Avalanca

Una avalanca (var. lit, eslit, lavanca, lhavet, avalancha, eslur , chalança, chalancha, lavancha, nevèra, (a)glot, lau, laueg o lauègi) es una massa de nèu que se precipita pel versant d'una montanha. En relacion amb aquesta primièra significacion aqueste mot s'utiliza tanben per descriure una acumulacion de faches dins un moment determinat. Las avalancas de nèu se produson quand i a rompedura d'equilibri del mantèl nevós. Aquesta rompedura d'equilibri e l'avalanca que seguís pòdon èsser espontanèas o provocadas.

Avalancas espontanèas

Se produson per un excès d'acumulacion de nèu o per un cambiament dins las condicions de la massa de nèu. L'excès d'acumulacions se produtz al temps de nevadas importantas e son normalament de nèu polvàs novèla. Dins aquesta categoria entrarián las purgas continuas que se produson dins los luòcs mai penjadís de las montanhas, dins los tucs e dins los canals pus dreches, ont la nèu trapa pas de sosten e ont per aquò se vuejan fòrça sovent. Las avalancas espontanèas pòdon èsser causadas tanben per una alteracion de las condicions que mantenon establa la massa de nèu. Los auments de temperatura e la pluèja, son las alteracions mai frequentas e afèctan la nèu de tota qualitat: la nèu polvàs, per que aumenta de pes relatiu dins la superfícia fins al punt que los jaces inferiors la pòdon pas pus suportar; las grandas placas de nèu ventada, pr'amor que se trencan dins una linha dempuèi la quala la placa lisa; la nèu de prima o umida, per que aumenta sa fluiditat e lisa sus d'autres jaces de nèu endurcida, sense transformar, e tanben sul quite sòl, en se nomenant alavetz "avalanca de fons". D'entre las avalancas espontanèas, las mai perilhosas son las de nèu polvàs: se destacan d'un punt pro naut de la montanha e atal davalan en aumentar lor volum e lor velocitat que pòt arribar a 200 km/h. La combinason de massa e velocitat fan que son enòrmament destructritz: de grands arbres e de bòsques entièrs son desrasigats e asclats per la nèu, de ròcas de totas talhas son arrancadas de son lièch e empenhudas. Es frequent que quand una avalanca de nèu polvàs arriba al fons d'una val pas tròp larga, cobrís los rius e ribièras e arriba a remontar per inèrcia sul versant opausat. Es fòrça pauc probable que de personas o d'animals abastats per una avalanca de nèu polvàs pòscan subreviure. Ça que la, coma aquestas avalancas se produson regularament dins los meteisses luòcs, sovent evidents, conven d'evitar la zona que pòdon afectar. Aquesta règla a d'excepcions; atal, en genièr de 1996 dins los Pirenèus se produguèron d'avalancas nombrosas de nèu polvàs de grandas dimensions qu'afectèron de zonas infrequentas. Tanben dins los Alps, ont al delà causèron de pèrdas seriosas de vidas e d'installacions. Las avalancas espontanèas de placa e las de nèu umida son fòrça mens perilhosas, per que lor portada es fòrça menora, en mai de lor volum e velocitat.

Avalancas provocadas

Normalament, en cas d'avalancas provocadas de nèu polvàs, la rompedura se produtz per subrecarga, quand una o mantuna personas o animals dralhan una superfícia de nèu pro penjadissa. Lor pes provòca una subrecarga que romp l'equibri e la massa de nèu se destaca, d'en primièr jos lo luòc de passatge, mas immediatament tanben per dessús, per que pèrd son sosten inferior. Los èssers qu'an provocat l'avalanca son inevitablament emportats e lor subrevida es improbabla. A mai de l'espessor de nèu e del gra de la penda existisson d'autres factors al traversar dels pendís expausats: lo pus important es l'existéncia de mantun jaç de nèu, que pòdon restar pauc coesionats, en rason de diferéncias de densitats e tanben de temperaturas, en causant dins aqueste darrièr cas la nomenada "fractura termica". Existisson de subrecargas provocadas naturalas pus raras: la casuda de "lindal" de nèu es la mai classica. Lo meteis passatge de personas -quasi tostemp amb esquís e vers lo naut- pòt talhar la superfícia de las placas de nèu formadas pel vent. Se la penda es sufisenta, la placa lisarà coma dins lo cas de la rompedura espontanèa. Naturalament dins aqueste cas las avalancas de placa son perilhosas, per que emportaràn l'esquiaire que las provòca e los que son dins sa traça. Son lo cas d'avalancas provocadas mai frequent. A condicion d'un salvament pus rapid que lo temps d'asfíxia o d'ipotèrmia es possibla de subreviure. Las avalancas provocadas de nèu de prima, umida e pesuga, que son frequentament causadas pels esquiaires en davalar, son las mens perilhosas: lor velocitat es fòrça lenta e lor portada tanben, çò que fa qu'es possible e simple d'evitar lor trajectòria.

Escala de perilh

Dins las activitats ivernalas de montanha las avalancas se pòdon evitar amb una coneissença corrècta del luòc e una avaloracion continua del terren. En fach, son un dels perilhs objectius dins la practica de l'alpinisme e singularament de l'esquí de montanha. Donc, ont se practica aquestes dos espòrts se publica de donadas obtengudas jornalièrament en aganchant de mesuras sus lo terren- de "butletins de nèu" ont s'avalora lo risc d'avalanca dins una zona determinada, segon una "escala de perilh" amb de valors que son omogenèas per Euròpa tota.