Familiær middelhavsfeber
Familiær middelhavsfeber (FMF) er ein arveleg, autosomalt recessiv betennelsessjukdom som manifesterer seg som periodiske betennelsesrier ved ujamne mellomrom. Miljøfaktorar som ser ut til å spela ei rolle er stress, utmatting og infeksjonar.
FMF er vanlegast i pasientgrupper med opphav kring Middelhavet — derav namnet. FMF er særleg vanleg blant armenarar (opp til éin av sju a. har FMF), sefardiske jødar (éin av seks blant jødar av maghrebisk opphav), tyrkarar, druzarar og libanesarar og ein del arabiske grupper, men finst òg m.a. blant askenasiske jødar.
Kliniske symptom
endreRier
endreDet finst sju rietypar. 90 % av alle pasientar har den første ria føre dei er 20 år. Alle rier utviklar seg over 2–4 timar og varer mellom seks timar og fire dagar. Dei fleste riene inkluderer feber.
- Bukrier — med generelle buksmerter som kan vise alle teikn på akutt blindtarmbetennelse. Desse riene, som ein finn blant 95 % av alle pasientane, kan føre til unødvendig blindtarmoperasjon. Ufullstendige rier med lokal ømheit og normale blodprøvar er rapporterte.
- Leddrier — lokaliserte til store ledd, særleg hofte- eller kneledda. Vanlegvis er desse riene lokaliserte til eitt ledd. 75 % av alle FMF-pasientar har leddrier.
- Bringerier med pleuritt (lungehinnebetennelse) eller perikarditt (hjartehinnebetennelse). Pleuritt opptrer i 40 % av pasientane, men perikarditt er sjeldan.
- Pungrier på grunn av betennelse i tunica vaginalis — denne tilstanden, som ein kan finne blant om lag 5 % av pasientane, kan feildiagnostiserast som akutt skrotum.
- Myalgi (opptrer sjeldan åleine).
- Erysipelas (rosen)-aktige utslett på føtene, uvanleg åleine.
- Feber utan andre symptom. (25 %)
Komplikasjonar
endreAA-amyloidose med nyresvikt er ein relativt vanleg komplikasjon og kan utvikle seg utan opne krisar. AA (amyloidprotein) blir produsert i svært store mengder under riene og i mindre mengder mellom dei og hopar seg opp særleg i nyrene, men òg i hjarta, milten, meltingskanalen og skjoldbruskkjertelen.
Det ser òg ut til å vera auka risiko for utvikling av visse vasculitt-relaterte sjukdommar (t.d. Henoch-Schoenlein purpura), spondylartropati, langvarig gikt i spesifikke ledd og langvarig myalgi (muskelsmerter).
Diagnose
endreDiagnosen blir stort sett stilt på grunnlag av åtakshistorie — særleg hjå pasientar frå dei folkegruppene som har særleg stor risiko for FMF. Ein akuttfaserespons er til stades under riene, med auka C-reaktivt protein-nivå, høgt nivå av kvite blodceller og andre teikn på betennelse. Blant pasientar med lang sjukdomshistorie er det viktig å overvake nyrefunksjonen for å vurdere risikoen for kronisk nyresvikt.
Sjukdomsmekanisme
endrePatofysiologi
endreSå og seie alle fall heng saman med ein mutasjon i MEFV-genet, som kodar for eit proteinet pyrin eller marenostenin. Dette vart oppdaga i 1997 av to uavhengige forskargrupper. Ulike mutasjonar av dette genet fører til FMF — nokre av desse fører til ei alvorlegare form av FMF enn andre. Dei relevante mutasjonane finn stad i ekson 2, 3, 5 og 10.
Funksjonen åt pyrin er enno ikkje fulleg skildra, men det ser ut til å undertrykkje aktiveringa av caspase 1, enzymet som stimulerer produksjonen av interleukin 1β, eit cytokin som er sentralt i betennelsesprosessar. Vi veit ikkje sikkert akkurat kva som utløyser riene eller kvifor overproduksjon av IL-1 skulle føre til spesifikke symptom i spesifikke organ (som t.d. ledd eller bukhole).
Genetikk
endreMEFV-genet finst på det 16. kromosomet (16p13). Sjukdommen er normalt autosomalt recessivt arveleg. Om to asymptomatiske berarar får barn saman, så er det dermed 25 % sjanse for at dette barnet vil få FMF. Om den eine av foreldra har FMF og den andre er asymptomatisk berar er den 50 % sjanse for at barnet får FMF, og om to FMF-pasientar får barn saman, vil barnet visseleg få FMF. Det er òg verdt å merke seg at det finst fall som tyder på at det òg finst ei autosomal dominant utgåve av FMF.[1] Arkivert 2005-04-25 ved Wayback Machine.
Behandling
endreRiene går over av seg sjølve og kan lindrast med smertestillande medikament og ikkje-steroide antiinflammatoriske medikament (som t.d. diclofenac).
Sidan 1970-åra har kolkisin, eit lækjemiddel utvunne av Colchicum autumnale og elles bruka i behandling av urinsyregikt, vist seg å redusere åtaksfrekvensen blant FMF-pasientar. Nøyaktig korleis kolkisin undertrykkjer riene er ikkje fastslege enno. Sjølv om dette medikamentet ikkje er utan biverknader (inkludert buksmerter og muskelsmerter), kan det føre til ei markant betring av livskvaliteten for mange pasientar. Ei typisk dosering er 1–2 mg kolkisin per dag. Utviklinga av amyloidose blir seinka av kolkisinbehandling.
Det blir òg forska på interferon som eit mogleg terapeutisk verkemiddel.
Historie
endreEin allergispesialist frå New York, dr. Sheppard Siegal, var den første som skildra peritonitt-riene i 1945. Han kalla dette «benign paroxysmal peritonitis», ettersom sjukdomsbanen i hovudsak var godarta. Dr. Hobart Reimann, som arbeidde på the American University in Beirut, gav ei meir fullstendig framstilling av det han kalla «periodic disease».
Kjelder
endre- Livneh, A. & Langevitz, P.: «Diagnostic and treatment concerns in familial Mediterranean fever». Baillieres Best Pract Res Clin Rheumatol 2000;14(3):477-98. PMID 10985982.
- Reiman, Hobart A.: «Periodic disease. Probable syndrome including periodic fever, benign paroxysmal peritonitis, cyclic neutropenia and intermittent arthralgia.» JAMA 1948;136:239-44.
- Siegal, S.: «Benign paroxysmal peritonitis.» Ann Intern Med 1945;23:1-21.
- The International FMF Consortium: «Ancient missense mutations in a new member of the RoRet gene family are likely to cause familial Mediterranean fever.» Cell 1997;90:797-807. PMID 9288758.
- The French FMF Consortium: «A candidate gene for familial Mediterranean fever.» Nat Genet 1997;17:25-31. PMID 9288094.
- Booth, D.R. ... [et.al.]: «The genetic basis of autosomal dominant familial Mediterranean fever,» i Q J Med 2000; 93: s. 217–221. ISSN 1460-2725 [2] Arkivert 2005-04-25 ved Wayback Machine.