Punktskrift

Punktskrift (fullskrift og enkel kortskrift: ⠏⠥⠝⠅⠞⠎⠅⠗⠊⠋⠞; normal el. utvida kortskrift: ⠏⠅⠞⠎⠅⠗⠊⠋⠞) eller braille, tidlegare kalla blindeskrift, er eit skriftsystem som blir brukt av synsskadde eller blinde personar i store delar av verda. Systemet byggjer på eit rektangel som består av seks punkt, i to loddrette kolonnar med tre punkt i kvar kolonne. Rektanglet er ikkje større enn at det kan bli dekt av fingertuppen. I ei punktskriftsbok les vi punktskrifta frå venstre til høgre med fingertuppen.

Punktskrift

Dei ti første teikna står både for tal og bokstav, slik at symbolet for C og for talet 3 t.d. er det same. I tillegg er det metasymbol: neste symbol er ein bokstav, neste symbol er eit tal, punktum, komma, osb.

Med overgangen til digital lagring av tekst har punktskriftsystemet fått eit omsving. Punktskrifta har ein eigen representasjon i Unicode, og tekst kan automatisk bli konvertert til punktskrift. Kombinert med ein tekst-basert nettlesar som lynx kan dermed blinde ha same tilgang til t.d. internett som det alle andre har.

Skriftsystemet vart laga i 1821 av Louis Braille.

Det norske alfabetet i punktskrift

• 
  A
• 
  B
• 
  C
• 
  D
• 
  E
• 
  F
• 
  G
• 
  H
• 
  I
• 
  J
• 
  K
• 
  L
• 
  M
• 
  N
• 
  O
• 
  P
• 
  Q
• 
  R
• 
  S
• 
  T
• 
  U
• 
  V
• 
  W
• 
  X
• 
  Y
• 
  Z
• 
  Æ
• 
  Ø
• 
  Å

Fullskrift og kortskrift

Ein kan velje å gi att visuell skrift temmeleg direkte i punktskrift, noko som kallast fullskrift, men ein kan òg bruke stenografi-liknande system som kallast kortskrift. Nokre språk har ikkje noko kortskriftsystem, medan engelsk på si side nesten berre bruker kortskrift. I tysk bruker ein begge delar, men mest kortskrift.

I norsk punktskrift bruker ein både fullskrift og tre forskjellige nivå av kortskrift: nivå 1 enkel kortskrift, nivå 2 normal kortskrift og nivå 3 utvida kortskrift. I tillegg kjem norsk punktskriftstenografi som eit fjerde nivå.

Dei fleste norske punktskriftblad bruker fullskrift, men Verden og Vi bruker nivå 2-kortskrift, og Krimpunkt bruker dels fullskrift, dels nivå 1-kortskrift. Norsk lyd- og blindeskriftbibliotek har først og fremst bøker i fullskrift, men produserer etter ønske bøker i både fullskrift og alle tre nivå av kortskrift.

Lumske likskapar mellom norsk og engelsk punktskrift

Her følgjer ei ikkje uttømmande liste over falske venner mellom norsk punktskrift og det engelskspråklege punktskriftsystemet Unified English Braille (UEB). For norsk er berre oppgitt tydingar frå fullskrift.

⠜   m.a. æ, ä og } (mengdeparentes) – UEB bokstavfølgja ar
⠪   ø eller ö – UEB bokstavfølgja ow
⠡   å – UEB bokstavfølgja ch eller ordet child
⠄   punktum eller gongeteikn – UEB apostrof
⠲   m.a. hermeteikn – UEB m.a. punktum
⠢   ? eller € – UEB bokstavfølgja en eller ordet enough
⠿   é – UEB bokstavfølgja for
⠣   m.a. ê og { (mengdeparentes) – UEB bokstavfølgja gh
⠮   è eller ß – UEB bokstavfølgja the
⠬   ò eller & eller § – UEB bokstavfølgja ing (ikkje først i ord)
⠷   à eller [ – UEB bokstavfølgja of
⠾   ] – UEB bokstavfølgja with
⠳   ü – UEB bokstavfølgja ou eller ordet out
⠦   ( – UEB ? eller innleiande dobbelt hermeteikn eller ordet his
⠴   ) – UEB avsluttande dobbelt hermeteikn eller ordet was
⠌   m.a. skråstrek og brøkstrek – UEB bokstavfølgja st eller ordet still eller brøkstrek i brøk med berre siffer
⠶   = – UEB m.a. bokstavfølgja gg (ikkje sist i ord) og ordet were

Bakgrunnsstoff

• PUNKT FOR PUNKT – innføringskurs i punktskrift for sjåande som skal lære å lese punktskrift med augo
• Selvinstruerende kurs i punktskrift – bestillingsinformasjon for gratis innføringskurs for alle som vil lære å lese punktskrift med fingrane
• Håndbok i litterær punktskrift (2019) – handbok i norsk fullskrift (med «litterær» meiner ein vanleg skrift i motsetnad til spesialnotasjonar for realfag osb.)
  • Regelendringar etter 2019: 2021, 2022, 2024 (jf. [1] og [2])
• Kortskrift i norsk punktskrift – KS04
• Norske punktskriftstandarder – frå Offentleg utval for punktskrift (OUP)
• INTRATA – innføring i punktskriftnoter, del 1
  • INTRATA – innføring i punktskriftnoter, del 2
• UEB Online – kurs i det engelske punktskriftsystemet Unified English Braille (UEB)
• The Rules of Unified English Braille – handbok i UEB
• Das System der deutschen Brailleschrift – handbok i tysk punktskrift
• Code braille français uniformisé pour la transcription des textes imprimés (CBFU) – handbok i fransk fullskrift
  • Manuel d'Abrégé Braille Français – handbok i fransk kortskrift
• Signografía básica de las lenguas cooficiales españolas – handbok i m.a. spansk fullskrift
  • Estenografía española – handbok i spansk kortskrift
• Den Danske Punktskrift 2022
• Svenska skrivregler för punktskrift – handbok i sverigesvensk fullskrift
  • Kortskrift – nivå 1 och 2
  • Kortskrift – nivå 3–4, för anteckningar
• Punkter 2000 – Punktskriftens grunder – informasjon om finlandssvensk handbok
• Punktskrift i Store norske leksikon

Commons har multimedium som gjeld: Punktskrift