dikta hans, som er strenge og knappe i forma, har ein suggestiv, melankolsk klang. Den eigenarta bruken av paradoks og alogiske metaforar fører til grensen for det som kan utseiast, ofte inn i togna. Diktet Todesfuge frå samlinga Der Sand aus den Urnen frå 1948 gjorde han kjent. Diktet er ein elegi over lagnaden til jødane i Auschwitz. Andre diktsamlingar er Von Schwelle zu Schwelle (1955) og Sprachgitter (1959), kvar diktet blir til eit teiknsystem som peikar langt ut over det som kan fattast på ein logisk måte. Forutan eiga dikting gjendikta han ei stor mengde vestleg litteratur frå fleire språk, mellom anna Apollinaire, Baudelaire, Mandelstam, Pessoa, Dickens og Shakespeare.

Paul Celan tok livet av seg ved å drukne seg i Seinen kring 20. april 1970.

Celan er attdikta til norsk av Øyvind Berg i Etterlatt (1996), og Olav H. Hauge har òg attdikta fleire av dikta hans til norsk. Anders Bærheim og Cornelia Simon har attdikta Schneepart som Snøpart (2013).

Utvald bibliografi

• Der Sand aus den Urnen (1948)
• Mohn und Gedächtnis (1952)
• Von Schwelle zu Schwelle (1955)
• Sprachgitter (1959)
• Die Niemandsrose (1963)
• Atemwende (1967)
• Fadensonnen (1968)
• Lichtzwang (1970)
• Schneepart (1971)

Kjelder

• «Etterord» av Øyvind Berg i Celan, Paul: Etterlatt. Kolon Forlag, Oslo 2005. ISBN 9788205341036
• «Paul_Celan» i Store norske leksikon, snl.no.