Antiòquia d'Orontes

Antiòquia, coneguda tanben coma Antiòquia d'Orontes (en turc: Antakya; en arabi: انطاكيّة, ʾAnṭākiyya; en grèc ancian: Ἀντιόχεια ἡ ἐπὶ Ὀρόντου, Antiókheia hē epì Oróntou; en latin: Antiochia ad Orontem), es una vila istorica de Turquia, prèp de la frontièra amb Siria. Es la capitala de la província d'Hatay. Ten 216 900 abitants (2012).

Antiòquia

Per la destriar de las autras «Antiòquias» mai recentas, son nom long es Antiòquia d'Orontes car, originàriament, foguèt fondada sus la riba esquèrra del riu d'Orontes. Foguèt pendent de sègles una de las pus grandas vilas de l'Empèri Roman e un centre influent del cristianisme. Foguèt puèi la vila de partença o d'arribada de la Rota de la Seda.

Antiòquia foguèt plan afrabada lo 6 de febrièr de 2023 per un tèrratremol de 7,8 grases sus l'escala de Richter.

Etimologia

Lo nom occitan es conegut per un toponim de la comuna de Pairan, ara conegut coma La Tor(re), situat al sud-èst de Pairan.
Las fòrmas ancianas son : Antioca en 1223, Antiocha en 1244, Villa de Antiocha en 1318, Anthioca en 1309, Villa de Anchiora, comprene Anchioca, en 1348, Anchiochia, comprene Antiochia en 1391, La Tour en 1781, La Tour d'Entioque en 1790, La Tour d'Anthioque..., moulin de la Tour en 1807, La Tour a Antioche (cadastre) .
Le nom Antioca de 1223 representa la fòrma occitana corrècta de la ciutat prestigiosa d'Antiòca, plan coneguda al sègle XIII per las Crosadas, e de las vilas omonimas. Se cal plan gardar d'imaginar las fòrmas medievalas en -cha coma de francismes : son d'ellenismes; aquela tradicion grafica complicada explica las cacografias de tipe Anchiochia. S'èran estats de francismes, la fòrma occitana ambe [-k-] se seriá pas conservada cinc sègles (de còps compresa En Tiòca, sénher Tiòca) en 1790 e en 1807. La fòrma del cadastre si-ben qu'es un francisme.

Istòria

Fondacion

Fondada vèrs 300 AbC. per Seleuc Ier Nicatòr après sa victòria d'Ipsos sus Antigòn lo Bòrni, lo nomena Antiocheia (en grec Ἀντιόχεια) en remembre de son paire Antíoc de Macedònia. La vila conéis un vam demografic rapid qu’es creada per sinecisme dels vilatjòts a l’entorn, Lopolis, Jope, Meroe e Bottia, (lo sinecisme es la reünion de difererents vilatges per fondar una polis), sinecisme amplificat per l'apond de 3 500 familhas macedonianas e grègas desplaçadas d'Antigònia, l'anciana capitala de son rival situada 9 km en amont sus l'Orontes. Bastida d’en primièr al laretirada de la broa esquèrra del flume a causa dels riscs d'inondacions, es concebuda sus un plan ipodamic a l'imatge d'Alexàndria. Vòl n’èsser la concurrenta dins la region. Antiòquia ven una de las grandas vilas de l'epòca. Los imigrants e subretot, fach rare, los Josieus, i obtenon los mèmes drechs que los autres abitants.

Es tanben coneguda jol nom d’Antiòquia d’Orontes per la destriar de las quinze autras Antiòquias creadas pel monarca e d’Antiòquia espig [près de] Dafne, del nom d'un bosc sagrat vesin consacrat Apollon e ont Seleuc aucèt un temple al dieu tutelari dels seleucidas.

La primièra Antiòquia, que Seleuc confia la construccion a una comission de tres supervisors, Attaios, Peritas e Anaxicrates, compreniá pas que dos quartièrs: destinat a venir lo quartièr reial, dins l’illa, e lo quartièr sud. Foguèt enrodada d’una cencha (desapareguda) concebuda per l’arquitècte Xenaïos.

Legenda tardièra o remembre d’un rite barbar, Jean Malalas explica que la fondacion d’Antiòquia es marcada per un sacrifici uman, aquesta d’una joventa nomenada Aimatèa. Es alara considerada coma una divesa, li Tiquèa (la Fortuna), e son sanctuari fondat per Seleuc ven un dels mai importants de la ciutat. Lo rei comanda una estatua a l’escultor Eutiquides de Siciòna, òbra monumentala que venguèt una de las mai celèbras del mond grèc: representava la joventa velada, coronada de torres, tenent a la man d’espigs de blat, setada sus un ròc que simboliza lo mont Silpios; a sos pés aparéis a partir de la talha un jove nadaire estirant los braces, e representant l’Orontes. Lo rei fonda tanben d’autres sanctuaris per la vila novèla: aquets de Zèis Bottaios, un dieu macedonian, e a l’entorn un temple d’Atèna amb una bèla estatuy de bronze pels colons atenians venguts d’Antigèna, e taben un bosc sagrat de ciprès près de Dafneion, lo « sanctuari de Laurièr » consacrat a Apollon, suls nauts de dafne al sud oèst.

Fòrça plan situada, a la crotz de las vias menant cap a l'Anatolia, la Mesopotamia e la Judèa, e sus l'Orontes alara navigable, Antiòquia ven la capitala del reialme seleucida e un dels centres màgers de difusion de la cultura ellenistica. La vila se pauda d’ora en rival d'Alexandria.

La vila es dins la plana fertila de l'Amuq, abrigada per de pichons puèges (lo mont Staurin e lo mont Silpion) que defendon son apròche e provesissent de pemonts aisits de fortificar. Es de contunha agrandida, qu’es qualificada de Tetrapòl (ciutat quadruple) pel geograf Estrabon. A la mitat de l'Orontes, i aviá una illa adobada jos Antíoc III amb la construccion del palais o quartièr reial, e al sud d’aquesta illa, la ciutat fondada per Seleuc amb sas carrièta parallèlas al flume. Mai al sud encara lo quartièr d'Epifaneia qu’Antíoc IV Epifan volgava far lo centre politic de la ciutat. Es poblada de Grècs, de Sirians lèu ellenizats e de Josieus. Es una ciutat florissenta e prospèra (industria textila, joiariá, produchs de luxe) mas que rivaliza pas amb Alexàndia o Pergam coma fogal literari e artistic.

La ciutat compte de 300 000 a 400 000 abitants a la fin del periòde ellenistic. Son urbanisme (carrièras de caire drech) e sas institucions (bolè e arconts) son aquestas d’una polis (ciutat), que pòt se comportar a l’escasença coma un Estat sobeiran, subretot en cas d’aflaquiment del poder reial. En 83 AbC, los Antioquians esitan pas a largar la dinastia seleucida e a demandar la proteccion del rei d’Armenia Tigran II.

Antiòquia romana

Antiòquia, mosaïc, boquetins (detalh), Lovre.

Lo Jutjament de Paris. Marbre, calcari e pasta de veire, 115-150 AbC, triclinium de l’ostal de l'Atri a Antiòquia d'Orontes, Turquia (Lovre).

Anciana via romana en Siria que ligava Antiòquia a Calcis.

Après la conquista romana en 64 AbC per Pompèu, ven la capitala de la província de Siria e, luènh de s'aflaquir, garda lo chafre de « Corona de l'Orient ». Dins lo règne de Tibèri, la vila s’espandiguèt cap al nòrd, recep una cencha unica e son centre de gravetat ven una avenguda d'unes 30 mètres de larg comportant 3 200 colomnas, gaireben parallèla a l'Orontes, separant lo quartièr d'Epifan del rèste de la ciutat, e ofèrta per Eròdes lo Grand. Aqueste tipe d'urbanisme es enseguida imitat per gaireben totas las ciutats d'Orient. Antiòquia, compta alara près de 500 000 abitants, e es la tresena vila de l'Empèri, rèire Roma e Alexàndria.

Aqueste decòrs, ja excepcional, deguèt patir de tèrratrem de 37. Los monuments son restaurats, e l’emperaire Caï Cesar « Caligula » fa bastir a Dafne de tèrmes amb lor aqüeducte. Titus apond un teatre a proximitat. Dins Antiòquia, Domician fa bastir de tèrme e un temple d’Asclèpi, Trajan un pont novèl, un circ e d'autres tèrmes. Arriba un grand tèrratrem de 115: lo quita Trajan se trapa en vila manca plan de recebre le plafond sus la tèsta. Las destruccions sont considerablas; Trajan puèi Adrian torna bastir una vila plus somptuosa qu’avant. La granda colonada, còr comerciant de la ciutat, es tota facha de nòu sus tota la longor al dessús dels crapas. La cauçada centrala aviá alara una largor de 9 m, los portics laterals una largor gaireben equivalenta, e las boticas una prigondor de 4 m. Es sota los portics que se circulava, a l’abric del solelh e maltemps; la cauçada centrala èra de segur encombrada de merças e bancas demontablas, que al sègle IV Libanios donèt una evocacion viventa. Adrian fa bastir dos temples, a Artèmis e a Trajan divinizat. Entre 162 e 166, pendent sa guèrra contra los Parts, Luci Aureli Ver demora subretot a Antiòquia, acompanhat d'una cort brilhanta. Son fraire adoptiu, Marc Aurèli fa restaurar de tèrmes, e bastir lo Nifèu, font monumentala ornada coma un descòrs de teatre. La vila aviá pasmens sostengut l'usurpacion d'Avidi Cassi. Mas Marc Aurèli pren pas de mesuras de retorsion autras que simbolicas: visita la vila qu'al retorn de son viatge en Orient en 176. Son gendre Claudi Pompeian èra originari de la ciutat. Comòde fa bastir de tèrmes novèl tan monumentals que l'emperaire Caracalla se’n serviguèt per far ses audienças, de temples a Zèus Olympian e a Atena, e lo Xistos qu’èra un estadi cobèrt.

En 193-194, la ciutat prend partit per son gouvernaire Pescenni Nigèr pendent la guèrra civila que l'opausa a Septim Sevèr. Après la victòria d’aqueste, Antiòquia es castigada, retrogradada al rang de simple borg del territòri de Laodicèa (Lattaquia), mas recòbra lèu son estatut de citutat e de capitala de la Siria. Amb la multiplicacion dels conflictes entre l'Empèri roman e l'Empèri part, puèi l'Empèri sassanida, Antiòquia ven sovent residéncia imperiala e rèira basa dels camps romans en Mesopotamia. Caracalla, Macrin, Elagàbal, Sevèr Alexandre, Gordian III, Felip l'Arabi, Valerian, Aurelian, Carus, Dioclecian, Galeri e Maximin Daïa e Julian i demoran.

Pendent l'invasion de la Siria pels Persas sassanidas de Chapour Ier en 252 la ciutat, qu’un notable nomenat Mariades aviá pres lo contraròtle, collabora un temps amb los Perses, que cambian e la destruson de fond en comble, desportant en Iran una granda partida de la populacion. Torna èsser bastida perValerian, e pòt èsser presa encara un còp pels Perses en 260. Al sègle IV, torna trobar son importança, e es demorança imperiala del Cesar Constanci Gal vèrs 350, que fa regnar dins la ciutat una atmosfèra de terror policièra. Los Antioquians èran volontièrs frondors, n'esitant pas a criticar los emperaire coma Julian qu’i demora pendent l'ivèrn de 362/363. Los chafre injurioses que li donan los Antioquians l'iritan fins a que replique per un discors panflet, l Misopogon. En 387, un novèl impòt provòca la « revòlta de las estatuas », pendent que la populacion capvira las estatuas de la familha imperiala.

Antiòquia crestiana

Antiòquia — de pas confondre pas amb Antiòquia de Pisidia — es una de las primièras pièja de cristianisme naissent. Una comunautat de fidèls de Crist s'i desvolopa las primièras annadas del cristianisme e, segon los Actes dels Apòstols (11, 26), es là que los discípols de Jèsus recebon pel primièr còp lo nom de « crestians ».

Antiòquia, lèu, sèti d'un dels patriarcats cresqtian d'Orient que se reclama de l'apostolat de sant Pèire. La tradicion ne fa lo primièr evèsque de la vila. Segon una tradicion tardièra, la Legenda daurada, l'apòstol sant Pèire ven son primièr evèsque après aver convertit son prince. Al començament del sègle II, la Glèisa d’Antiòquia es fòrça organizada, amb sant Ignasi per evèsque dempuèi l'an 69. Vèrs 270, los crestians d'Antiòquia se divisan, entre aquestes sostenent lor evèsque Pau de Samosata, que denega la divinitat del Crist e que presica que s'agís d'un òme enviat per Dieu, e aquestes qu’exigisson l'arbitratge de l'emperaire Aurelian per lo caçar de sa residéncia episcopala. Al sègle IV, la Glèisa d'Antiòquia es considerada coma la mai importanta de la crestientat après Roma e Alexàndria. Es una de las primièras vilas de l'Empèri a bastir una importanta catedrala (entre 327 e 341) amb una copòla e mosaïcs qu contenon las relíquias de sant Julian d'Antiòquia.

L'importança religiosa d'Antiòquia merma progressivament amb la pujada de Constantinòble e l'ereccion de Jerusalèm en patriarcat. La Glèisa d'Antiòquia es aflaquida per las eretgias ariana (Concili d'Antiòquia de 324), puèi nestoriana e monofisita.

Als sègle IV e V, una brilhanta escòla teologic participa a las controvèrsias teologics de l'epòca en sostenent subretot l'interpretacion literala dels tèxtes de la Bíblia. Sos principals representants son Diodòr de Tars, Teodòr de Mopsuest, Teodoret de Cir e subretot Joan Crisòstom. S’opausan subretot a l'escòla d'Alexàndria que sosten l'interpretacion allegorica d’aquestes tèxtes.

Edat Mejana

Presa d'Antiòquia pels crosats. Miniatura de Jean Colombe dels Passatges d'otramar de Sébastien Mamerot, BNF Fr 5594, f.59v.

La ciutat es destrucha en granda partida per un terrible tèrratrem en 526, qu’auriá fach mai de 250 000 victimas, puèi presa e en car apilhada pels Perses en 540 que despòrtan una granda partida de sa populacion a l’entorn d'Ecbatan. La vila es de nòu bastida per Justinian qu’auça una novèla muralha, sus une superfícia mai reducha, e la torna fondar jol nom de Teopolis (« Ciutat de Dieu »).

Conquerida pels Perses sassanidas en 614, represa per Heraclius, es presa pels Arabs en 638 pendent lo califat d'Omar. Antiòquia torna èsser bizantina en 966 pendent la reconquista de Nicefòr Focas. L'emperaire bizantin Constantin Monomac es originari de la ciutat.

Gaireben un sègle mai tard, en 1084, los Turcs seldjokids la prenon.

La vila es conquerida pels crosats lo 2 de junh de 1098 après un sètge de 8 meses. Ne fan la capitala d'un principat al benefici de Boemond Ier de Tarent, filh aïnat de Robert Guiscard. Après la victòria de Saladin a la batalha de Hattin (1187), aqueste principat declina pro rapidament e se limita als barris d'Antiòquia. La vila es represa pel sultan mameloc Baybars en 1268. Sa casuda anóncia la fin de la preséncia crestiana en Siria.

Epòca modèrna

Los Turcs prenon la vila en 1489 e intervelon una garnison de janissari. Antiòquia es venguda una vilatge, a l’escart de las vias comercialas que convergisson cap a Alèp. Las naus vengudas d’Euròpa desbarcan al sègle XVII a Alexandreta. Las merças prenon enseguida la rota d’Alèp ont la poténcias europèas, coma la França dempuèi Francés Ièr, son representadas per de cònsols. Los afars se fan ara ensacòm mai qu'a Antiòquia, qu’es pas pus una vila estapa comerciala.

En 1832, Ibrahim Pacha la pren al nom de son paire Mehemet Ali, vice rei d'Egipte. Antiòquia torna a la patz de Kütahya, lo 14 de mai de 1833. La populacion d'Antiòquia es alara constituida de comunautats plan diferentas. Los Sirians constituisson la mai granda partida de la populacion, los colons Turcs son sempre mai nombroses, e se trapa de fòrtas comunautats crestianas, coma de Grècs mas subretot d’Armenians.

ANTIÒQUIA (Caza dau Sanjak d’Alèp). Vila bastida sus la riba esquèrra d’Orontes, a 30 quilomètres environ de son embocadura; es situada a 59 quilomètres au sudèst d’Alexandreta, e a 117 quilomètres a l’oèst d’Alèp. – 24,172 abitants, daus quaus 5,000 crestians, 9,000 maometans e 10,172 ansariyes [Alauitas]. (Musulmans se raprochant de la sècta d’Alí).

De l’esplendor d’aquesta vila, non demora pas qu’una granda estenduda daus murs d’embarra, en la quala se tròba la vila actuau, tota de construccion recenta.

La màger part dau trafic de la vila d’Antiòquia se hè p’au vilatge de Sevediye, compausat en màger part de magasins servent d’entrepaus, e situat a tres quilomètres en amont de l’embocadura dau flumi Orontes.

Aqueth pòrt situat a 10 quilomètras au sud de l’ancian, dit daus Seleucidas, es uei, comblat pras alluvions descendudas dau Mont Pieria, e accessible a las barcas arabas dau litorau sirian (Shartors) d’una gaujada de 15 a 20 tonas e que hèn un trafic pro considerable entre aqueth pòrt, lo litorau sirian, Cilícila, e l’illa de Chipre.

Aquesta diversitat etnicoreligiosa foguèt a l’origine de las discòrdias d’Antiòquia al començament del sègle XX. Causissent de resistir per las armas a las persecucions que son victimas a partir de 1915, los Armenians se retirant sul Musa Dagh (« lo mont de Moïses »), entre la vila e la mar, e devon èsser evacuada in extremis per la marina francesa.

En 1918, lo sandjak d'Alexandreta qu’Antiòquia fa partit, es ocupat pzr l’armada francesa, coma la Cilicia e la Siria. La Societat de las Nacions pensa integrar Antiòquia a la Siria, plaçada sota lo mandat francés, mas la preséncia d’una fòrta populacion turca impausa l’organizacion d’un referendum d’autodeterminacion. Per menajar la Turquia que se volgava la neutralitat en cas de novèla guèrra, lo govèrn d'Édouard Daladier daissa l’armada turca penetrar dins lo Sandjak en julhet de 1938 e organizar lo recensament dels electors. Lor resultat dona 63 % de Turcs.

En 1939, Antiòquia e sa region son integradas a la Turquia jol nom de província de Hatay. 14 000 Armenians (per 23 000 recensats en 1933) causissent d’emigrar, coma de fòrça sirians arabs.

Ara, Antiòquia demora un objècte de discòrdia entre la Siria e la Turquia. Oficialament, los Sirians considèran la vila e lo Hatay coma una província irredenta, coma lo platèu del Jawlan (Golan en ebriu). La vila d’Antakya conten mens de 46 000 abitants en 1970 alara que sa populacion ne comptava près de 400 000 al sègle II de nòstra èra.

Panorama d'Antiòquia en 2003.

Lo riu Asi

La riu Asi, que raja cap al nòrd per formar la frontièra entre la Turquia e la Siria, vira a l'oèst après èsser toranda sus las tèrras de la Turquia e se confond amb lo pichon Asi del lac Amik, que foguèt secat uèi.

Monuments e autres luòcs

Altar de la glèisa de Sant Pèire.

• La glèisa de Sant Pèire es cavada dins lo ròc e es de segur la primièra glèisa crestiana. Un sosterranh auriá permés als primièrs crestians de fugir en cas de persecucions.
• La balma Beshikli abriga de tombèls rupèstres
• La colomna de Yunus
• Lo musèu del Mosaïc
• La mosquèta Habib-i Neccar
• Lo bazar
• Lo pont roman
• La citadèla que domina la vila
• Haghios Petros Paulos (en), un sanctuari

Natius d'Antiòquia celèbres

• Sant Beril d'Antiòquia, primièr evèsque e evangelizator de la vila de Catània, en Sicília.
• Sant Maron
• Sant Ignaci d'Antiòquia
• Sant Flavian d'Antiòquia
• Sant Teofil d'Antiòquia
• Sant Dorotèu
• Sant Efrèm d'Antiòquia
• Sant Lucian d'Antiòquia
• Sant Roman d'Antiòquia
• Sant Joan Crisòstom
• Sant Esteve d'Antiòquia
• Sant Cir d'Antiòquia
• Santa Pelagia d'Antiòquia
• Santa Margarita d'Antiòquia
• Aftonios, retot del sègle du III
• Amian Marcelin, istorian latin
• Joan Malalas, istorian grèc
• lo papa Joan V
• lo papa Evarista
• Maria d'Antiòquia
• Jòrdi d'Antiòquia

Dins l’Alcoran

La vila d'Antiòquia es pas mencionada explicitament dins l’Alcoran. Dins la sorata XXXVI, los versets 12 a 29 poirián se referir a la vila d'Antiòquia.

Bibliografia

• André-Jean Festugière, Antioche païenne et chrétienne. Libanius, Chrysostome et les moines de Syrie, Paris, 1959.
• (en) Glanville Downey, A History of Antioch in Syria, from Seleucus to the Arab Conquest, Princeton, Princeton University Press 1961, XVII-752 p., 21 ill. ; rééd., 1974.
• (en) Glanville Downey, Ancient Antioch, Princeton, Princeton University Press, XVII-295 p., 80 fig, 1963.
• (en) Sheila Campbell, The Mosaics of Antioch, 1988.