Breksje

Breksje (frå italiensk breccia, 'laus grus, brotstykke') er ein bergart som består av skarpkanta, lett synlege brotstykke av mineral eller steinar, som har vorte sementert i lag av ein finkorna matriks. Matriksen kan vere både lik eller forskjellig frå brotstykka.

Basaltbreksje med grøn matriks som består av epidot.

Neugrundbreksje, består hovudsakleg av gneis og amfibolitt, som følgje av eit meteorittnedslag 540 millionar år sida.

Megabreksje (venstre) ved Titus Canyon Narrows

Tertiær breksje ved Resting Springs Pass i Mojaveørkenen i California.

Breksje kan ha mange forskjellige opphav, noko som namnet på dei forskjellige typane viser til. Desse er sedimentær breksje, eruptivbreksje, eksplosjonsbrekkje, rivningsbreksje (tektonisk breksje) og nedslagsbreksje (impaktbreksje).

Typar

Sedimentær

Sedimentær breksje er ei form for klastisk sedimentær bergart. Dei minnar om konglomerat, men har meir skarpkanta brotstykke. Dei er forma av anten undersjøiske gravitetsstraumar, raseller raskt sammenskylla, grove sediment som slamstraumar eller andre straumar i vatn. Sedimentære breksjer kan skildrast som rudittaktige.

Rasbreksje

Rasbreksje har oppstått der det har gått ras, typisk i eit karstlandskap. Rasbreksjer dannar tepper i sterkt forvitra regolitt etter at bergmassar har gått i oppløysing.

Rivningsbreksje

Rivningsbreksjer eller tektonisk breksje oppstår der to tektoniske plater har gnissa mot kvarandre slik at grenseflata mellom dei smuldrar opp.

Forkasting

Forkastingsbreksjer oppstår når to forkastingsblokker gnir mot kvarandre. Seinare sementering av brotstykka kan oppstå ved at grunnvatnet tilfører mineral.

Vulkanske

Vulkanske klastiske bergartar kan delast inn i to klassar.

• Brotstykke i samband med vulkanutbrot, både av lava og av pyroklastisk form.
• Brotstykke som kjem av intrusjonsprosessar, vanlegvis knytt til djupbergartar eller porfyrstokkar.

Eruptivbreksjer

Eruptivbreksje har brotstykke inneslutta i ein bergart danna ved størkning av steinsmelte (magma). Vulkanske pyroklastiske bergartar oppstår under eksplosive utbrot av lava og alle bergartar som vert medriven med i utbrotet. Dette kan inkludere bergmassar som vert rive med frå kanalveggen, som magmaen strøymer gjennom, eller bergmassar som fysisk vert rive med av den pyroklastiske straumen. Lava, særleg ryolitt og dasitt dannar ei form for klastiske vulkanske bergartar når tjukk, nesten fast lava bryt opp i blokker og desse blokkene så vert tekne med i lavastraumen igjen og blanda inn med den gjenverande flytande magmaen. Breksjen som oppstår har same type bergart og kjemiske samansetting.

Lavaer kan òg plukke med seg steinar, særleg om han renn over lausmassar på sidene av ein vulkan, og desse dannar eruptivbrekjser, som òg vert kalla putebreksjer.

Eksplosjonsbreksje har brotstykke danna ved vulkansk sundbryting av berggrunnen. Miljøet som skapar eruptivbreksjer glir over i miljøet som skapar eksplosjonsbreksjer i kanalane til eksplosive vulkanar, der lavaen ofte størknar og kan verte knust fleire gonger av påfølgjande utbrot. Dette er typisk for vulkanske kalderaer.

Intrusjonsbreksje

Klastiske bergartar finn ein ofte i grunne gangar, som porfyrstokkar, granitt og kimberlittrøyr.

Intrusivbergartar kan verte omgjort til breksjer gjennom fleire intrusjonsstadier, særleg om fersk magma trenger seg inn i delvis størkna eller heilt størkna magma.

Nedslagsbreksje

Breksje danna etter Alamo-nedslaget (sein devontid) nær Hancock Summit i Pahranagat Range i Nevada.

Nedslagsbreksjer trur ein kjem av nedslag etter asteroidar eller kometar på jorda, og ein finn dei vanlegvis i nedslagskrater. Nedslagsbreksje er ei form for impaktitt og oppstår når store meteorittar eller kometar treffer jorda. Dei finst i eller under botn av krateret, i randen eller har vorte kasta ut av krateret.

I Noreg er denne typen kjend frå Gardnos i Hallingdal (gardnosbreksje).

Hydrotermal

Hydrotermale breksjer finn ein vanlegvis ikkje djupt ned i jordskorpa (<1 km) mellom 150 til 350^oC, når eit jordskjelv skapar eit holrom langs ei forkasting djupt ned i undergrunnen. Holrommet trekkjer inn varm vatn og når trykket i holrommet fell, kokar vatnet, på liknande måte som ein geysir. I tillegg fører den brå opninga av holrommet til at bergmassar på sidene av forkastinga vert destabiliserte og imploderer innover. Brottstykka vert fanga opp i ei blanding av stein, damp og kokande vatn.

Sjå òg

• Beinbreksje

Kjelder

• «Breksje» (14. februar 2009), Store norske leksikon. Fri artikkel henta 20. september 2015.

• Denne artikkelen bygger på «Breccia» frå Wikipedia på engelsk, den 27. september 2010.
  • Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
  • Sibson, R.H. (1987). «Earthquake rupturing as a mineralizing agent in hydrothermal systems». Geology 15: 701–704. doi:10.1130/0091-7613(1987)15<701:ERAAMA>2.0.CO;2. 
  • Sibson, R.H. (2000). «Fluid involvement in normal faulting». Journal of Geodynamics 29: 469–499. doi:10.1016/S0264-3707(99)00042-3. 

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Breksje