Grassa

Vila d'Occitània

Grassa (Grasse en francés) es una comuna de Provença, situada dins lo departament deis Aups Maritims. Istoricament una dei vilas lei mai importantas de la Provença levantesa, se coneis encuei per son indústria dei perfums, qu’es venguda lo cepon de son identitat.  

Grassa Grasse
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
La vila vièlha de Grassa.
Armas
Geografia fisica
Superfícia	44,44 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	1 061 m 300 m 80 m
Geografia politica
País	Provença
Parçan	País de Grassa
Estat	França
Region 93	Provença-Aups-Còsta d'Azur
Departament 6	Aups-Marinas
Arrondiment 061	Grassa
Canton 0694	Grasse
Intercom 240600460	Comunautat d'Aglomeracion dau País de Grassa
Cònsol	Jérôme Viaud (LR) (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	48 870 ab. Evolucion de la populacion 49 804 ab.
Autras informacions
Gentilici	grassenc, -a
Còde postal	06130, 06520
Còde INSEE	06069
Ville de Grasse

Toponimia

Sinhalisacion bilenga a l'entrada de la comuna.

Se coneis pas ben l’origina dau nom de la vila, mai ven probable de Podium Grassum, qu’en latin vòu dire «Grand Pueg», e qu’auriá servit per parlar dau pueg onte lo còr de la vila es totjorn estat quilhat. Podriá tanben venir dau nom d’un òme roman apelat Crassus, qu’auriá plantat cavilha dins lo ròdol e establit una bastida, la Villa Crassa. Coma que siegue, l’evolucion dau latin vèrs l'occitan modifiquèt lo nom, qu’amb lo temps venguèt Grassa.

Aqueu nom se vei per lo promier còp dins un tèxte au sègle XI^en: dins lo Cartulari de l’Abadiá de Sant Victor de Marselha, Guilhèm Gauceran se fai nommar «Guillelmus de Grassa».

Geografia

Grassa e lei comunas vesinas.

Grassa es una gròssa vila en Provença orientala, au ponent deis Aups Maritims. A vòu d’aucèu, es a 12 km en dessús de Canas, a 29 km de Niça e a 120 km d'Ais. Son territòri fai 44,44 km², amb un gròs escart d’altitud d’abòrd que vai de 80 m fins qu’a 1.061 m.

Lei comunas que l'envòutan son Auribèu-de-Sianha, Lo Barn, Cabris, Castèunòu de Grassa, Moans-Sartós, Pegomàs, Puegmeinada et Sant Valier.

«Fierament apiejada sus lei promiers apends deis Aups, Grassa espandís, coma d’un gèst large e supèrbe, lei plecs de son ufanós mantèu florit, orlat d’escuma per la mar azurada que la vila domina e vei beluguejar a l’avalida quora lo solèu, aqueu Crèsus divin, la cuerb de son òr.»

Jornau d’Edouard de Thau (1890-91)

Androna dins la vila vièlha de Grassa.

Leis ostaus ancians (sègles XVII^en e XVIII^en), d’immòbles pas grandaràs dins de carreironas estrechas e sornas, s’atròban subretot en vila vièlha; puei avèm de bastida e d’ostaus nòbles dau sègcle XIX^en que ramentan lo temps dei promiers toristas, e mai d’ostaus modèrnes que marcan l’espandiment demografic dins leis amèus a l’entorn. Onte se fasiá d’oliviers e de flors, l’estage es mai esparpalhat. La comuna còmpta d’importants relargs boscós: un quart dau territòri es classat coma resèrva naturala comunala.

Dins son ensemble, Grassa còmpta 200 km de vias comunalas, en particular amb de rotas segondàrias estrechas e, dins lo centre, qu’a una penda sobda, de travèrsas (d’escaliers e de camins per passar d’una carriera plana an una autra).

Quartiers

Ai sègles XVI^en e XVII^en, amb lo retorn de quauca seguretat, lei grassencs comencèron de plantar cavilha dins lo campèstre a l'entorn, fòra lei barris, en se recampant dins quauquei masatges. Lo masatge de l'Ancian Regime naissiá soventei-fes dau trabalh d'una soleta familha sus una granda terra qu'esplechava per un nòble. A la fin dau sègle XVIII^en, lo trabalh de la terra s'intensifiquèt. La maja-part dei quartiers e deis amèus èron puei autre tèms pas mai que quauqueis ostaus recampats a l'entorn d'una capèla, au mitan de terradas de flors, d’aubres fruchiers ò d’ortolalhas. Mai s’urbanisèron fòrça dins la segonda mitat dau sègle XX^en, talament que leis amèus lei mai pròches de la vila ne'n venguèron de simplei quartiers, que pòu èstre malaisat e mai d'aterminar.

Quartiers de Grassa.

Tres amèus, mai aluenchats dau centre de la vila, se diferéncian dei quartiers per son èr de vilatjon e una mena d’identitat particulara qu'an gardat :

• Maganhòsc (a 400m d'autura) : citat tre 1248 coma "borgada de Grassa", son nom indica una origina ligora. Lei masatges de l'endrech foguèron fòrça temps en procès còntra la vila de Grassa, perqué revendicavan son autonomia. Faguèron dòs requèstas au rei en 1615 e 1621, mai de badas. Lo 29 de novembre 1820, Maganhòsc obtenguèt un adjonch pròpre. Una cròta neolitica li foguèt descuberta per Marcelin Chirís. Sa glèisa es dau sègle XV^en. Comptava 348 estatjants en 1901, e 2.247 en 2015.

• lo Plan : depènde de Grassa despuèi lo 24 de març 1743. Comprèn la Pauta, ancian domeni de la familha de Sartós puei de la comuna de Canas, lo Molin de Brun, ont li a una anciana rota romana, Sant Josèp, amb un ancian laus que despareguèt subran en 1816 puei tornèt aparéisser, e Santa Margarida. Lo pònt dau Plan es de 1784 ; la muralha de Jòc de pauma, la fònt e lo lavador, que prenon son aiga dau canau de la Sianha, son de 1878 ; lo grop escolari de 1886-87. Comptava 784 estatjants en 1901, e 3.450 en 2015.

• Plascassier : lo nom vèn de « plan escassier », rapòrt a son autura (300m). Aqueu vilatjon a sa pròpra parròquia creada en 1770 ; la glèisa foguèt radobada en 1882. La fònt, inaugurada lo 10 de mai 1891, prèn son aiga dau Folon. Es la darriera demòra de la famosa cantairitz Édith Piaf, que li moriguèt lo 10 d'octòbre 1963. Comptava 453 estatjants en 1901, e 2.245 en 2015.

Leis autrei quartiers pòrtan quasi totei lo nom d’una glèisa ò d’una capèla : Sant Francés (autre temps apelat lo Camp ros en ribas), Sant Joan, Sant Jaume, Sant Matieu, Sant Antoni, Sant Cristòu, Sant Claudi, Santa Anna, la Marigarda, la Blaquiera-leis Aspras.

Cade quartier ò amèu a son caractèr pròpre, son cònsol de quartier, son comitat dei fèstas, sei tradicions, son paísatge e son patrimòni.

Temps

Grassa proficha d’un climat miegterran e d’un microclimat que li balhan de temperaduras pron doças, coma lo mòstran la cultura dei flors e lo torisme que se li desvolopèron. Leis estius son cauds, passant lei 25°C e mai sovent lei 30°C. La calor la pus fòrta s’enregistrèt lo 17 d’aost 1932 amb 41,2°C. Leis ivèrns son pron doç e secs, amb correntament de nèu en-dessús de 500 m. Pasmens ne’n tomba pas totjorn subre tota la vila : aquò arriba peraquí dos ò tres còp chasque ivèrn, soventei-fes vers febrier.

En autona e au printemps plòu sovent fòrt e fòrça ; aquò pausa de problèmas dins lei carrieras de la vila vièlha, que sei bastiment pòdon èstre mal ajustats an aquelei fenomèns, e mai dins lei rius de la comuna (coma la Morachona ò lo canau de la Sianha).

Transpòrts e arribada

Per çò qu’es dei rotas, se pòu arribar per la penetranta Grassa-Canas que religa l’autorota A8 (sortida 42) a la rotonda dei Quatre Camins (au sud de la vila). Autrament se pòu tanben préner la D2085 de Niça, la D562 e la D2562 de Draguignan, e mai la D109 e la D209 de Mandaluec la Napola. En venent de Grenòbla, se pòu arribar a Grassa per la rota Napoleon (RN85), una rota istorica que seguís lo camin qu’endralhèt Napoleon I quora s’entornèt de l’illa d’Elba, a la debuta dei Cent-Jorns.

En bus, se li arriba amb lei linhas dau malhun regionau Zóu ! : lo 500 venent de Niça, lo 610 e lo 600 venent de Canas, lo 511 venent de Vença. Dins la vila e lo país grassenc (de Mogins a Sant Auban), es lo sendicat intercomunau Sillages qu’es cargat dau transpòrt colectiu.

Antan lo camin de fèrre èra ben important a Grassa : fins qu’au mitan dau sègle XX^en, una linha de trin ligava Grassa a Canas ; la linha qu’anava de Mairarga (Provença ponentesa) a Draguignan, Grassa e Niça, foguèt aclapada per lei bombas alemandas dau temps de la Segonda Guerra Mondiala ; un trasvalh anava de Canas jusc’a Grassa, e mai un funiculari religava la gara au centre de la vila. La gara, justament, qu’èra barrada despuei 1944, foguèt remessa en servici e tornèt durbir en 2005. Un projèt de creacion d’un funiculari nòu foguèt abandonat dins leis annadas 2010.

Lo relèu de la comuna fai qu’es dificile de bolegar en velò. Puei coma lei rotas son sovènt estrechonas, li a gaire de pistas ciclablas.

Istòria

Nascuda pauc a cha pauc dins lo corrent de l’Aut Atge Mejan, Grassa es davant que tot una vila comerçanta, plaçada an una crosiera. Tanben, son istòria se pòu compréner qu’au regard de son economia : son evolucion e son desvolopament son de-fons ligats au tremudament de seis activitats de-lòng dei sègles, e la vila d’ara es la resulta d’aqueu dinamisme amb sei trantralhs.

Preïstòria

Lei promiers estraus umans dins lo país grassenc datan dau Neolitic. D’arqueològues grassencs dau sègle xix^en coma Pau Gòbi ò Marcelin Chirís descriguèron e estudièron lei laissas d’una activitat umana remirabla, que mòstran que li aviá una populacion mai gròssa qu’autra-part. Descurbiguèron tanben de gròssei cenchas fachas de clapassàs que se saup pas de qué servián, e que li diguèron « castelaràs ».

Antiquitat

Dins l'Antiquitat, Provença a vist passar mai que d’una populacion, que de còps que li a li plantèron cavilha, coma lei Ligors (Maganhòsc) ò ben lei Gregaus. La region de Grassa fuguèt lèu druda, e lei Celtò-Ligors puei lei Galò-Romans li visquèron. Lo territòri foguèt agregat a l’Empèri Roman, dins la provinça deis Aups-Marinas, tre l’an 14 ac.

Grassa a pas un passat antic ben coneigut coma Antíbol ò Frejús : se vèi pas dins l’itinerari d’Antonin, e se ne’n parla dins ges de document de l’epòca romana. Amb aquò sembla probable que li ague agut un pòste roman a Grassa, e quauquei terralhas de l’Antiquitat tardiva (sègles V^en-VI^en), descubertas dau temps que se fasiá d’òbras a l’entorn de la catedrala, entre-sinhan que de gents vivián a l’endrech de la vila-vièlha actuala an aquela epòca.

Ais envahissèires barbares li foguèt eisat d’envahir la Provença orientala : lo patrice Estilicon la reprenguèt en 416 per l’Empèri d’Occident, mai fuguèt puei ajotada per lei Burgondes (443), leis Ostrogòts (493), lei Francs (534) e finalament lei Lombards (817).

Atge Mejan

La debuta de l’Atge Mejan es pron fosca : Provença chanja d’apartenéncia mant un còp, e a la fin dau promier millenari lei princes arlatencs reconquistan lo país grassenc, qu’arroinavan lei Sarrasins. Es aquí que comença vertadierament l’istòria de Grassa : lo còmte d’Arle vai donar a fièu la mitat de l’evescat d’Antíbol (que Grassa ne’n fai partida) a Rodoard, qu’a ajudat dins la reconquista. D’aqueu temps Grassa es pas mai qu’un castrum, valent-a-dire una fortalessa plaçada an un endrech estrategic, pròche lo gròs sorgent de la Fós e an una crosiera entre lo camin que vai de Niça as Ais amb aqueu qu’entra dins leis Aups.

Mai pauc a cha pauc l’economia de la vila vèn mai importanta, e se vèi que lei grassencs vènon capables de menar seis afaires d’esperelei. Ansin s’independentisan dau poder senhoriau : abolisson lo servatge, e la vila es bailejada per quatre cònsols elegits per una annada. Represèntan la vila davans leis autrei republicas, lei senhors, lei vilas d’a costat, l’evesque eac. ; an un poder judiciari (mai son tanben ajudats per de jutges), organisan la defensa de la vila, decidan deis impòsts e noman lei foncionaris. D’aqueu temps Grassa còmpta una gròssa populacion de judius, que restarà gròssa fin qu’au sègle XVI^en.

L’autoritat consolària es lèu pron fòrta per pachejar amb d’autrei vilas : en 1171, lo consulat signa un promier tractat politic e comerciau de 29 ans amb Gèna, que sarà pas lo darrier bòrd qu’aqueu liame durarà quasi tres sègles ; en 1179, fai parier amb Pisa. Ai grassencs li agrada de faire de comerci amb aquelei vilas independentas, e s’escàmbia de telas, de cuers, de blad, de pèus, de vin ò de buous. Aquela libertat atriva lei vilas vesinas, que s’aligan amb lei Cònsols : lei còmtes de Castelana en 1207, puei lo senhor de Seranon en 1212, pachejan amb lei grassencs e li laissan lo passatge e l’averatge. Leis evesques d’Antíbol plantan cavilha a Grassa, e lo papa Innocent IV muda lo sèti episcopau d’Antíbol a Grassa en julhet de 1244.

Mai lo còmte de Provença Ramon Berenguier V s’avisa de l’importància que pren la vila, e la vai atacar e ne’n prendre lo contorròle dins leis annadas 1220. Lo cap de la resisténcia grassenca, Ugue Sicard, vendrà lo promier baile de la vila, cargat de rèndre la justícia per lo còmte. Lei Cònsols demòran, mai lo còmte impausa sei reglas (drech de band, d’auberga, cavaucada, ajuda dei quatre cas, gabèla de la sau). En 1250, Grassa vèn tanben cap-luòc de vigariá : lo territòri d’aquela administracion prefigura lo país grassenc avenidor.

Au sègle XIV^en, de religiós bastisson de covents nòus e agrandisson lei barris per leis aparar. Darrier aquelei barris se bastís d’ostaus nòus, a l’entorn de la plaça deis Ieras. La populacion crèis : en 1321, Grassa còmpta 6.000 estatjans.

A la fin dau sègle, lo Consèu de la vila (Consilium ordinarium), compausat de vint membres, es ben en plaça e mena la vila. Lei conseiers, que son pas pagats, son de juristas, de notaris, de proprietaris, e quauquei marchands e mesteiraus. Eiretier dau Consolat, aquel organe fai nàisser una mena d’aristocracia.

Lo sègle XV^en s’acompagna de fòrça mal-astres. La vila, que se deu protegir còntra leis atacas forestieras, s’afeblís ; puei dòs epidemias de pèsta sagatan una gròssa part de la populacion en 1451 e 1470. En desembre de 1481, après la mòrt de Carle V d’Anjó, lo rèi de França Loís XI eireta de Provença e lo Parlament de s’Ais apròva l’union en janvier de 1482. Grassa, amb Provença, vèn francesa.

Epòca moderna

La Renaissença e l’epòca moderna son pas totjorn de temps benurats per la vila. En 1536, se fai cremar e pilhar dau temps de l’invasion de Carle Quint, e rançonar per l’armada austrò-sarda en 1707 e 1747. Mai l’episòdi militari lo pus marcant es aqueu dei Guerras de Religion, quora Grassa es assetjada uech jorns de temps en novembre de 1589 per lei ligaires (catolics) perqué a chausit d’estar fidèla au rèi protestant Enric IV. Lei ligaires son comandats per lo baron Ubert de Vins, qu’es tuat dau temps dau sèti. Mai, fin-finala, Grassa se rènde.

Au sègle XVII^en, Grassa se remonta. L’industria de la tanariá es a son plus aut, e aquela dei perfums, qu’an per tòca d’escondre lei marrideis odors dau cuer, comença de se desvolopar.

La vida mondana es tanben lo mirau dau ben-anar economic : a la fin dau sègle XVIII^en, lo bèu monde grassenc comprèn una minoritat d’aristocrates d’origina feudala e, per la maja-part, de familhas nòblas ò notablas que sòrton dau mitan deis afaires. Aquelei familhas, qu’antan vivián escassament, an pres l’abitud de bastir de bèus ostaus, e lei salons de la Marquesa de Cabrís (sòrre de Mirabèu) e de Monsénher de Prunieras (darrier evesque de Grassa) se fan pron remarcar. L’urbanisme raprochat favorisa la counvivéncia e la sociabilitat, que se manifestan per lo desvolopament de lòtjas massonencas, de confrariás de penitents e de corporacions professionalas.

Revolucion

Vila comerçanta e industriala, qu’aviá obtengut de libertats economicas dei còmtes de Provença puei dei rèis de França tre l’Atge Mejan, Grassa podiá n’esperar gaire de la Revolucion, au còntra d’autrei comunas soventei-fes fòrça taussadas e que lo sistèma feudau contunhava d’amatar. Traversèt aquela pontannada sensa fòrça daumatges, e mai se pòscan notar quauquei fachs de remarca : per exemple lo 15 de junh 1789, Onorat-Camilha de Mougins–Ròca-fòrt, curat de Grassa, fai partida dei promiers elegits dau clergié que se jonhèron au Ters-Estat. En janvier de 1790, quora l’assemblada Constituanta partís la França en 83 despartaments, Grassa fai partida dau despartament dau Var, que n’es la prefectura entre 1793 e 1795. Au moment de la Terror s’instala una guilhotina dins çò qu’es ara lo jardin dau Clavecin, e se li executa trenta « enemics dau pòble » – una placa dins la traversa dau Jòc de Balon ne’n parla.

Lo temps de l’Empèri porgirà pas grand causa nimai a la vila, sonque Napoleon s’entornant de l’illa d’Èuba. Una lausa sus la plaça de la Fós garda lo remembre d’aqueu passatge, a costat de l’espaci Napoleon.

Temps d'ara

Vista anciana de la vila de Grassa, per Jean Giletta.

Lo sègle XIX^en es un sègle prospère, d’estabilitat. La perfumariá se desvolopa e Grassa vèn la « capitala mondiala dei perfums ». De grandei fabricas se crean dins la segonda mitat dau sègle, entre-signe de l’arribada de la Revolucion Industriala. Es tanben la debuta dau torisme : lo biais de viure, lei paisatges e lo climat li agradan ais aristocrates anglés que vènon en vacanças sus la Riviera. D’estrangiers riches bastisson d’ufanosei villas. La princessa Paulina li rèsta un temps en 1811 e balha son nom au jardin monte amava de se pausar ; la rèina d’Angla-Terra Victòria passa un mes a Grassa en abriu de 1891.

L’arrondiment de Grassa es destacat dau despartament dau Var en 1860 per formar, amb lo País Niçard, leis Aups-Marinas.

Au sègle XX^en, Grassa garda sa renomada toristica e l’industria dei perfums se tremuda e se modernisa.

Lengas

Dialècte locau

La lenga promiera dau país grassenc es l'occitan dins sa varietat provençala. Aqueu que se parla a Grassa es de maritim orientau, amb d’influéncias gavòtas e niçardas : a costat dei caracteristicas costumieras dau parlar de la mar (plurau en -ei, etc.), se fai lo diftong de la O tonica en “oa” (noastre, coar, moastra...) ò en “oò” (boòn, foòço, foònt...), e se pronóncia de consònas finalas coma -C, -P, -G, -D, -T ò -CH (lòng, set, sac, grassenc, nuech, drech, cap, lop, etc.). Se garda tanben la finala -ion dins lei mots coma “nacion, procession, version”, au còntra dau maritim generau que la ditz -ien.

Exèmple de tèxte en parlar grassenc dins un jornau locau de 1928.

Lo parlar grassenc es fòrça marcat per l'amudiment de fòrça consònas plaçadas entre dòs vocalas, en particular la R e la L, mai tanben la N : pronóncia puei “gehibre” per “gelibre”, “”vehai” per “verai”, ò meme “gehehosa” per “generosa”. e mai siegue una caracteristica dau grassenc, aquò’s pamens pas una règla generala, e la prononciacion d’aquelei consònas es chanjadissa. Lo grassenc fai tanben un brave usatge de la nasalisacion, que se fai jusca dedins lei mots : "granolha" se ditz per exèmple /graŋ.'u.jɔ/, e noun /gra.'nu.jɔ/. Mai a la fin dei mots, la N desparèisse quasi : "vesin" se ditz /ve.'zi(ᵑ)/ psulèu que /ve.'ziŋ/.

« Lei bèus mots d'aqueu parlar (...) son coma de bèus parpalhons d'òr que s'envòlan dei bocas dei païsans. »

Dins lo temps, la region de Grassa (« Grassa, Castelana e lei montanhas deis Aups-Marinas » segon Mistral) se servián de “so, sa, sei” luòga deis articles classics “lo, la, lei”. Coma en catalan malhorquin, aquelei formas vènon de l’article latin ipse, ipsa, ipsum, mentre que leis articles classics vènon de la tiera ille, illa, illud. Mai aquestei finiguèron per faire concurrença an aquelei formas particularas, subre-tot en vila. Lo sistèma complet marchava ansin :

Avans una consòna		Avans una vocala
lo	so	l’	sel, sa
la	sa
lei	sei	lei	s’, sei

Per lei diferenciar dei possessius, aquestei se fasián en disent “so sieu, sa sieu, sei sieus”.

D'autrei trachs notables dau parlar grassenc son l'usatge dau pronom neutre "o", prononciat /ow/, quand una gròssa part dau maritim se sèrve de "va", ò ben l'usatge de la forma "dont" [duⁿ(t)] per l'adverbi "ont".

Exèmple de frasa

Provençau generau	Grassenc	Prononciacion
L'ome fai tombar son capèu, e vesent aquò la frema li ditz : "Sénher! Prenètz garda, qu'avètz perdut vòstre capèu!"	Sel òme fa tombar so sieu capèu, e vient aquò, sa frema li ditz : "Sénher [Mossur]! Prenètz garda, qu'avètz perdut v[wa]stre capèu!".	[sæ 'ɔ.me̞ fa tuⁿ.'ba su siw ka.'pɛw, e vi.'ɛŋ a.'kɔ, sa 'fʀɛ.mɑ li di, mu.'sy, pʀe.'nɛs gaʀ.dɑ, ka.'vɛs pæʀ.'dy 'vʷɑs.tʀe̞ ka.'pɛw
Totei leis èstres umans naisson liures e egaus en dignitat e en drechs.	Toei s'èstres umans nèisson liu(r)es e egaus en dignitat e en drechs.	'twɛj 'sɛs.tʀe̞ y.'maⁿ 'nɛj.suⁿ 'liw.e̞: gaw e̞ⁿ diŋ.i.'ta e e̞ⁿ dʀe̞t͡ʃ
Quouro èri pichona, me plasiá de contar d'istòrias a mon paire, o fasiáu pendent d'oras.	Quo(r)a è(r)i pichina, mi plaiá de contar d'istò(r)ias [istoa(r)as] a mon pai(r)e, o faiáu pendent d'o(r)as.	'ku.(ɑ) 'ɛ.i pi.'t͡ʃiᵑ.ɑ, mi pla.'je de kun.'ta dis.'tʷa.ɑ (a) muᵑ 'paʲ.e̞, ow fa.'jeu pe̞ⁿ.'dɛⁿ 'du.ɑ]

Situacion lingüistica actuala

La lenga majoritària, a l’ora d’ara, dins lei mèdias, l’administracion e la populacion es lo francés. Fai de sègles que s’es impausat dins l’espaci public, mai lo provençau èra encara la lenga mairala de la maja-part dei gents fins qu’a la segonda mitat dau sègle XX^en : coma d’en-pertot, la transmission s’es rompuda après la Segonda Guerra Mondiala. Amb aquò se tròba encara de grassencs qu’an ausit parlar la lenga, e que conèisson de mots ò d’expressions provençalas.

Au jorn d’uei, la lenga nòstra s’ensinha pas (franc de quauqueis oras de descuberta au collegi), e se vèi pas dins la vida de la comuna. Amb aquò es encara marcada dins la toponimia, e li a tanben de panèus d’entrada de vila en provençau (e mai siegue pas un bilenguisme perfèct).

A Grassa se parla tanben de lengas forestieras, principalament de lengas de l’immigracion.

Economia

Estatua de perfumaire.

A l’Atge Mejan, Grassa s’especialisa dins lo ruscatge dau cuer. Lei pèus son enviadas a Gèna o Pisa, qu’an fach pache amb Grassa per lo comerci. Après quauquei sègles, lei cuers grassencs an gagnat una bèla renomada, e se ditz que son de brava qualitat. Amb aquò lo cuer sènt marrit (estent que s’afacha amb de petas ò d’orina), e lo tanaire Galimard vai aguer l’idèa de crear de gants perfumats, a la mòda orientala : ne'n regala puei un parèu a Caterina de Medici, que li agrada fòrça. Aquela tecnica vai s’espandir e Grassa prèn la plaça de Montpelhier coma vila dau perfum. Lei taussas sus lo cuer e la concurrença fan puei desparéisser l’industria de la tanariá a Grassa.

Lei sentors raras dau país grassenc, ont crèisson la lavanda, la mirta, lo jaussemin, la ròsa, l’arangier ò lo mimòsa, balhèron a la vila lo titre de « capitala mondiala dau perfum ».

Li a encara quauquei desenas d’ans, li aviá un molon de gents que trabalhavon au jaussemin : lei flors se culián a la man a la prima auba, puei èron tratadas autant lèu per ne'n gardar lo perfum. Encar encuei, la perfumariá rèsta lo pòle industriau principau a Grassa : una sieissantena d’entrepresas emplegan 3.500 personas dins la vila e a l’entorn. En comptant leis emplecs ligats, li a mai de 10.000 grassencs que vivon dau perfum. Quasi la mitat de la taussa professionala de la vila vèn d’aqueu sectour, davant lo torisme e lei servicis.

L'activitat de la perfumariá a Grassa vai de la produccion de matèrias promieras naturalas (òli essenciau, òli concrèt, òli absolut, resinoïdas, eac.) a la fabricacion de concentrat, que se ditz tanben lo jus. Es aqueu concentrat que permet d’aguer un perfum, en l’alongant dins au plus pauc 80% d’alcòl. Leis aròmas alimentaris, que se desvolopan despuei leis annadas 1970, representan mai de la mitat de la produccion. La region de Grassa a encar un ròtle majorau dins lo monde de la perfumariá : representa quasi la mitat de l'activitat francesa de la perfumariá e deis aròmas, e peraquí 7-8% de l'activitat mondiala.

Dins leis annadas 1960-70, de grands grops internacionaus pauc a cha pauc crompèron lei fabricas localas familhalas (Chirís, Givaudan-Rore e Lautier per exèmple), e la produccion foguèt soventei-fes mudada. Au jorn d’uei, l’industria grassenca acaba un lòng tremudament : encara 30 ans en reire, la maja part deis entrepresas se tancavan sus la produccion de matèria promiera (la cultura dei flors) ; lei perfums se compausant ara de fòrça produchs chimics de sintèsi, leis entrepresas se son asatadas en anant vers l’aromatica de sintèsi, amb en particular leis aròmas alimentaris.

Leis industrias grassencas pòdon gaire tenir targa ai multinacionalas de la chimia, mai an pamens d’avantatges importants coma la coneisséncia dei matèrias promieras, leis instalacions, lei sota-tratants, eac. Mai qu’aquò, de gròssei marcas coma Chanel an sei pròprei tenements de ròsa e de jaussemin a Grassa. 

Lo gàubi dau perfum grassenc foguèt marcat en novembre de 2018 sus la lista dau patrimòni culturau inmateriau de l’Umanitat.

Cultura e patrimòni

Ben-manjar

La cosina grassenca es dins la tradicion provençala, adonc se retròba de plats pron coneissuts coma la tapenada, l’adòba, la ratatolha, l’alhòli,  tanben lei gansas e lei cachòfles a la barigola.

Lo farçum dins son fielat.

Amb aquò li a quauqueis especialitats mai tipicament grassencas :

• lo farçum (localament, lo “façum”, ò "fassum") es un caulet farcit de carn, de bledas e de moleda, sei fuèlhas blanchidas dins d’aiga bolhenta. Per lo faire se servèm d’un fielat especiau, lo “fassumier”, qu’ara se tròba plus gaire. Se ditz qu’a passat temps cada familha grassenca aviá sa receta de farçum, e caduna afortissent que la sieuna èra la vertadiera receta. A l’ora d’ara li a una confrariá que se ditz “So fassum grassenc”, qu’organisa cada annada un gròs festin a l’entorn d’aqueu plat.

• lo sausson (localament, “so sausson”) es una mena de saussa facha de nòses ò d’avelanas cachadas amb quauquei venas d’alhet, una anchòa, d’òli, d’aigras e pron d’aiga, que lei paísans grassencs li trempavan de pan. Encuei, es puslèu de concombre triat e copat en rodèlas amb de sau gròssa, d’avelanas, d’alhet e mai de lach.

• la tarta de cogorda : a l’origina, èra un gostaron que lei paísans portavan ai champs quand anavan trabalhar. Redona, se fai amb la cogorda-violon, que vèn en autona, e ara se manja subre-tot per Calèndas, dins lei tretge dessèrts.

• la fogasseta a la flor d’arangier : fins qu’au sègle XVIII^en, èra qu’un tròç de pasta que se jitava dins lo forn per vèire quant èra caud. Cuecha, aquela mena de còca èra lo crostet dei cosiniers e de seis aprendís. Sei sèt traucs son lo simbòl de la cara dau Crist (dos per lo nas, leis aurelhas e leis uelhs, e un per la boca).

• de lipetariás : de petalas cristalisadas, de confituras de flor ò d’agrume, d’arangetas au chocolat...

Eveniments

Grassa organisa de manifestacions, d’expausicions e de congrès tota l’annada, mai en particular en temporada toristica. Son pron sovent centrats sus la perfumariá ò lei tradicions localas.

Desfilat per la fèsta dau jaussemin a Grassa.

La Fèsta dau Jaussemin se debana la promiera dimenchada d’aost. Comprèn normalament una "jausseminada", un defilat de carris e de fanfaras ont lei pompiers aspergisson lo monde d'aiga de jaussemin, un fuòc d’artifici, una messa en provençau e de representacions culturalas tocant lo tèma de la flor de jaussemin. La promiera edicion d’aquela fèsta populària e toristica se tenguèt en 1946, e lei defilats, que venguèron lèu lo pus gròs de l’espectacle, comencèron en 1948.

L’Exporose (per Expausicion internacionala de ròsas), organisada despuèi 1972, se debana au mes de mai. Comprèn d’expausicions de ròsas de tota mena, de marcats, de vèndas, de vesitas de la vila, d’espectacles e de concors sus lo tèma de la ròsa.

Bio Grasse s’organisa despuèi 1996, e se tèn a la debuta de setembre. Se li tròba un marcat de produchs biologics e mai d’animacions e d’expausicions a l’entorn de l’agricultura biologica, lo desvolopament duradís e l’ecologia.

Olivea se debana en junh. Es un salon amb de marcats, de concors, d’expausicions, de debats, d’animacions, de conferéncias, eac. sus lo tèma de l’oliva, e mai de totei lei tradicions provençalas localas.

Venusia, o Congrès internacionau de cosmetologia, se debana en abriu au palais dei Congrès ; se li presènta de conferéncias a l’entorn de la beutat e dau perfum.

Lo Congrès Centifòlia se tèn en octòbre, despuèi 2001. Sa tòca es de presentar dins de conferéncias lo relarg dau perfum, promier sector economic de la vila.

Creat per l’Institut Fenelon en 1990, lo festenau dei Didascalias se debana au printemps, en generau au mes de mai. Es un festenau de teatre escolari que recampa quasi 20 chormas (300 comedians) e 10.500 visitaires chasque an.

Lo festenau de cinèma “Les toutes premières fois” foguèt creat en 1998 e se debana chasque an una setmano de temps au mes d’abriu. Es l’associacion “Cinéma au parfum de Grasse” que l’organisa ; comprèn de difusions de filmes e una competicion de filmetons, guierdonat amb un prèmi, lo Jaussemin d’Òr. Li a tanben un concors de realisacion videò, guierdonat amb lo prèmi dei Lavandas d’Òr ; puei li a de rescòntres entre lo public e lei professionaus dau cinèma.

Luòcs e monuments

• La torre Sarrasina es una anciana torre d'agacha carrada, auta de 30m.

• L'ancian palais evescau, vengut l'ostau de la comuna en 1790 quora se suprimís l'evescat. La capèla privada deis evèsques de Grassa (dau sègle XII^en), a l'estància segonda, es ara la sala dei maridatges. La fachada amb l'ensems dau bastiment conèisson de restauracions despuei 2022.

• Una estatua de l'amiralh de Grassa se tròba sus lo Cors. Facha de bronze, se deu a l'escultor Cyril de la Patellière e foguèt inaugurada lo 10 d'octòbre 1988 inaugurée le 10 octobre 1988.

• Lo jardin de la Princessa Paulina pòrta lo nom de la sòrre de Napoleon I, que restèt quauquei temps dins la vila en 1807-8 e que li agradava aqueu jardin.

Musèus

• Lo Musèu Internacionau de la Perfumariá (MIP) duerb sei pòrtas en 1989. Lo musèu cònta l'evolucion dei tecnicas e l'istòria de la perfumariá sus 4 000 ans, amb lo ròtle de Grassa dins aquela istòria. Foguèt renovat e agrandit entre 2007 e 2008, çò que faguèt doblar sa surfàcia.

• Lo Musèu d'Art e d'Istòria de Provença (MAP) s'atròba dins l'ostau de Clapiers-Cabris e presenta l'istòria de Grassa e sa region. à l'initiative de François Carnot avec l'aide de sa Société Fragonard, le musée Fragonard de Grasse se voulait être le musée régional qui manquait à la Provence orientale. L'hôtel Clapier-Cabris, vandalisé et dévasté pendant un sègle fut patiemment et méthodiquement rénové, puis rempli de mille trésors par de nombreux contributeurs enthousiastes. Inauguré en 1921, le musée, malgré son nom, n'exposa pas de toile de Jean-Honoré Fragonard durant plus de vingt ans.

• La bastida-musèu Fragonard, consacrad au pintre. musée consacré au peintre créé Aujourd'hui, il en possède treize des plus variés. Le musée présente aussi les répliques de quatre tableaux qu'il peignit pour la comtesse du Barry. La cage d'escalier présente un étonnant trompe-l’œil que le fils de Fragonard, le jeune Alexandre, aurait réalisé à l'âge de treize ans.

• Lo Musèu de la Marina : au planpè de la bastida Fragonard s'atròba despuei 2007 lo Musèu de la Marina, qu'èra avans dins l'Ostau de Pontevès. Aqueu musèu es consacrat a la vida e a la carriera de l'amiralh de Grassa ; trenta maquetas de naus li son expausadas dins lei membres de l'estància.

• Lo musèu provençau de l'Àbit e de la Belòia presenta una coleccion privada (dependéncia de la perfumariá Fragonard) que mòstra l'univers dau vèstit au sègle XVIII^en.

Perfumariás

Tres dei perfumariás grassencas duerbon sei pòrtas au public e prepausan de visitas guidadas per explicar la fabricacion dau perfum. Se li pòu participar en d'atalhers per crear d'espersé son perfum.

• La perfumariá Galimard : creada en 1747 per Joan de Galimard que provesissiá la Cort dau rei en pomadas e perfums, foguèt relançada après-guerra per Gaston de Fontmichel e Josèp Ros.
• La perfumariá Molinard : presenta de flascons ancians de Baccarat ò Lalique, amb de serias d'etiquetas.
• La perfumariá Fragonard : instalada despuei 1926 dins una dei mai ancianei fabricas de la vila. Lo musèu presenta d'objècts rares qu'evòcan l'istòria de la perfumariá.

Fachs e fachas

Lo sant patron de la vila es Sant Onorat.

L’escaisnom dei grassencs es «lei manjafarçums».

Lei grassencs son renomats d’èstre de bosca-pecetas, fòrça espargnaires. Una anecdòta cònta que quora quaucun veniá picar a la pòrta d’un ostau grassenc au moment que manjavan, se despachavan d’escondre lo plat dins un tirador de la taula e li disián : « Que pecat que sigues pas vengut pus lèu, t’auriam volontier servit quaucaren mai avèm finit ! ». 

Segon Mistral, li a una dicha que fai ansin :

« Vòs un bòn chin ? Pren-lo de raça ;
Vòs un coquin ? Vai-te'n a Grassa ;
Ne'n tròbes ges ? Passa a Faiença,
Vendràs pas sensa. »

Lo Novè grassenc es una cançon calendala tradicionala figurant un viatge vers Betelèm deis estatjants dau ròdol.

simbòls

La vila a per devisa « Dei gratia consules Grassae », que vòu dire « Cònsols de Grassa per la gràcia de Dieu », e que ramenta lei temps d’independéncia de la vila consulara.

Lo blason a patit mant una evolucion despuei que lo coneissèm. Ara es ansin :

D’azur a l’anhèu pascau d’argent, la tèsta contornada, adornada d’un nimbe d’aur cargat de tres tortèus de vermelh, portant una lònga crotz de vermelh au guidon d’argent cargat d’una crotz de vermelh.

La tanariá fuguèt l'activitat economica maja de la vila jusca au sègle XVII^en : vaquí perqué s’atròba un agnèu pascau, qu’èra l’emblèma dei corporacions de tanadors, sus leis armas de la comuna. Lo logò de la comuna reprèn l’agnèu pascau, caracteristic de la vila, dins una G gròssa acompanhada d’una corona comtala que se tròba dins quauquei versions dau blason, amb una devisa toristica : « Lo gost de l’essenciau ».

Administracion

Lista dei cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
2014	corrent	Geròni Viaud	LR	Entrepreneire
1995	2014	Joan-Pèire Leleux	UMP	Professor d'economia, ancian asseguraire
1983	1995	Arvèi de Fontmichel	UDF	Avocat, jurista, membre dau Consèu d'Estat
1977	1983	Jòrgi Vassallo	PCF	Director de collegi
1971	1977	Arvèi de Fontmichel	Rad.	Avocat, jurista, membre dau Consèu d'Estat
1959	1971	Honorat Lions	SFIO
1953	1959	Dr. Joan Fanton d'Andon	RGR	Mètge ORL
1951	1953	Aubert Ferré	Soc	Ancian confiseire, resistant
1947	1951	Pèire Ziller	RPF	Industriau de la perfumariá
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Demografia

Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): , totala:
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
11 604	12 521	12 262	12 553	12 716	12 825	10 906	11 676	11 802
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
11 764	12 015	12 241	12 560	13 087	12 087	12 157	14 015	15 020
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
15 429	20 305	19 704	16 923	19 765	21 027	20 481	21 217	22 187
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
26 258	30 907	34 579	37 673	41 388	43 874	48 801	50 257	51 580
2009	2010
52 019 53 150	51 036 52 185
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Personalitats ligadas

• Loís Belaud de la Belaudiera (1543-1588), poèta, autor deis Obras e rimas provençalas (1595) e dei Passa-temps.
• L'amiralh de Grassa (1722-1788), nascut au Barn. Au moment de la guerra d'independéncia deis Estats-Units, lo rèi Loís XVI lo manda en America comandar la flòta francesa còntra leis anglés. Un licèu de la vila pòrta son nom.
• Onorat Fragonard (1732-1799), anatomista, famós per seis "escortegats".
• Joan-Onorat Fragonard (1732-1806), pintre neoclassic a la cort.
• Maissemin Isnard (1755-1825), deputat dau Var dau temps de la Revolucion, ancian president de l'Assemblada Nacionala.
• Leon Chirís (1839-1900), industriau de la perfumariá e òme politic.
• Eliana Diverly (1914-2012), pintra, retrachista e aigarelista eissida d'una familha de perfumaires.
• Charles Pasqua (1927-2015), òme politic, ministre de l'Interior au govèrn d'Édouard Balladur.

Referéncias

Tot ò una part d'aquest article se fonda sus leis articles « Grasse » e « Histoire de Grasse » (version de junh de 2021) dau Wikipèdia francés.