Lillehammer kommune
Lillehammer kommune er ein kommune i Innlandet fylke, ved nordenden av Mjøsa. Kommunen grensar i nord mot Øyer, i søraust mot Ringsaker, i sør mot Gjøvik, i sørvest mot Nordre Land, og i vest mot Gausdal. Kyrkjeleg er Lillehammer prostesete i Sør-Gudbrandsdal prosti.
| Lillehammer kommune | |||
| kommune | |||
 | |||
|
|||
| Land |  Noreg
| ||
|---|---|---|---|
| Fylke | Innlandet | ||
| Adm.senter | Lillehammer | ||
| Areal | 478,16 km² | ||
| • land | 453,16 km² | ||
| • vatn | 25 km² | ||
| Folketal | 28 768 (1. januar 2024) | ||
| Målform | bokmål | ||
| Ordførar | Hans Olav Sundfør (H) | ||
| Kommunenr. | 3405 | ||
 Lillehammer kommune 61°06′53″N 10°28′03″E / 61.11464°N 10.46743°E | |||
 Kart som viser Lillehammer kommune.
| |||
| Wikimedia Commons: Lillehammer | |||
| Nettstad: www.lillehammer.kommune.no | |||
Namnet «Lillehammer» kjem frå gammalnorsk hamarr som tyder berghammar og «Litli-» i samanheng med Hamar og Storhamar.
Lillehammer fekk kjøpstadrettar i 1827 og bystatus i 1842. Kjøpmann Ludvig Wiese reknast som byen sin grunnleggjar. I 1964 vart kommunen slege saman med Fåberg.
Motivet på kommunevåpenet syner til soga om Håkon Håkonson som vart redda frå baglarane av birkebeinarane Torstein Skjelva og Skjervald Skrukka. Dei to birkebeinarane heldt truleg til ved Hammer gard, som den opphavlege tettstaden Lillehammer voks ut i frå. Ruta birkebeinarane tok over fjellet til Østerdalen er bakgrunnen for skirennet Birkebeinerrennet og sykkelrittet Birkebeinerrittet over fjellet mellom Lillehammer og Rena kvart år.
Historie
endre
Lillehammer fekk kjøpstadrettar i 1827 og bystatus i 1842. Kjøpmann Ludvig Wiese har vore rekna som grunnleggjar av byen, og det vart reist ein statue av han på Lilletorget i samband med Lillehammer sitt 100-årsjubileum. Fram til midten av 1800-talet låg busetnaden hovudsakleg i området rundt Hammer gard. Byen hadde i 1850 om lag tusen innbyggjarar, og hadde gode sambindingar sør- og nordover. Bygginga av hovudbanen Oslo-Eidsvoll i 1852 baserte seg på samband vidare med dampskip langs Mjøsa til Lillehammer, og nylagt veg vidare oppover Gudbrandsdalen. Dette transportsystemet mogleggjorde transitt av tømmer[1] og jordbruksvarer til hovudstaden, og bidrog til byens framvekst.
I 1964 vart kommunen slått saman med Fåberg kommune. I 1973 kom Lillehammer i verdas søkjelys gjennom Mossad si likvidering av ein marokkansk kelner, den såkalla Lillehammer-saka.
Areal og folkesetnad
endreDei fleste innbyggjarane bur i sentrum. Byen er delt inn i bydelane Busmoen, Nordre Ål, Søre Ål, Vingnes, Nybu, Jørstadmoen, Røyslimoen, Vårsetergrenda og Fåberg.
Kultur
endre
Lillehammer har gjort mykje for å ta vare på den opphavlege arkitekturen i Storgata. Mange av bygningane av tre er bygd i sveitserstil med saltak, og gamle fargetradisjonar vert halde i hevd. Byen har fått statens byggeskikkpris for Storgata.
Eit stort kulturarrangement, Norsk Litteraturfestival, går føre seg i Lillehammer i mai kvart år.
Lillehammer var vertskap for vinterolympiaden i 1994 saman med Hamar, Gjøvik, Ringebu og Øyer.
Den lokale avisa heiter Gudbrandsdølen Dagningen.
Festivalar
endreTusenårsstad
endreKommunen sin tusenårsstad er Stortorget, og vart vald til dette av kommunestyret i 1998. Torget vart rusta opp og vart gjenopna 21. juni 2001 samtidig som det vart erklært som Tusenårsstad.
Kort etter at Lillehammer vart kjøpstad i 1827 vart strukturen for byen planlagt med den kvadratiske inndelinga av kvartal. Torget var opphavleg planlagt ovanfor Hammer gard, der Søndre Park er i dag. I 1868 vart plasseringa til der det er i dag vedtatt i formannskapet. Torget vart raskt ein møtestad for lillehamringar både til kvardag og fest. Her var det utstillingar, marked, song og musikk frå eigen paviljong. Her mønstra Gudbrandsdal Bataljon, og dette var hovudarena for nasjonaldagsmarkeringa, noko det også er i dag. Den fyrste torgdagen var i 1907.
Stortorget er utsmykka med «Slaven» av bilethoggaren Rolf Lunde og ein statue av Anders Sandvig, grunnleggjaren avMaihaugen, laga av Arne Durban. Mellom Lillehammer kino og Lillehammer Kunstmuseum ligg kunsthagen som er laga av Bård Breivik.
Stortorget blir i dag brukt til torghandel måndag, onsdag og laurdag. Ein del laurdagar i løpet av året blir det arrangert Bondens Marked kor det blir seld mat og handverk frå lokale produsentar. Dei to siste åra har det også vore arrangert internasjonal marknad med produsentar frå Italia, Frankrike og andre land i Europa. Torget blir også brukt som parkeringsplass når det ikkje er andre arrangement der.
Idrett
endre
Vinter-OL i 1994
endreLillehammer var arrangør av dei 17. olympiske vinterleikane i 1994, med delar av arrangementet vidarefordelt til Gjøvik, Øyer, Ringebu og Hamar.
Idrettslag i kommunen
endre- Faaberg Idrettslag
- Lillehammer Ishockeyklubb, GET-ligaen
- Lillehammer Fotballklubb, 2. divisjon fotball for herrar
- Lillehammer skiklubb
- Lillehammer Lawn Tennisklubb
- Søre Ål Idrettslag
- Lillehammer Faaberg Handball 09, 3. divisjon handball for menn, 3. divisjon handball for kvinner
- Rudsbygd IL
Idrettsarrangement
endre- Birkebeinerrennet blir arrangert kvart år i mars.
- Ingalåmi blir arrangert kvart år i mars.
- Birkebeinerrittet blir arrangert kvart år i august.
- Birkebeinerløpet blir arrangert kvart år i september.
- Worldcup hopp i Lysgårdsbakken.
- Baldus cup, handball, blir arrangert kvart år i april.
- Lillehammer cup (innefotball)
Verd å vitja
endre
- Bjerkebæk, Sigrid Undset sin heim
- Kulturhuset Banken
- Lillehammer kunstmuseum
- Lillehammer Olympiapark, med Håkons Hall, Kristins Hall, Lysgårdsbakkene, Birkebeineren Skistadion, Kanthaugen freestyleanlegg og Hunderfossen bob- og akebane
- Maihaugen
- Norges Olympiske Museum
- Norsk Køyretøyhistorisk Museum
- Svarga, Marcello Haugen sin heim
- Lillehammer kyrkje, innvia i 1882.
- Hunderfossen familiepark
- Lilleputthammer opplevingspark. Miniatyrmodell av Storgata i Lillehammer anno 1930-talet.
- Fabrikken - senter for kreative næringar
- Galleri Zink
Utdanningsinstitusjonar
endre- Høgskolen i Lillehammer (inkludert Den norske filmskolen)
- Nansenskolen - Norsk humanistisk akademi
Verdt å sjå eller vere med på i Lillehammer
endre- Maihaugen, som er eit kulturhistorisk museum som tidlegare hadde namnet Dei Sandvigske Samlinger og no heiter Lillehammer museum
- Lillehammer kunstmuseum
- Norsk Litteraturfestival, ein stor og allsidig festival som går føre seg kvart år i mai
- Lillehammer Olympiapark
- Norsk Kjøretøyhistorisk Museum
- Norges Olympiske Museum
- Svarga, Marcello Haugen sin bustad
- Bjerkebæk, Sigrid Undset sin bustad
- Kristins Hall, heimearenaen til Lillehammer ishockeyklubb
Forsvaret
endre- Sambandets Utdanning og kompetansesenter (SBUKS) held til på Jørstadmoen på vestsida av Gudbrandsdalslågen.
- Hovudarsenalet ligg og her.
Kjende personar frå Lillehammer
endre
- Marcello Haugen (1878–1967), synsk naturlege
- Sigrid Undset (1882–1949), forfattar og nobelprisvinnar, busett på Bjerkebæk frå 1919
- Odd Grythe (1918-1995), underhaldar og fjernsynsmann
- Jakob Weidemann (1923–2001), målar busett på garden Ringsveen frå 1968
- Håkon Brusveen (f. 1927), skiløpar og olympisk meister i 1960
- Jon Gangdal (f. 1954), journalist, forfatter og fjellklatrer
- Atle Antonsen (f. 1969), komikar
- Åsne Seierstad (f. 1970), forfattar og journalist
- Ingrid Olava (f. 1981), norsk musikar
- Johnny Engdal Silseth (f. 1982), mest kjend under artistnamnet Jaa9
- Mari Skeie Ljones (f. 1982), hardingfelespeler frå Jørstadmoen
- Pål Tøien (f. 1984), mest kjend under artistnamnet OnklP.
Kjelder
endre- NAF, Norges Automobil-Forbund: NAF Veibok 2004
Fotnotar
endre- ↑ Bayard Taylor, En reise i Norge i 1857, New York/London 1857, Frifant Forlag 2009, side 19.
