Croàcia

Croàcia (en croat Hrvatska), oficialament la Republica de Croàcia, es un estat sobeiran de l'Euròpa Meridionala, dins lei Balcans. Es en riba de la mar Adriatica au sud-oèst e confronta leis estats d'Eslovènia, Ongria, Serbia, Bòsnia e Ercegovina e Montenegro. La capitala n'es Zagrèb, la lenga oficiala de l'Estat es lo croat, però son reconegudas de minoritats lingüisticas au nivèu regionau.

Croàcia

Bandièra Escut d'armas

Imne: Lijepa naša domovino (en occitan: La Nòstra Bela Pàtria)

Capitala Zagrèb 45° 15′ 00″ N, 15° 28′ 00″ E

Gentilici Croat, Croata

Forma de govèrn republica parlamentària

President Primièr ministre Zoran Milanović Andrej Plenković

Independéncia de la Igoslavia

Data 25 de junh de 1991 15 de genèr de 1992

Superfícia 127en

• Totala 56 594 km²

Populacion 124en

• Totala (2012) 4 225 316 ab.

• Densitat 75 ab./km²

IDH (2012) ▲ 0,805

Moneda èuro (EUR)

Indicatiu telefonic +385

ISO 3166 HR

Fus orari +1 (estiu +2)

Domeni internet .hr

Istòria

Croàcia fins a 1918

Lo Reiaume de Croàcia

Lei pòbles eslaus a l'origina dau pòble croat arribèron dins la region de Drava e de Sava dins lo corrent dau sègle VII. Per se protegir de la menaça avara, acceptèron la senhoriá dei Francs. Au sègle IX, Trpimir I^èr (845-864) utilizèt la rivalitat francobizantina per s'emancipar e venir duc de Croàcia. Puei, Tomislav I^èr (910-928) prenguèt lo títol de rèi en 925 ambé l'acòrd dau papa.

Lei luchas d'influéncia entre catolics e ortodòxs foguèron una menaça importanta per l'estabilitat dau reiaume. Pasmens, lo catolicisme s'impausèt a cha pauc e venguèt un simbòl important de l'identitat croata. Lei rèis de Croàcia deguèron tanben faciar l'expansionisme dei Habsborg lòng de sa frontiera septentrionala e resistir ais ambicions bizantinas e venecianas sus lo litorau. Dins aquò, a la fin dau sègle XI, la mòrt dau rèi Dmitar Zvonimir (1076-1089) entraïnèt una grèva crisi de succession e una intervencion ongresa dins leis afaires croats. Pauc a pauc, leis Ongrés prenguèron lo contraròtle dau país e en 1102, lo rèi d'Ongria Kálman signèt ambé lei Croats leis acòrds dichs Pacta conventa. Donavan la corona croata au rèi d'Ongria segon un sistèma d'union personala. En cambi, leis Ongrés gardavan son autonòmia e seis institucions.

Fins a l'afondrament dau Reiaume d'Ongria après la batalha de Mohács (1526), Croàcia aguèt la meteissa istòria qu'Ongria dins lei Balcans. Au nòrd, lo limit ambé lo Sant Empèri demorèt establa : marca totjorn la frontiera entre Croàcia e Eslovènia. En revènge, au sud e lòng dau litorau, la frontiera evolucionèt en foncion dei luchas còntra Venècia e de l'expansion ongresa en Bòsnia. Au començament dau sègle XV, lei Venecians tenián Zadar e Split e lei sobeirans ongrés avián vassalizat — nominalament — Bòsnia. Pasmens, leis Ongrés se turtèron ai Turcs Otomans que conquistèron la màger part de Bòsnia en 1463.

Lo partiment entre Otomans e Habsborg

Lo Reiaume d'Ongria s'afondrèt après la batalha de Mohács e foguèt partejat entre Àustria e l'Empèri Otoman. En Croàcia, lei Turcs capitèron d'ocupar l'èst (Eslavònia) e lo sud dau país mentre que lei tropas dei Habsborg prenguèron lo contraròtle de la region de Zagrèb. Aquela situacion demorèt en plaça fins au sètge de Viena (1683).

Après sa desfacha a l'entorn de la capitala austriana, leis Otomans comencèron de recular e abandonèron lo nòrd d'Eslavònia en 1699 e lo sud en 1718. Enterin, Venècia renforcèt sa preséncia en Dalmàcia. Per protegir la region còntra un retorn dei Turcs, lei Habsborg i creèron una marcha fortificada e organizèron de transferiments de populacions croatas e sèrbas per n'aumentar la populacion. Aquò es a l'origina dei populacions sèrbas de Croàcia.

Durant lei guèrras revolucionàrias, Àustria annexèt Venècia en 1797 e sei territòris croats de Dalmàcia. Après una brèva parentèsi francesa de 1809 a 1813, la totalitat de Croàcia passèt tornarmai sota dominacion austriana en 1814 ambé la desfacha de Napoleon Bonaparte.

L'emergéncia dau nacionalisme croat

Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, lo nacionalisme croat faguèt son aparicion e prenguèt rapidament una gròssa importància au sen d'un Empèri Austrian en declin. D'efèct, en març de 1848, la revolucion ongresa foguèt imitada en Croàcia. Pasmens, lei Croats crenhavan leis intencions ongresas e lo governador Josip Jelacić reüniguèt una dieta per defendre lo mantenement de l'Empèri Habsborg. Destituit en junh per lo govèrn centrau que voliá contentar leis Ongrés, Jelacić foguèt restablit dins sei foncions en setembre e lei tropas croatas participèron a la lucha còntra lei liberaus e leis insurgents ongrés.

Après lo compromés austro-ongrés de 1867, Croàcia, franc de Dalmàcia, fasiá partida dau domeni ongrés. Un an pus tard, la remembrança de la guèrra de 1848-1849 permetèt ai Croats de negociar ambé leis Ongrés un estatut d'autonòmia inspirat per lei Pacta conventa de 1102. Lo país gardèt sa dieta, l'usatge de sa lenga e divèrseis institucions coma son sistèma d'educacion ò son sistèma judiciari. Per lei questions comunas ai Croats e ais Ongrés, Croàcia obtenguèt de deputats au sen dau parlament ongrés.

Sota la direccion dau Croat Ivan Mazuranić, aqueu compromés croato-ongrés foncionèt relativament ben. Pasmens, tre 1878, l'annexion de Bòsnia per Àustria entraïnèt de tensions novèlas entre lei pòbles de la region. Lo govèrn ongrés aprofichèt la situacion per demandar la supression dei marchas militaras croatas que donavan d'avantatges importants ais abitants. Puei, en 1883, suspendiguèt lo compromés de 1868 e comencèt de menar una politica fòrça repressiva còntra lo nacionalisme croat.

En consequéncia de la politica repressiva de Budapèst, la màger dei nacionalistas croats se raprochèron de seis omològs sèrbes per defendre l'idèa d'un estat gropant totei leis Eslaus dau Sud. Ansin, en 1915, se formèt un « Comitat Iogoslau » que demandèt l'ajuda deis Aliats per s'afranquir dei tutèlas austrianas e ongresas.

Croàcia de 1918 a 1991

Lo Reiaume d'Iogoslavia

Lo Comitat Iogoslau de Londres aguèt un ròtle major dins lei negociacions que permetèron la creacion d'un « Reiaume dei Sèrbes, dei Croats e deis Eslovèns » sota la dinastia Karadordevic. Montenegro jonhèt lo projècte, maugrat l'oposicion de son rèi, e lei tractats de patz de la Premiera Guèrra Mondiala fixèron lei limits dau país.

Pasmens, Sèrbes e Croats s'opausèron rapidament sus l'organizacion d'Iogoslavia. D'efèct, lei Sèrbes, qu'avián luchat victoriosament còntra leis Austrians e lei Otomans, volián crear un estat centralizat a l'entorn de Serbia e demenir lei diferéncias entre lei diferents pòbles dau reiaume. Au contrari, lei Croats èran en favor d'un estat federau eissit de l'associacion liura de plusors nacions distintas. Stjepan Radić e son Partit Païsan Croat defendiguèron aquela posicion e venguèron la premiera fòrça d'oposicion dins lo corrent deis annadas 1920.

En 1929, lo rèi Alexandre I^èr suspendiguèt la constitucion e instaurèt un regime autoritari (subrenomat la « dictatura reiala »). En Croàcia, de movements nacionalistas s'agitèron per demandar mai d'autonòmia e en 1934, lo rèi foguèt assassinat per l'organizacion Ustachi d'Ante Pavelić. Aquò entraïnèt la formacion d'una regéncia que deguèt s'ocupar de la question religiosa, fònt de tensions importantas entre catolics (Croats e Eslovèns) e ortodòxs (Sèrbes). Per exemple, en 1935, la signatura d'un concordat ambé la papautat entraïnèt l'excomunicacion dei deputats sèrbes qu'avián votat lo tèxte per lo clergat ortodòx.

La Segonda Guèrra Mondiala

La Segonda Guèrra Mondiala foguèt un periòde fòrça sorn per Iogoslavia. D'efèct, en causa de sei divisions intèrnas, lo país èra pas lèst a combatre e una temptativa de raprochament ambé lo Reiaume Unit entraïnèt son invasion e sa capitulacion entre lo 6 e lo 17 d'abriu de 1941. Puei, Hitler e Mussolini devesiguèron lo territòri per contentar lei revendicacions dei país vesins, per afeblir Serbia e per formar una Croàcia faissista que son govèrn foguèt fisat a Ante Pavelić.

Pasmens, la reorganizacion dei Balcans per l'Axe foguèt mau acceptada per lei populacions localas, especialament per lei Sèrbes. Rapidament, dos movements de resisténcia se formèron e menèron una guèrra acarnada còntra leis Ustachis e lei fòrças d'ocupacion. Lo premier foguèt fondat dins lo nòrd de Bòsnia per lo coronèu Draza Mihailovic. Dichs Tcheniks, sei combatents èran generalament sèrbes, favorables a la monarquia, anticomunistas e ostils ai Croats. Lo segond movement apareguèt après l'invasion alemanda de l'URSS. Organizat per lo Partit Comunista de Josip Broz Tito, recrutava sensa se preocupar de l'origina etnica de sei partisans. Per complicar mai la situacion, una guèrra civila comencèt entre lei dos corrents de la resisténcia en novembre de 1941.

En 1942, d'ofensivas dei fòrças de l'Axe entraïnèron una retirada dei fòrças de Tito en Bòsnia Orientala e en Montenegro. En 1943, sa situacion comencèt de se melhorar quand recebèt una ajuda britanica. Puei, en 1944, lo rèi demandèt publicament a sei subjèctes de sostenir l'armada de Tito. Lei Cheniks pus extremistas, compres Mihailovic, chausiguèron alora de raliar leis Ustachis. En setembre de 1944, l'arribada de l'armada sovietica permetèt la liberacion de Belgrad mai leis Alemands e lei Croats resistiguèron fins a la fin de la guèrra dins l'oèst de Iogoslavia. Capturat, Mihailovic foguèt fusilhat en 1946.

Aquelei combats destruguèron lo país e causèron la mòrt d'aperaquí 1,7 milions de personas. D'efèct, per privar lei partisans dau sostèn popular, Alemanha, Croàcia e seis aliats generalizèron sensa succès leis execucions massivas de civius e lei destruccions de vilatges. La participacion activa deis Ustachis a la « Solucion Finala » entraïnèt tanben la mòrt d'aperaquí 30 000 judieus, 40 000 Tziganes e un nombre mau conegut de Sèrbes (entre 300 000 e 600 000). Ansin, a la liberacion, de desenaus de miliers de Cheniks collaborators e d'Ustachis foguèron chaplats per lei partisans.

La Federacion d'Iogoslavia

Après la victòria còntra Alemanha, lo prestigi de Tito e una epuracion violenta permetèron la victòria dei comunistas ais eleccions de novembre de 1945. La monarquia foguèt abolida e remplaçada per una federacion de republicas socialistas. La Republica socialista de Croàcia gropava la Croàcia e l'Eslavònia medievalas, Dalmàcia e Istria. Sa populacion èra relativament omogenèa maugrat la preséncia d'una minoritat sèrba (12% de la populacion).

La politica de Tito e sa rompedura amb Estalin en 1948 permetèron d'assegurar l'unitat nacionala de l'ensems novèu fins a sa mòrt en 1980. Pasmens, lo cap dau país demorèt vigilant quant au mantenement deis equilibris entre lei diferents pòbles de Iogoslavia. Per exemple, en 1966, remplacèt son vice-president qu'èra sospichat de favorizar lei Sèrbes. Cinc ans pus tard, reprimiguèt de manifestacions croatas demandant mai d'autonòmia.

Après la disparicion de Tito, una presidéncia viranta lo remplacèt mai una crisi economica grèva entre 1978 e 1988 minèt lei relacions de solidaritat entre lei republicas. En particular, lei doas republicas pus ricas — Eslovènia e Croàcia — volián redurre sa participacion au budget federau ò demenir leis ajudas destinadas ai republicas pus pauras. En parallèl, Serbia s'engatjèt, sota la direccion de Slobodan Milosevic, sus una politica nacionalista centrada sus la question de Kosova.

En 1990, d'eleccions generalas se debanèron dins totei lei republicas iogoslavas. En Croàcia, aquò permetèt l'instauracion dau multipartisme e l'escrutinh veguèt la victòria dau partit nacionalista Union Democratica Croata (HDZ) de Franco Tudjman. Una constitucion novèla foguèt adoptada en decembre que prevesiá lo drech per Croàcia de quitar la federacion. Aquò inquietèt la minoritat sèrba dau país que proclamèt una region autonòma a l'entorn de la vila de Knin.

Croàcia dempuei 1991

Lei guèrras de Iogoslavia e lo periòde Tudjman

Guèrras de Iogoslavia en mai de 1993.

Iogoslavia s'afondrèt en 1991 e la question dau partiment de son territòri alimentèt una guèrra civila murtriera durant quatre annadas. En Croàcia, onte la vida politica foguèt dominada per Franco Tudjman fins a 1999, aquò entraïnèt de destruccions importantas dins lei regions centralas e orientalas, una expulsion d'una importanta partida de la minoritat sèrba e l'independéncia dau país dins lei limits de la RS de Croàcia.

Lo conflicte comencèt en 1991 en causa de l'agravament dei tensions entre Croats e Sèrbes. De milícias sèrbas acomencèron de prendre lo contraròtle de sectors contestats, çò qu'entraïnèt de combats e l'intervencion de l'armada federala per separar lei dos camps. Dins lei fachs, lei militars federaus, principalament d'origina sèrba, permetián ai milicians sèrbes de tenir lei posicions conquistadas, çò qu'agravèt lei tensions. Puei, en mai, de combats vertadiers comencèron en Eslavònia Orientala e Croàcia proclamèt son independéncia après un vòte popular lo 20. Aquò entraïnèt l'intervencion de l'armada federala dau costat sèrbe.

Lo govèrn croat capitèt d'organizar una armada nacionala a partir dei milícias croatas, dei fòrças de polícia e de militars raliats. En aost de 1991, aquò permetèt d'arrestar la progression dei Sèrbes qu'avián ocupat l'Eslavònia Orientala e plusors regions centralas (Banija e Krajina). Pasmens, a partir de 1992, lo còr dau conflicte se desplacèt en Bòsnia onte la question dau partiment territòriau èra encara pus complèxa. Croàcia capitèt d'i ocupar lo quart sud poblat de Croats e s'alièt ambé lei Musulmans còntra lei Sèrbes.

Leis atrocitats dei guèrras de Iogoslavia (netejatge etnic, bombardaments de civius... etc.) entraïnèron rapidament d'intervencions estrangieras. Inicialament pauc eficaças, comencèron d'afeblir Serbia a partir de 1993 ambé l'adopcion d'un embarg totau per lei Nacions Unidas. Puei, en 1995, après l'execucion de plusors miliers d'abitants de Srebrenica per de milícias sèrbas, l'OTAN intervenguèt dirèctament dins lei combats. En Croàcia, aquò permetèt a l'armada nacionala de reconquistar tot lo territòri de la RS de Croàcia e entraïnèt la desfacha dei Sèrbes. Aperaquí 25 000 personas èran estadas per lei combats, principalament durant la premiera annada de la guèrra. 200 000 Sèrbes foguèron tanben expulsats dau país.

Après la guèrra, Franco Tudjman foguèt tornat elegir a la presidéncia en 1997 e gardèt lo poder fins a sa mòrt dos ans pus tard. Fòrça autoritària, sa politica interiora entraïnèt l'emergéncia d'una oposicion democratica. Regardant leis afaires estrangiers, mantenguèt son país dins lo camp occidentau e comencèt de preparar l'adesion a l'Union Europèa.

Lo periòde Mesić

De 2000 a 2010, la vida politica e l'evolucion de Croàcia foguèron dominadas per lo president Stjepan Mesić. Sòci dau HDZ aguent romput ambé Franco Tudjman a prepaus de la politica bosniaca, capitèt de democratizar lo país, de reglar la question malaisada de l'eiretatge politic de son predecessor e d'obtenir l'adesion croata a l'Union Europèa.

D'efèct, Mesić deguèt compausar amb un païsatge politic complèx marcat per leis annadas de guèrra. Ansin, se son premier cap dau govèrn èra eissit d'un partit de senèstra, leis enquistas dau Tribunau Penau Internacionala per l'èx-Iogoslavia (TPIY) còntra plusors generaus croats entraïnèron una victòria dau HDZ en 2003. Pasmens, assumissent leis atrocitats de la guèrra de 1991-1995, acceptèt de presentar d'excusas oficialas a Serbia e retirèt mai d'un generau de l'armada. Aquò li permetèt de depausar la candidatura oficiala dau país a l'UE en 2003. Puei, una cooperacion ambé lo TPIY li permetèt de far avançar aqueu projècte e d'assegurar l'ancoratge de Croàcia au blòt occidentau (adesion a l'OTAN en 2009).

Croàcia dempuei 2010

Stjepan Mesić laissèt la presidéncia au sociau-democrata Ivo Josipović en 2010. En revènge, lo govèrn foguèt dirigit per Jadranka Kosor (HDZ) e la drecha fins a 2011. Aqueu periòde foguèt marcat per l'adesion a l'Union Europèa que foguèt aprovada per referendum e venguèt efectiva lo 1^èr de julhet de 2013. En 2015, Kolinda Grabar-Kitarović (HDZ) venguèt presidenta.

Liames intèrnes

• Balcans.
• Iogoslavia.