C

Denne artikkelen handlar om bokstaven. For programmeringsspråket C#, sjå C Sharp.

C er den tredje bokstaven i det latinske alfabetet. Han kan representera fleire lydar, særleg /k/ og /s/.

På norsk blir han uttalt som s om han står framfor i, y, æ, ø og som regel framfor e, som k om han står framfor a, o, u og dei fleste konsonantar, og som [ʃ] (sj-lyden) eller [tʃ] om han står framfor h.^[1]

Historie

Fønikisk gaml	Arabisk ǧīm	Hebraisk gimel	Greek Gamma	Etruskisk C	Gammal-latin C (G)

C har same opphav som bokstaven G. Semittane kalla han gimel. Bokstavteiknet deira er kanskje ei tilpassing av ein egyptisk hieroglyf for ei stav-slynge, som også kan ha vore tydinga til «gimel».

Bokstaven blei gjort om til gamma i det greske alfabetet. På fønikisk og gresk var lydverdien g. Etruskisk hadde ikkje denne lyden og brukte bokstaven for lyden /k/. Den etruskiske bokstaven likna opphavleg på den greske ( i tidleg etruskisk), men blei vend om til ein slags speglvend latinsk C i klassisk etrusksisk ( ) Den latinske forma c tok form i klassisk latin. I tidlege latinske inskripsjonar brukte ein bokstavane C, K og Q til å stå for lydane /k/ og /ɡ/, som ein ikkje skilde mellom i skrift. Q blei brukt til lyden /k/ eller /ɡ/ før ein runda vokal, K framfor A, og elles brukte ein C.^[2] Rester av denne bruken finst i latin, når namnet Gaius vert forkorta til C. og Gnaeus Cn. i skrift.

På 200-talet f.Kr. blei det innført ein modifisert utgåve av C for lyden /ɡ/ (G), medan C blei brukt til lyden /k/. Frå og med den klassiske perioden blei G rekna som tilsvarande gresk gamma og C som tilsvarande kappa, noko ein kan sjå i romaniseringa av greske ord som «KAΔMOΣ» (cadmvs), «KYPOΣ» (cyrvs) og «ΦΩKIΣ» (phocis).

Gjennom heile oldtida uttalte romarane C som /k/ føre alle vokallyder. Det forklarer at «caesar» vart lånt inn i germanske språk med k-lyd: «Kaiser» eller «keisar», jamfør også latinsk cellarium (kjellar), cista (kiste) og liknande. Namnet på bokstaven hos etruskarane og romarane var ce, uttalt ke. Først frå tidleg i mellomalderen, vart han uttalt se.

No vert c uttalt føre e og i som tʃ på italiensk, som ustemt s på fransk, som ein lespande s-lyd på spansk omtrent tilsvarande engelsk th, men som s på spansk-amerikansk og på portugisisk og som tʃ på rumensk. Skal ein uttale c som s på fransk og portugisisk føre andre vokalar, skriv ein ç. Uttalen som k føre e og i vert på italiensk uttrykt ved ch, på spansk og portugisisk ved qu. I dei nordiske språka finst c berre i framandord og vert uttalt føre e, i, y, æ og ø som s, elles som k. Dei same reglane gjeld i engelsk, medan c føre e, i, y på tysk vert uttalt ts. I tsjekkisk, polsk, ungarsk, slovensk og kroatisk rettskriving har c lydverdien ts, i tyrkisk dʒ. C med hake, č, vert nytta i slaviske og baltiske språk og i samisk med lydverdien tʃ. Ord som ikkje finst under č, kan søkast under cz, tsch og tsj.

C har tydinga

det kjemiske symbolet til karbon.
eininga Coulomb, eining for elektrisk lading.
symbol for elektrisk kapasitans og for varmekapasitet
tredje beste karakteren (gjennomsnitt) i høgare utdanning
tonen C
På tyske bilskilt: Chemnitz
På irske bilskilt: Cork
På norske bilskilt frå før 1971: Akershus fylke
På svenske bilskilt frå før 1973: Uppsala län
På spanske bilskilt frå før 2000: La Coruña
Som uoffisielt nasjonalitetsmerke for Catalonia
forkorting for Gaius eller Caesar, på latin vanlegvis forkorting for Gaius. På romerske innskrifter og myntar er det mellom anna forkorting for Claudius, Caesar, consul og censor.
i sement-nomenklatur forkorting for kalsiumoksid, CaO.
inskripsjon på mynt syner på eldre prøyssisk mynt myntstaden Cleve, etter 1866 og på tysk riksmynt etter 1872 Frankfurt am Main. På austerriksk mynt syner C til Praha og på fransk mynt i eldre tid til Saint-Lô, seinare Caen og no Lille.

c har tydinga

centi i til dømes centimeter.
ofte nytta som symbol for lyssnøggleik og lydsnøggleik.
konsentrasjon.
symbol for metrisk karat, 1 c = 0,2 g, masseeining for perler, diamantar og edelsteinar.
på mynter og frimerke eller liknande er det ei forkorting for cent, centavo eller centime.

Sjå òg

Kjelder

↑ «c» i Nynorskordboka., «chablis» og «cha-cha-cha» som uttaledøme.
↑ Sihler, Andrew L. (1995). New Comparative Grammar of Greek and Latin (illustrated utg.). New York: Oxford University Press. s. 21. ISBN 0-19-508345-8.

«C – bokstav» i Store norske leksikon, snl.no.

Delar av denne artikkelen bygger på «C» frå Wikipedia på engelsk, den 19. februar 2015.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: C

[Nynorskordboka-1] «c» i Nynorskordboka., «chablis» og «cha-cha-cha» som uttaledøme.

[Grammar-2] Sihler, Andrew L. (1995). New Comparative Grammar of Greek and Latin (illustrated utg.). New York: Oxford University Press. s. 21. ISBN 0-19-508345-8.

[1]

[2]