Vang kommune

«Vang» omdirigerer hit. For andre tydingar av ordet, sjå Vang (fleirtyding).

Vang kommune er ein kommune i Innlandet fylke. Kommunen ligg nørdst i dalføret Valdres og grensar i nord til Lom og Vågå, i aust til Øystre Slidre, i søraust til Vestre Slidre, i sør til Hemsedal, og i vest til Lærdal og Årdal.

Vang kommune
kommune
Kommunevåpen
Land	Noreg
Fylke	Innlandet
Adm.senter	Grindaheim
Areal	1 505 km²
•  land	1 314 km²
•  vatn	191 km²
Folketal	1 645  (1. januar 2024)
Målform	nynorsk
Ordførar	Vidar Eltun (Ap)
Kommunenr.	3454
Vang 61.214444444444°N 8.5041666666667°E / 61.214444444444; 8.5041666666667
Kart som viser Vang kommune. Kart som viser Vang kommune.
Wikimedia Commons: Vang i Valdres
Nettstad: www.vang.kommune.no

Dei fleste innbyggjarane i kommunen bur i Ryfoss, kommunesenteret Vang, Øye og på Tyinkrysset. Vang har fire barnehagar og ein kombinert barne- og ungdomsskule: Vang barne- og ungdomsskule.

Frå Vang kommune. I bakgrunnen ligg Grindafjellet.

Kommunegrensene vart sist endra i 1882, då eit mindre område vart overført frå Vang til Øystre Slidre.

Geografi og samferdsel

Vang kommune femner Begnavassdraget i Valdres med fjelltraktene på begge sidene. Kommunen omfattar den sørlege delen av Jotunheimen med Bygdin og Tyin i nord. Vang er ei utprega fjellbygd, og nesten 90 % av arealet ligg høgre enn 900 moh. Høgst når fjella nord for Bygdin, med Urdanostinden (2157 moh.), Slettmarkpiggen (2190 moh.) og Vestre Kalvehøgda (2208 moh.) på grensa mot høvesvis Luster/Årdal, Lom og Vågå.

E 16 går på sørsida av Vangsmjøse og over Filefjell. Ved Tyinkrysset tar fylkesveg 53 av til Årdal; frå denne fører fylkesveg 252 frå sørenden av Tyin til Eidsbugarden. På nordsida av Vangsmjøse går òg fylkesvegar. Elles er det for det meste setervegar i Vang.

Næringsliv

Utsyn over Vangsmjøse med tettstaden Vang bak fjellet til høgre i biletet

Vang er ein typisk jordbrukskommune. Den gjennomsnittlege storleiken på bruka er den minste blant dei andre kommunane i fylket, og hovudvekta er lagt på produksjon av gras som fôr til stor- og småfe. I Ryfoss på grensa til Vestre Slidre kommune er det noko industri, mellom anna sagbruk, betongvarefabrikk og eit mindre butikksenter. Turismen er viktig for kommunen; fleire høgfjellshotell og andre turistanlegg ved Bygdin og Tyin og langs hovuddalane. Tyin-Filefjell ligg attmed Tyinkrysset på austsida av Filefjell. Det er fleire kraftverk i Vang med ei samla yting på 88,1 MW, størst er Ylja (65 MW).

Om sommaren blir festivalen Vinjerock arrangert på Eidsbugarden i Vang, ved foten av Jotunheimen nasjonalpark.

Historie

Vangssteinen

Vang, som resten av Valdres, vart opphavleg folkesett med immigrantar frå Vestlandet. I 1153 vart Valdres av denne grunnen inkludert av Kardinal Breakspear i bispedømet i Stavanger.

På den gamle tingvollen der Vang stavkyrkje ein gong stod, heldt Håkon VI ting i 1368. Då vart ein grensetvist løyst med ein grensestein som står til denne dag.

Høgt oppe i Filefjell står Nystua, der reisande ein gong fann ly når dei skulle over til Vestlandet. På andre sida av den tronge dalen som snor seg over fjellet ligg Maristua, som vart sett opp etter påbod av Dronning Margrete rundt 1390. Sjølv om Nystua fyrst er nemnd i 1627 er den sannsynlegvis mykje eldre. Begge desse skysstasjonane vart vedlikeheldne av staten fram til 1830.

I Smeddalen rett vest for Nystua stod for fleire hundre år sidan ei kyrkje, St. Thomaskyrkja på Filefjell. Det var ei stavkyrkje som er omtala fyrste gong i 1615, men truleg var den mykje eldre. På grunn av martnan som var mellom sogningar og valdrisar, og som tidvis var ganske valdelege, vart det bestemt at kyrkja skulle rivast. Det var så gale at det vart sagt at «når kjerringe sende maan sin på martnan so sende ho med håna ein likkjortel». I 1808 var kyrkja vekke, men martnan heldt fram.

Verdt å sjå

Øye stavkyrkje

• Øye stavkyrkje (bygt 1150-1200)
• Høre stavkyrkje (bygt i 1179)
• Vang stavkyrkje vart flytta på 1800-talet til Karpacz i Karkonosze-fjella i Polen
• Vangsteinen utanfor Vang kyrkje
• Leinekvernene på nordsida av Vangsmjøse
• St. Thomaskyrkja på Filefjell
• Ryfossen
• Sputrefossen
• Riddarstøga på Leirhol
• Slettefjellveien
• Tyin / Filefjell skisenter

Kjelder

• Geir Thorsnæs (8. juli 2010). «Vang - kommune i Oppland». Store Norske Leksikon. Henta 21. oktober 2010. 
• Eirik Helleve (28. oktober 2011). «Vang kommune, Oppland». Allkunne. Henta 26. september 2014. 

Bakgrunnsstoff

• Nettsidene til Vang kommune
• Vang i Valdres, aktuelt frå Vang kommune