Jaguarundi
Jaguarundi (Herpailurus yagouaroundi), eller oterkatt,[1] er eit kattedyr som høyrer heime i Amerika. Utbreiingsområdet strekkjer seg frå det sentrale Argentina i sør til det nordlege Mexico, gjennom Sentral- og over store delar av Sør-Amerika aust for Andesfjella. Jaguarundien er ein middels stor katt med slank kroppsbygging. Farga er einsarta med to fargemorfar, grå og raud. Han har ein langstrekt kropp, med relativt korte bein, eit lite, smalt hovud, små, runde øyre, ein kort snute og ein lang hale, som minner om mårdyr i desse samanhengane. Han er omtrent dobbelt så stor som ein huskatt (Felis catus), og når nesten 36 cm skulderhøgd, og veg 3,5–7 kg.
| Jaguarundi | |
 Jaguarundi | |
| Utbreiing | |
 Utbreiinga av jaguarundi | |
| Systematikk | |
| Rike: | Dyr Animalia |
| Rekkje: | Ryggstrengdyr Chordata |
| Underrekkje: | Virveldyr Vertebrata |
| Klasse: | Pattedyr Mammalia |
| Orden: | Rovpattedyr Carnivora |
| Familie: | Kattefamilien Felidae |
| Slekt: | Herpailurus |
| Art: | Jaguarundi H. yagouaroundi |
| Vitskapleg namn | |
| Herpailurus yagouaroundi | |
Jaguarundien er ein løyndomsfull og årvaken katt som vanlegvis jaktar einsleg eller som par i naturen; i fangenskap kan dyra vere meir selskapelege. I motsetning til andre kattar i Sør- og Mellom-Amerika, slik som ocelot, er jaguarundien meir aktiv på dagtid og jaktar hovudsakleg på dagtid og kveldstid. Individa lever i store territorium, og er tynt fordelt innanfor ein region. Jaguarundien er ein effektiv klatrar, men føretrekkjer vanlegvis jakt på bakken. Han lever av ulike typar byttedyr, spesielt fuglar som beitar på bakken, krypdyr, gnagarar og små pattedyr. Paring skjer gjennom heile året, med toppar på ulike tider av året over heile området. Etter ein drektigheitsperiode på 70 til 75 dagar, blir eit kull på ein til fire kattungar fødde. Livslengder på opptil 15 år er registrerte i fangenskap.
Jaguarundien lever i eit breitt utval av både lukka og opne habitat, alt frå tropiske regnskogar og lauvskogar til ørkenar og tornekratt. Arten er ganske vanleg i Brasil, Peru og Venezuela, men kan vere utrydda frå USA. Han er oppført som livskraftig på IUCN raudliste, men bestandane er i tilbakegang i mange delar av utbreiingsområdet på grunn av tap og fragmentering av habitat, og dei er dessutan forfølgde for å drepe fjørfe.
Etymologi
endreDet vanlege namnet «jaguarundi» kjem frå det gamle guaraní-ordet yaguarundi, som liknar på det gamle tupi-ordet yawaum'di, som betyr ‘mørk jaguar’.[2] Namnet blir uttalt /ˌʒæɡwəˈrʌndi/[3] eller /ˌdʒæɡwəˈrʌndi/.[4] I nokre spansktalande land blir jaguarundi også nemnt som gato colorado, gato moro, león breñero, leoncillo og tigrillo. Han blir også kalla gato-mourisco og gato-vermelho på brasiliansk portugisisk.[5]
Skildring
endre
Jaguarundien er eit mellomstort kattedyr, med slank kroppsform og ein særeigen utsjånad samanlikna med andre neotropiske katteartar; han har lengre kropp, korte bein og lang hale. Han har 38 kromosom, ulikt frå andre små søramerikanske kattar. Jaguarundien blir 53–77 cm lang, med ein hale på 31–52 cm, og han veg 3,5–7 kg, om lag dobbel storleik av ein huskatt. Pelsen er einsfarga, med to morfar: grå og raud, begge kan førekomme i same kull. Melanistiske individ eksisterer, men dei er ikkje heilt svarte. Jaguarundiar liknar mårdyr og deler nokre eigenskapar med flathovudkatt (Prionailurus planiceps) og puma (Puma concolor).[6][7][8]
Utbreiing og habitat
endreJaguarundiar lever i ulike habitat, inkludert tropiske regnskogar, ørkenar, tornekratt og opne område med vegetasjon som kaktus. Han trivst i menneskepåverka miljø og føretrekkjer å opphalde seg i nærleiken av rennande vatn. Utbreiingsområdet spenner frå det sentrale Argentina i sør til det nordlege Mexico i nord. I høgd lever han frå havnivå og opp til 2000 moh., i Colombia opp til 3200 moh. Arten er vanleg i Brasil, Peru og Venezuela. Han lever vest for Andesfjella mellom Panama og nordlegaste Peru, omtrent til byen Piura, elles berre aust for Andes. Han finst ikkje i Chile. Ein siste stadfesta observasjonen i USA var i Texas i 1986.[5][7][9]
Åtferd og økologi
endreJaguarundien er ein sky, tilbaketrekt katt, meir dagaktiv enn dei fleste kattedyr, og føretrekkjer å jakte på dagtid. Han er ein god symjar og klatrar, hovudsakleg på jakt på bakken. Hannar av jaguarundiar jaktar i territorium som i Belize kan bli så store som 100 km². I undersøking i Brasil fann at hoer held seg i territorium på 1,4 til 18 km². Dei blir observerte einslege eller i par. Tettleiken på populasjonen er generelt låg. Dei kommuniserer gjennom markeringsåtferd og eit breitt vokalrepertoar, inkludert «plystring», fugleliknande kvitring og knurring. Predatorar inkluderer kongeboa, pumaer og hundar, og parasittar som rundorm og bendelorm er registrert i jaguarundiar.[10][11][8]
Diett
endreJaguarundien lever hovudsakleg av små byttedyr under 1 kg, som fuglar, krypdyr, gnagarar og små pattedyr, men kan også jakte på større byttedyr som fjørfe, kaninar og pungrotter. Studiar viser ein preferanse for små pattedyr, spesielt gnagarar, som utgjer to tredelar av kosthaldet. Jaguarundiar tilpassar kosthaldet sitt basert på dei mest talrike byttedyra i området og et rundt 400 g byttedyr av virveldyr dagleg. Berre unntaksvis tar dei større pattedyr som pungrotter og duskhalekaninar (Sylvilagus brasiliensis).[12][7][9]
Reproduksjon
endreJaguarundiar parar seg året rundt, med avlstoppar som varierer etter region, til dømes januar til mars i Mexico. Brunsten varer i 3–5 dagar, der hoene viser åtferd som å rulle og sprøyte urin. Etter ein 70–75 dagars drektigheit blir 1–4 kattungar fødde i hi. Ungar blir fødde med flekker som bleiknar når dei blir eldre, og dei byrjar å ete fast føde rundt seks veker gamle. Jaguarundiar blir kjønnsmoden ved 1–3 års alderen og kan leve opptil 15 år i fangenskap.[8][7][11]
Trugsmål og vern
endreJaguarundien er klassifisert som livskraftig på IUCN si raudliste, sjølv om bestandane søkk på grunn av tap av habitat og fragmentering. Stabile bestandar eksisterer i Mexico, medan store verna område i Amazonasbassenget gjev langsiktig tryggleik for arten. Oppføring under CITES vedlegg I og II, medfører vern i Mexico. Jakt er forbode i fleire land, inkludert Argentina, Brasil og Venezuela. Sjølv om dei ikkje har ein ettertrakta pels, står dei overfor trugsmål frå øydelegging av habitat og forfølging for å drepe fjørfe.[5][11]
Kjelder
endre- Denne artikkelen er byggjer på «Jaguarundi» frå Wikipedia på engelsk, den 14. september 2024
- ↑ «oterkatt» i Store norske leksikon, snl.no.
- ↑ Ferreira, A.B.H. (1986). Novo Dicionário da Língua Portuguesa [New Dictionary of the Portuguese Language] (på portugisisk) (2nd utg.). Rio de Janeiro: Nova Fronteira. s. 980.
- ↑ «jaguarundi». Merriam-Webster.com Dictionary. Henta 10 April 2020.
- ↑ «jaguarundi». Lexico UK English Dictionary. Oxford University Press. Arkivert frå originalen October 17, 2021.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Caso, A.; de Oliveira, T.; Carvajal, S.V. (2015). «Herpailurus yagouaroundi». IUCN Red List of Threatened Species 2015: e.T9948A50653167. doi:10.2305/IUCN.UK.2015-2.RLTS.T9948A50653167.en. Henta 15 January 2022.
- ↑ Bellani, G.G. (2020). Felines of the World: Discoveries in Taxonomic Classification and History. London: Academic Press. s. 223–231. ISBN 978-0-12-816503-4.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Sunquist, M.; Sunquist, F. (2002). «Jaguarundi». Wild Cats of the World. Chicago: University of Chicago Press. s. 113–119. ISBN 978-0-226-77999-7.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 de Oliveira, T.G. (1998). «Herpailurus yagouaroundi». Mammalian Species (578): 1–6. JSTOR 3504500. doi:10.2307/3504500.
- ↑ 9,0 9,1 Giordano, A.J. (2016). «Ecology and status of the jaguarundi Puma yagouaroundi: a synthesis of existing knowledge» (PDF). Mammal Review 46 (1): 30–43. doi:10.1111/mam.12051.
- ↑ Hunter, L. (2015). Wild Cats of the World. London: Bloomsbury Publishing. s. 152–156. ISBN 978-1-4729-2285-4.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Nowak, R.M. (1999). Walker's Mammals of the World (6th utg.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. s. 818. ISBN 978-0-8018-5789-8.
- ↑ «Puma yagouaroundi (Jaguarundi)». Animal Diversity Web.
Bakgrunnsstoff
endre
- (en) jaguarundi i Encyclopedia of Life
- (en) jaguarundi i Global Biodiversity Information Facility
- (en) jaguarundi hos Fossilworks
- (en) jaguarundi hos ITIS
- (en) jaguarundi hos NCBI
- (en) Kategori:Puma yagouaroundi – bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
- (en) Puma yagouaroundi – galleri av bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
- Puma yagouaroundi – detaljert informasjon på Wikispecies
