Sègle XI
Istòria
modificar1001 : expedicion de Mahmud de Ghazni còntra Índia. Amb una pichona armada de cavaliers, ataquèt e pilhèt lo territòri de Jaipal, raja de Lahore e de Kabol. Esquichat e umiliat, lo raja se suicidiguèt mai son fiu, Anandapala, lo remplacèt e comencèt l'organizacion d'una importanta coalicion per s'aparar còntra una incursion novèla (→ 1004).
1001 : començament dau rèine dau prince Estève Ièr que marquèt l'intrada d'Ongria au sen dei reiaumes crestians.
1001 : annexion de l'Eslovaquia actuala per lo duc Boleslau Ièr de Polonha.
1002 : en França, la mòrt dau duc Enric Ièr de Borgonha, fraire dau rèi Uc Capet, entraïnèt una guèrra entre lei senhors borgonhés desirós de se partejar l'eiretatge dau duc e lo rèi Robèrt II que voliá lo mantenir dins lo reiaume capecian (→ 1015).
1003-1004 : importants combats entre Bizantins e Bulgars. S'acabèron per una trèva de 10 ans qu'èra globalament a l'avantatge de Constantinòble (→ 1014).
1004-1013 : après l'annexion de Boèmia per lo duc Boleslau de Polonha en 1003, començament d'una guèrra entre lo Sant Empèri Roman Germanic de l'emperaire Enric III e lei Polonés. S'acabèt per una victòria polonesa : en cambi d'un jurament de fidelitat, Polonha gardèt la màger part de sei conquistas (→ 1015).
1004 : incursion novèla de Mahmud de Ghazni dins la Peninsula Indiana onte pilhèt la region de Bhatia.
1005 : data tradicionalament retenguda per la fondacion de la Republica de Gènoa.
1008 : revòuta d'una partida de la noblesa provençala còntra lo còmte Guilhèm II.
1009 : en aplicacion de sa politica ostila ai populacions non musulmanas, lo califa fatimida Al-Hakim ordonèt la destruccion de la Glèisa dau Sant Sepulcre de Jerusalèm. Aquò entraïnèt de protestacions importantas en Euròpa e foguèt una causa de l'organizacion dei crosadas a partir de la fin dau sègle (→ 1030).
1014-1018 : conquista e annexion dau Khanat Bulgar per lei Bizantins. Aquò permetèt a Constantinòble d'eliminar una menaça importanta e de tornar posicionar sa frontiera lòng de Danubi.
1015 : aliança entre Gènoa e Pisa per assaiar d'empachar la conquista de Sardenha per l'emir de Denia.
1015 : en França, reglament de la question dau Ducat de Borgonha amb una victòria dau rèi Robèrt II que capitèt de mantenir lo fèu dins son esfèra d'influéncia.
1015-1018 : guèrra novèla entre Polonha e lo Sant Empèri Roman Germanic. Coma lo conflicte precedent, s'acabèt per una victòria polonesa. L'Empèri deguèt abandonar una partida de Lusàcia e de Moràvia a seis adversaris. En revènge, gardèt lo contraròtle de Boèmia.
1018 : mòrt dau còmte Guilhèm II de Provença durant una temptativa de reprimir una revòuta de Ponç de Fòs. Aquò entraïnèt de sei domenis entre sei fèus e afebliguèt l'autoritat dei còmtes.
1021 : disparicion dau califa fatimida Al-Hakim bi-Amr Allah que foguèt probablament assassinat a l'estigança de sa sòrre Sitt al-Mulk. Son cadabre foguèt jamai descubèrt e sei partisans, gropats a l'entorn dau visir Muhammad al-Darazi, ne'n faguèron un personatge sant ocultat. Aquò foguèt a l'origina de la religion drusa. Regardant leis afaires dau Califat, son fiu Ali az-Zahir li succediguèt sota la tutèla de Sitt al-Mulk (tanben dicha Sitt an-Nasr). Pasmens, la regéncia mau capitèt d'impausar son autoritat e lo rèine novèu comencèt amb quatre annadas de trèbols intèrnes.
1022 : segon lo monge cronicaire Asemar de Chabannes, d'eretics foguèron cremats dins lo corrent de l'annada a Tolosa après una condamnacion per « maniqueïsme »[1]. Aqueu tèrme designava benlèu d'eretics dualistas precursors dau catarisme mai es pas segur.
1023 : presa de la succession dau còmte de Champanha per lo còmte Audoin II de Bles. Aquò li permetèt de venir lo senhor d'un domeni poderòs format de Champanha, de Bles, de Chartres, de Tròias e de Meus que foguèt una menaça per lo domeni reiau francés fins au començament dau sègle XIII.
1023-1025 : epidemia de pèsta e famina grèva en Egipte. Amb lo decès de Sitt al-Mulk, agravèron lei trèbols intèrnes dau Califat Fatimida en entraïnant de revòutas en Palestina (→ 1028-1029).
1024 : per de rasons desconegudas, un parent dau prince de Kiev ataquèt una flòta bizantina en Mar Egèa. Foguèt batut au larg de l'illa de Lemnos per una segonda flòta.
1025 : per de rasons desconegudas — benlèu de rivalitats comercialas liadas a la politica d'expansion dei Chola vèrs leis estrechs d'Asia dau Sud-Èst — Srivijaya foguèt atacada e pilhada per una importanta flòta chola dirigida per lo rèi Rajendra Choladeva. Après aquela desfacha, Srivijaya comencèt son declin, perdiguèt sa posicion dominanta en Sumatra e i laissèt lo poder a Jambi (→ 1079).
1027 : expedicion dau rèi Cnut lo Grand còntra Escòcia. Au contrari dei sobeirans de Wessex qu'avián obtengut la reconeissença de son primat dins l'illa, i obtenguèt solament una promessa de patz e d'amistat, çò qu'indica una reduccion de l'influéncia anglesa dins la region.
1028 : en fàcia de la multiplicacion dei cas d'eresia dualista — benlèu de precursors dau catarisme — dins sei fèus, lo duc d'Aquitània Guilhèm V reüniguèt un concili per estudiar lei mejans permetent de luchar còntra lo desvolopament d'aqueleis eresias[2].
1028-1029 : nominacion d'Ali bin Ahmad Jarjarai coma visir dau Califat Fatimida. Favorizèt la restauracion de l'economia egipciana afeblida per lei trèbols entraïnats per la mòrt dau califa Al-Hakim bi-Amr Allah en 1021. Un an pus pus tard, capitèt de reprimir totei lei revòutas en Palestina.
v. 1030 : vèrs aqueu periòde[3], lo califa Ali az-Zahir autorizèt l'Empèri Bizantin d'organizar la restauracion de la Glèisa dau Sant Sepulcre destrucha en 1009 a l'iniciativa de son paire. L'objectiu èra de melhorar sei relacions ambé lei populacions crestianas dau Califat.
1030 : en Norvègia, batalha de Stiklarstadir que s'acabèt amb la desfacha e la mòrt dau rèi norvegian crestian Olaf II. Foguèt batut per una coalicion dei territòris autonòms dau nòrd pagan sostenguts per lei Danés. Aquò empediguèt tornarmai l'unificacion dau país.
1031 : data tradicionalament retenguda per la fragmentacion definitiva dau Califat de Còrdoa. Foguèt remplaçat per un ensemble de principats.
1031-1034 : en França, mòrt dau rèi Robèrt II que foguèt remplaçat per Enric Ièr. Pasmens, aquela succession entraïnèt una guèrra civila entre lo rèi novèu e lei partisans de son fraire cadet. Lo conflicte s'acabèt per una victòria d'Enric Ièr gràcias a l'ajuda dau duc de Normàndia.
1032 : maugrat d'atacas organizadas per leis emirs fatimidas locaus, de grops de Druzes capitèron de s'installar lòng dau litorau sirian. Aquò marquèt lo començament de la formacion dau poblament fòrça complèx dau Liban modèrne.
1035 : mòrt dau rèi Cnut lo Grand. Son domeni foguèt partejat entre Cnut III que venguèt rèi de Danemarc, Magnus Ièr que venguèt rèi de Norvègia e Harold Ièr que venguèt rèi d'Anglatèrra.
1035 : mòrt dau rèi Sanche III Garcés. Sei domenis foguèron partejats entre sei fius entraïnant la fondacion de plusors reiaumes dins la Peninsula Iberica coma Aragon e Castelha. De conflictes opausèron tanben lei maucontents.
1036 : en Egipte, mòrt dau califa Ali az-Zahir que foguèt tuat per una epidemia de pèsta. Aquò afebliguèt grèvament lo califa car son eiretier èra un enfant de 7 ans. La cort dau Califat venguèt ansin lo teatre de combats entre diferentei faccions per s'assegurar dau contraròtle de la regéncia.
1036 : importanta victòria de la Rus' de Kiev, menada per lo grand prince Iaroslav lo Savi, còntra lei Pechenegs.
1038-1040 : revirada d'una expedicion bizantina de reconquista de Sicília. Pasmens, afebliguèt fòrça lei senhors musulmans locaus que foguèron unicament sauvats per lei divisions intèrnas dau camp grèc (complòt còntra lo cap de l'expedicion).
1038 : mòrt dau rèi Estève d'Ongria que foguèt remplaçat per son nebòt venecian Pèire d'Ongria.
1039 : en França, grèva guèrra entre lo rèi Enric Ièr e Audoïn II de Bles. Lei tropas dau rèi capitèron de conquistar Torena e Sens.
1040 : annada probabla de la fondacion dau movement deis Almoravides per lo teologian conservador Abdallah ibn Yasin. Indignat per l'islam superficiau dei tribüs berbèras de certaneis oasís de Marròc, son objectiu èra de restaurar la puretat de la religion. Obtenguèt un succès important e sei fòrças venguèron rapidament un actor militar important de Magrèb (→ 1053).
1042 : importanta famina dins la màger part dau reiaume de França.
1050-1058 : important periòde de prosperitat en Egipte durant lo periòde dau visir Abu Muhammad Hasan bin Abdur Rehman Yazuri.
1053-1055 : guèrra entre lo rèi de França e lo duc de Normàndia. S'acabèt per un succès normand que permetèt au Ducat de venir de facto independent (→ 1058).
1053-1056 : començament dei conquistas militaras almoravidas amb la presa de Sijilmasa e d'Audaghost. Vilas marchandas importantas dei regions occidentalas de Sahara, assegurèron la prosperitat dau movement.
1054 : mòrt dau grand prince Iaroslav lo Savi. Aquò marca lo començament dau declin de la Rus' de Kiev.
1055 : presa de Bagdad per lei Turcs Seldjokids. Aquò marquèt la fin de l'Emirat Buyide e lo començament d'un periòde de dominacion dei Seldjokids en Orient Mejan.
1056 : somission dei senhors de Fòs au còmte de Provença. Dins la region de Tolosa, reünion novèla d'un concili dins la capitala dau Comtat per estudiar lei mejans de lucha còntra una eresia dualista locala.
1057 : en Escòcia, restabliment de l'unitat dau reiaume amb la fin de la guèrra civila entre Macbeth e Malcolm III.
1057-1059 : començament de la conquista de Marròc per leis Almoravides. De combats fòrça violents li permetèron d'ocupar lo sud mai lo cap dau movement, Abdallah ibn Yasin foguèt tuat durant una campanha còntra lei regions centralas e septentrionalas. Foguèt remplaçat per Abu Bakr ibn Umar.
1058-1059 : represa de la guèrra entre França e Normàndia. Tornarmai batut, lo rèi Enric Ièr deguèt tornar acceptar lei clausas de 1055.
1062 : en Marròc, fondacion dau camp militar de Marraquèsh per l'Almoravide Abu Bakr ibn Umar.
1062-1067 : dins lo Califat Fatimida, guèrra civila entre lei soudats negres e lei mercenaris turcs. Lo poder sostenguèt lei Turcs mai lei rebèls capitèron de resistir dins lo sud egipcian durant 5 ans. Divèrsei tribüs de bedoins aprofichèron lo caos per pilhar la region (→ 1067).
1063 : mòrt dau sultan seldjokid Toghril Beg Ièr que foguèt remplaçat per Alp Arslan.
1066 : guèrra de succession en Anglatèrra. S'acabèt amb la victòria dau duc de Normàndia Guilhèm lo Conquistaire sus las tropas anglosaxonas d'Harold Godwinson a la batalha d'Hastings. Lo duc venguèt ansin rèi d'Anglatèrra.
1067 : en Egipte, après sa victòria còntra lei soudats negres, lei mercenaris turcs dau Califat Fatimida, menats per Nasir ad-Dawla, eliminèron la garda personala dau califa e prenguèron dirèctament lo poder. Lo califa foguèt gardat unicament coma simbòl (→ 1074).
1070 : transformacion de Marraquèsh en vila. Venguèt la capitala deis Almoravides e participèt a l'institucionalizacion dau movement que comencèt de se transformar en estat. En parallèl, la presa de Fès marquèt una victòria importanta dins la conquista de Marròc.
1071 : en Anatolia Orientala, batalha de Manzikert entre lei Bizantins e lei Turcs Seldjokids. Lo sultan Alp Arslan capitèt de capturar l'emperaire Roman IV Diogèn entraïnant una guèrra civila generalizada dins l'Empèri Bizantin. Cercant de tropas novèlas, lei pretendents au tròne demandèron l'ajuda de mercenaris turcs qu'aprofichèron lei combats per s'installar en Anatolia Centrala (→ 1077).
1072 : après divèrseis incursions escocesas en Anglatèrra, lei tropas de Guilhèm lo Conquistaire ataquèron lo Firth of Tay. Lo rèi Malcolm III foguèt obligat de reconóisser la senhoriá dau rèi normand.
1074 : en Egipte, assassinat de Nasir ad-Dawla. Lo poder passèt au visir Badr al-Jamali que demorèt lo cap vertadier dau Califat Fatimida durant 20 ans. Capitèt de restaurar l'òrdre dins lo país e de tornar desvolopar lei vilas.
1074 : annexion de Sogdiana per lei Seldjokids.
1074 : annexion d'Amians per lo rèi de França.
1076 : campanha militara deis Almoravides dins la vau de Nigèr. Son resultat es descongut mai foguèt probablament a l'origina de l'introduccion de l'islam dins la region.
1076-1077 : guèrra novèla entre França e Normàndia. Permetèt de ben definir lo limit entre lei dos domenis.
1078 : conquista de Jerusalèm per lei Seldjokids. Illustra lo declin militar fatimida.
1079-1080 : conquista dau pòrt de Tànger e de la vila de Tlemcen per leis Almoravides.
1085 : après 11 ans de sètge, presa de Toledo per lei fòrças dau rèi Alfons VI de Leon. I transferiguèt sa capitala (→ 1086).
1086 : inquiets en fàcia de l'avançada dei crestians dins la Peninsula Iberica, lei senhors d'Al Andalús demandèron l'ajuda deis Almoravides. Destruguèron una importanta fòrça de chivaliers a la batalha de Sagrajas e establiguèron son autoritat sus la mitat musulmana de la peninsula (→ 1090).
1087 : mòrt dau cap almoravide Abu Bakr ibn Umar durant una campanha en Sahara. Aquò permetèt a Yusuf ibn Tashfin d'establir son primat sus l'ensemble dau movement.
1090 : victòria almoravida novèla còntra lei reiaumes crestians iberics a la batalha d'Alado. Après aqueu succès, l'emir Yusuf ibn Tashfin comencèt la conquista dei principats musulmans locaus per lei tornar organizar e melhorar sa defensa. Impausèt durament lei crestians mai laissèt de drechs importants ai judieus.
1092 : mòrt dau sultan seldjokid Malik Chah Ièr que foguèt remplaçat per Mahmud Ièr.
1092-1093 : guèrra novèla entre Anglatèrra e Escòcia. Entraïnèt la mòrt dau rèi Malcolm III e son remplaçament per Donald III.
1094 : mòrt dau visir fatimida Badr al-Jamali qu'èra lo cap vertadier dau Califat. Foguèt remplaçat per son fiu Al-Afdal Shahanshah. Dins aquò, aquela succession mau contentèt lei partisans d'una restauracion de l'autoritat califala. Gropats a l'entorn de Nizar ben al-Mustansir, fiu dau califa Al-Mustansir Billah, assaièron sensa succès de reversar lo visir. Gardèron pasmens de posicions en Siria e en Palestina e i fondèron lo movement nizarita, çò qu'afebliguèt la preséncia fatimida dins aquelei regions.
1095 : viatge dau papa Urban II en França per predicar l'organizacion d'una expedicion armada destinada a reconquistar lei Luòcs Sants dau cristianisme ocupats per lei musulmans (→ 1096).
1096-1099 : après l'apèu dau papa Urban II, organizacion de la Premiera Crosada que reüniguèt plusors senhors importants d'Euròpa Occidentala (Ramon IV de Tolosa, Robèrt Courteheuse, Godofred de Bouillon, Boemond de Tarent...). Après 3 ans de combats en Anatolia, en Siria e en Palestina capitèron d'aprofichar la division dei princes musulmans locaus per prendre Jerusalèm e fondar un ensemble d'estats dins la region. Sostenent inicialament l'operacion, l'emperaire bizantin Alexis Ièr Comnèn capitèt de tornar conquistar divèrsei territòris en Anatolia.
1097 : dins la Peninsula Iberica, batalha de Consuegra entre Almoravides e reiaumes crestians. Yusuf ibn Tashfin foguèt tornarmai venceire mai poguèt pas esplechar sa victòria.
Cultura
modificar
1013 : en Egipte, acabament de la Mosqueta Al-Hakim que fa partida dei mosquetas pus importantas dau mond musulman.
1049 : acabament de la construccion de la Pagòda de Fèrre[4] en China dins la vila de Kaifeng. Totjorn intacta au començament dau sègle XXI maugrat 38 tèrratrems e 6 vengudas deis aigas, es considerada coma una òbra majora de l'arquitectura dau periòde Song.
1086 : en Mesopotamia, restauracion dau santuari de l'imam Ali qu'èra estat destruch per un incendi. Iniciat per lei Seldjokids, aqueu trabalh marquèt la segonda etapa de la construccion dau monument.
1098 : acabament de la glèisa romanica Sant Andrieu de Cracòvia. Foguèt l'unica glèisa de la vila que subrevisquèt au pilhatge mongòl de 1241.
Sciéncias e tecnicas
modificarv. 1000 : documents mostrant un usatge frequent de la variolizacion en Asia Orientala, premiera tecnica d'immunizacion coneguda còntra una malautiá. Èra basada sus l'innoculacion volontària de la variòla a un individú per l'immunizar. Perilhosa, aquela tecnica foguèt utilizada sus la planeta fins ai trabalhs de Jansen sus la vaccinacion en 1796.
1005 : fondacion de l'Ostau dau Saber a l'iniciativa dau califa fatimida Al-Hakim bi-Amr Allah. L'ensemble assostava una bibliotèca publica fòrça importanta e d'ensenhaments regardant lei sciéncias (astronòmia per exemple), la filosofia e la religion.
1005 : publicacion dau Kitab Al Qanûn fi Al-Tibb (« Lo Libre de la Lèi regardant la medecina » en occitan). Òbra majora dau sabent persan Avicena, èra una enciclopedia escricha en arabi que gropava la màger part dei coneissenças medicalas dau periòde au sen de cinc libres regardant l'anatomia, lei medicament simples, lei patologias, lei fèbres, la cirurgia, lei poisons e la farmacopèa. Aguèt una gròssa influéncia sus tota la medecina medievala.
1006 : explosion de la supernova SN 1006 que foguèt probablament la pus lusenta de l'Istòria umana. Lo fenomèn foguèt descrich per plusors astronòms en Euròpa, en Asia e en Orient Mejan. D'Amerindians marquèron tanben aquela observacion sus una estela. Sa magnitud aparenta agantèt benlèu -9, çò que permetèt a la supernova de far ombra ais objèctes sus Tèrra.
v. 1020 : data probabla de la publicacion dau Canon de la Medecina d'Avicena. Sintèsi enciclopedica de la medecina medievala, venguèt la referéncia de l'ensenhament medicau fins au sègle XVII[5].
1021 : publicacion dau Kitab al-Manazir (« Tractat d'Optica » en occitan) per lo sabent arabopersan Alhazen. Escrich entre 1015 e 1021, aqueu tractat èra devesit entre sèt libres regardant la fisica (subretot l'optica), lei matematicas e la medecina. Permetèt de donar una definicion melhora de la chambra negra e de desvolopar lo metòde scientific modèrne. Aquela òbra aguèt una influéncia gròssa sus lo desvolopament dei sciéncias dins lo corrent dei sègles seguents.
1037 : mòrt dau sabent arabe Ibn Tahir al-Baghdadi, autor de l'al-Takmila fi-l-Hisab, qu'es a l'origina de progrès importants dins lo domeni de la teoria dei nombres.
1044 : publicacion dau libre Wujing Zongyao (Principis generaus dau classic de la guèrra en occitan) que donèt lei premierei recèptas conegudas de la polvera, probablament inventada dins lo corrent dau sègle VII. L'obratge depintèt tanben lo principi de foncionament de la bossòla.
1046 : illustrant la perseguida de la diffusion dau papier en direccion d'Euròpa, divèrsei testimònis atestan l'existéncia de papetariás en Al-Andalús (→ 1085).
1054 : observacion de la supernova a l'origina de la Nebulosa dau Cranc per d'astronòms chinés, arabes e europèus. Foguèt pron lusenta per demorar visible de jorn.
1068 : publicacion a Còrdoa dau Kitāb al-Masālik wa-al-Mamālik (Libre dei Rotas e dei Reiaumes) òbra principala de l'istorian e geograf Al-Bakri (1014-1094). Depintava lei regions dau nòrd e dau centre d'Africa.
1070 : publicacion dei Demonstracions de problemas d'algèbra dau matematician persan Omar Khayyam (1048-1131). I demostrèt l'existéncia d'equacions ambé doas solucions e menèt lo premier estudi sistematic deis equacions cubicas gràcias ai conicas per determinar lo nombre de racinas realas e leis avalorar d'un biais aproximatiu.
1078 : illustracion dei progrès tecnics complits en China durant lei sègles IX, X e XI, la produccion d'acier foguèt estimada a 127 000 tonas.
1085 : difusion dau mestritge de la fabricacion de papier dins l'espaci crestian amb l'existéncia de papetariás dins la vila de Toledo.
1088 : publicacion de Meng xi bi tan (« Discussions de pincèu dempuei un raiòu de pantais » en occitan), òbra majora dau generau, foncionari e sabent chinés Shen Kuo (1031-1095). Aqueu libre tracta d'un nombre important de domenis regardant lei sciéncias (geologia, astronomia, botanica, zoologia, estudi de fenomèns naturaus...), la tecnologia (estampariá de caractèrs mobils[6], espasas...), la filosofia, la musica ò lei crèires. Per exemple, dona la descripcion d'una bossòla magnetica e depinta la descubèrta de fossils dins la ròca d'un bauç.
1092 : publicacion d'una carta dei constellacions per l'astronòm chinés Su Song. En fòra de sa precision avançada, l'aspècte pus important d'aqueu trabalh foguèt l'utilizacion d'una projeccion fòrça similara a la projeccion de Mercator.
1097 : invencion probabla (au mens en Euròpa) dau trabuc de contrapés per lei Bizantins. Pus eficaç que lo trabuc de traccion qu'existiá dempuei l'Antiquitat, se difusèt rapidament en Mediterranèa tant dins leis armadas crestianas que musulmanas.
Decès
modificar- Abdallah ibn Yasin, teologian fondator dau movement almoravide.
- Abu Bakr ibn Umar, emir almoravide.
- Abu Muhammad Hasan bin Abdur Rehman Yazuri, visir fatimida.
- Al-Bakri, istorian e geograf arabe.
- Al-Hakim bi-Amr Allah, califa fatimida.
- Alhazen, sabent arabopersan.
- Ali az-Zahir, califa fatimida.
- Ali bin Ahmad Jarjarai, visir fatimida.
- Al-Ma'arri, filosòf arabi.
- Alp Arslan, sultan seldjikid.
- Anandapala, raja de Lahore e de Kabol.
- Avicena, filosòf e mètge arabe.
- Badr al-Jamali, visir fatimida.
- Basili II lo Bulgaroctòn, emperaire bizantin.
- Boleslau Ièr de Polonha, duc de Polonha.
- Cnut lo Grand, rèi de Danemarc, de Norvègia e d'Anglatèrra.
- Enric Ièr de Borgonha, duc de Borgonha.
- Enric III, emperaire germanic.
- Godofred de Bouillon, cap militar crosat.
- Guilhèm II de Provença, còmte de Provença.
- Guilhèm V de Peitieus, duc d'Aquitània.
- Iaroslav lo Savi, grand prince de Kiev.
- Ibn Tahir al-Baghdadi, sabent arabe.
- Jaipal, raja de Lahore e de Kabol.
- Macbeth, rèi d'Escòcia.
- Mahmud de Ghazni, sultan gaznevida.
- Malcolm III, rèi d'Escòcia.
- Malik Chah Ièr, sultan seldjokid.
- Nasir ad-Dawla, generau fatimida.
- Oton III, emperaire germanic.
- Robèrt II, rèi dei Francs.
- Shen Kuo, sabent chinés.
- Su Song, astronòm chinés.
- Toghril Beg Ièr, sultan seldjikid.
- Vladimir lo Grand, grand prince de Kiev.
- Yahya ibn Umar al-Lamtuni, generau almoravide.
Liames intèrnes
modificarBibliografia
modificarNòtas e referéncias
modificar- ↑ (fr) Michel Roquebert, L'épopée cathare - I. L'Invasion 1198-1212, Editions Perrin (2006), p. 49.
- ↑ (fr) Michel Roquebert, L'épopée cathare - I. L'Invasion 1198-1212, Editions Perrin (2006), p. 49.
- ↑ La data vertadiera es estimada entre 1030 e 1048.
- ↑ En despiech de son apelacion, es una pagòda de pèira. Son nom vèn de sa color sorna.
- ↑ (fr) Paul Mazliak, Avicenne et Averroès. Médecine et Biologie dans la civilisation de l'Islam, Vuibert/Adapt, 2004.
- ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Chemistry and Chemical Technology, Part 7 : Military Technology; The Gunpowder Epic, vol. V, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 201-203.