Astúrias
Astúrias,[2] oficialament lo Principat d'Astúrias (en asturian: Principáu d'Asturies o Asturies[3] [asˈtuɾjes; -ɾjɪs]; en eonavienc: Principao de Asturias; en espanhòl: Principado de Asturias o Asturias [asˈtuɾjas]), es una comunautat autonòma espanhòla de subdivision uniprovinciala, situada dins lo nòrd de la peninsula Iberica.[4] Recebèt lo nom de «Principat» per de rasons istoricas, en qualitat de títol nobiliari atribuit a l'eretièr del Reialme d'Espanha, creat per Joan I de Castelha en 1388. La capitala n'es Uviéu,[5] confòrmament a l'article 5 de son estatut d'autonomia. La vila mai poplada de la comunautat es Xixón.
| Principado de Asturias (es) Principáu d'Asturies (ast)  | |
 | |
| Imne | Asturias, Parida querida |
|---|---|
| | |
| Nom oficial | Principado de Asturias ((es)) |
| Administracion | |
| Estat | Espanha |
| Capitala | Oviedo/Uviéu |
| Lenga oficiala | espanhòl |
| Politica | |
| • President | Adrián Barbón (2019–) |
| Geografia | |
  | |
| Coordenadas | 43° 21′ 41″ N, 5° 50′ 52″ O |
| Superfícia | 10 603,57 km² |
| Punt mai bas | Nivèl de la mar (0 m) |
| Punt culminant | Torre de Cerredo (2 648 m) |
| Fus orari | UTC+01:00 (ora estandard) UTC+02:00 (ora d'estiu) |
| Demografia | |
| • Totala | 1 011 792[1] ab. (2021 ) |
| • Densitat | 95,42 ab./km² |
| Autras informacions | |
| ISO 3166-2 | ES-AS |
| Sit web | asturias.es |
modificar  |
|
Banhada al nòrd per la mar Cantabrica, es limitròfa a l'oèst amb Galícia (província de Lugo), al sud amb Castelha e Leon (província de Leon), a l'èst amb Cantàbria.
La lenga oficiala d'Astúrias es l'espanhòl, mas ten doas lengas pròprias sens caractèr d'oficialitat: l'asturian e l'eonavienc que gaudisson d'una proteccion dins l'estatut d'autonomia d'Astúrias.[6]
Etimologia
modificarLo mot Astúrias deriva del pòble antic dels asturs, los primièrs abitants de la val del flume Astura (ara Esla). «Astur» ven de la raiç celtica -stour que significa «flume» o «ribièra».[7]
Geografia
modificarAmb un territòri de 10 603,57 km2, es la comunautat autonòma espanhòla mai montanhosa,[8] amb 35 % del territòri que presenta de desnivèls superiors a 50 % e 65 % de desnivèls de mai de 30 %.[9]
Lo clima es de tipe oceanic, amb de precipitacions abondosas repartidas tota l'annada.
Demografia
modificarDinamica de populacion
modificarLa populacion actuala se caracteriza per possedir lo taus de mortalitat pus naut d'Espanha (12 per mil) e lo taus de natalitat pus bas (6 per mil), de tal biais que dempuèi 1987 la populacion demesís, per en causa d'una natalitat de 42 %, encara que las ciutats grandas mantenon lor populacion.
Lengas
modificarLo castelhan es l'unica lenga oficiala d'Astúrias, encara que l'idiòma tradicional de la màger part de la populacion foguèsse l'asturian fins a la debuta del sègle xx. La primièra mencion dins aquel romanç del Reialme de Leon es lo Document de Kesos que data de l'an 959.
Se parla tanben l'eonavienc entre los flumes Eo e Navia. Filologicament non aparten pas a l'asturleonés que se sarra del grop galèc-portugués coma o demòstran los documents mai ancians.
| An | Lo sap comprendre | Lo sap parlar | Lo sap escriure | Lo sap legir |
|---|---|---|---|---|
| 1983 | 28 % | 7 % | 1 % | 4 % |
| 1991 | 24 % | 30 % | 7 % | 8 % |
| 2002 | 34 % | 26 % | 7 % | 15 % |
| 2017 | 28 % | 24 % | 25 % | 13 % |
Articles connèxes
modificarReferéncias
modificar- ↑ URL de la referéncia: https://www.ine.es/consul/serie.do?d=true&s=DPOP24502.
- ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 121.
- ↑ «Asturianu, -a, -o». Diccionariu de la Llingua Asturiana. Academia de la Llingua Asturiana.
- ↑ Pérez de Lama, Ernesto (dir.) (1998). Manual del Estado Español 1999. Madrid: LAMA, p. 354. ISBN 84-930048-0-4.
- ↑ «Ley Orgánica 7/1981, de 30 de diciembre, de Estatuto de Autonomía para Asturias» (en espanhòl). www.boe.es.
- ↑ «Publicacion dins BOE de la lei 1/1998, de 23 de març, d'utilizacion e promocion del bable/asturina». [Consulta: 19 d'abril de 2022]
- ↑ Prada, Pedro Rodriguez. «Proyecto Ástura» (en espanhòl). Fundación Eugenio Granell.
- ↑ Goerlich Gisbert, Francisco J.; Cantarino Martí, Isidro. «Rugosidad del terreno: Una característica del paisaje poco estudiada» (en espanhòl). Fundación BBVA, 2010.
- ↑ «Datos básicos de Asturias» (en espanhòl).
- ↑ «III Encuesta Sociolingüística de Astúrias» p. 11. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana, mai de 2017.
