Dàrius Ir
Dàrius Ir (var. Dàrius Ièr, Dàrius Ier, Dàrius Ièir)[1] (nascut vèrs -550, mòrt en -486) (Dārayawuš en persan; Δαρεῖος / Dareios en grèc), dich Dàrius lo Grand (var. Dàrius lo Gran), foguèt un grand rei de l'Empèri Aquemenida; aperten a la dinastia dels Aquemenids.
|
Dàrius Ir
| |
|---|---|
 | |
| Representacion de Dàrius Ir a Persepòlis | |
| Biografia | |
| Naissença | vèrs 550 abC |
| Decès | 486 abC |
| País: | Empèri Aquemenida |
| Epòca: | Antiquitat |
| Règne: | 522 abC a 486 abC |
| Davancièr: | Bardiya |
| Successor: | Xerxes Ier |
Dàrius es filh d'Istaspès, e lo falen d'Arsamès. Dins son inscripcion a Behiston, Dàrius se presenta coma venent en linha dirècta d'Aquemenès, mas s'agís sens dobte, al contrari d'o acertit, d'una branca que produguèt pas de reis fins a el.
Dàrius pòrta los títols aulics de « pòrtacarcais » de Cir II lo Gran, puèi de « pòrtalança » de Cambisa II per la conquèsta de l'Egipte. Maridèt una de las filhas de Gobrias, un dels sèt conjurats, amb que aguèt tres filhs que Artobarzanès l'aïnat, e Ariabignès.
Regne
modificarPujada cap al poder
modificar
Lo regne de Bardia provoquèt l'insatisfaccion de l'aristocracia pèrsa, fins a que lo general Otanès decidisca de lo capvirar sonqu'uns meses après son aveniment en -522. D'entre los cinc autres conjurats n'èra Gobrias que faguèt apèl a Dàrius qu'èran ligats per un escambi de mariadatges (Gobrias maridèt una sòrra de Dàrius).
Lo còp d'Estat es presentat per Erodòt coma l'òbra d'un grop pichon, s'engulhant dins lo palais e assassinant Bardia dins son lièch, mas Dàrius dins l'inscripcion de Behiston se presenta coma « cap d'una armada de Medes e de Pèrsas ». Es mai probable que lo revirament de Bardia donèt de batalhas militaras, los insurjats lo percaçant e l'executant dins una plaça fòrta ont s'èra refugiat.
Erodòt[2] escrich que los debats sus la succession de Bardia s'orientan cap a tres opcions: l'isonomia, l'oligarquia e la monarquia, aquela essent propausada per Dàrius, mas aquela discussion sembla rebatre de consideracions del mond Grèc de l'epòca, e benlèu pas aquela dels Pèrsas. Aprèp que causiguèt de contunhar la monarquia, e coma il aviá pas d'eretièr dirècte, totjorn segon Erodòt (III, 86-87) los conjurats s'amassèron a l'albe e decediguèron que lo primièr que lo caval endilharà cap al treslutz serà lo rei; lo palafrenièr de Dàrius faguèt sentir a son caval l'odor d'una èga, lo faguent endilhar. Mas encara es mai probable que Dàrius acabèt per far l'objèct d'un consensus entre los conjurats, après qu'Otanès se retirèt de la discussion. Sus sa carta estampada sus d'aur, prometèt a son pòble una civilizacion de las primièras[3].
Segon la costuma que volgavat que lo nòu rei espose las femnas de son davancièr, mas tanben per refortir sos ligams amb la branca regnanta dels Aquemenids, Dàrius mardèt dos de las filhas de Cir II, Atossa, veusa de Cambisa II e de Bardia/Esmèrdis, e Artistonèa, una d'aquelas felenas, Parmis, e Fedimia, veusa de Bardia/Esmèrdis e tanben filha d'Otanès. Mai tard esposèt Fratagonèa, fila de son fraire Artanès.
Las revòltas de las províncias
modificarLa presa du poder per Dàrius provoquèt sul còp de revòltas en Elam, aviadament espotidas, e en Babilònia, mai dificilament mestrejadas. Alara qu'èra a Babilònia, gaireben totas las autras províncias se rebellèron: Pèrsia, Elam encara, Media, Assiria, Egipte, Parthia, Armenia, Margiana, Sattagidia, e Saces. Dàrius se far fòrt d'aver véncer totes los rebèls sonque en un an, çò que sembla pauc credible. Las batalhas son menadas sus mai d'un fronts simultanèament pels generals de l'armada de Dàrius, aquel dirigissent las operacions dempuèi Babilònia, puèi dempuèi Media. L'òrdre foguèt fin finala establit dins l'empèri al tèrma de l'an -521, levat Armenia; Elam se revoltèt encara en -519, puèi los Saces. Los caps rebèls e lors seus son sistematicament suppliciats e executats.
Aquelas revòltas mòstrant que la legitimitat de Dàrius èra gaire unanima, la quita Pèrsia se revootèt menada per un prince se presentant coma lo vertadièr Bardia. Revèlan tanben fins a que l'empèri pèrsa èra politicament e administrativament pas estable, al punt d'esclatar a la primièra succession dificila. Fin finala, lo pes de las tribús e la crenhença de las noblesas localas de perdre lors prerogativas fàcia als dirigents pèrsas aguèron un ròtle. Al contrari, aquelas revòltas semblan gaire aver estat popularas, çò que confòrta l'imatge d'una dominacion pèrsa puslèu plan acceptada per las populacions localas.
Nòva organizacion de l'Empèri
modificarDàrius tornèt complètament lo sistèma de las satrapias, establidas per Cir. Lo tribut de cada satrapia èra fixat pel poder central, e non pas mai lo satrap car èra una de las causas de las revòltas del començament del reialme. Sola la satrapia de Pèrsia èra examptada de tribut. Dins cada satrapia, la justícia se donava segon las tradicions localas; en Egipte, Dàrius comanda una compilacion de totes los tèxtes de lei fins a Amasis. Se cada satrapia consèrva la seuna administracion, lo poder aquemenid demòra fòrça present e interven frequentament. Del meteis biais que los Pèrsas avián pas difusat las lors leis, tanpauc impausèron la lor lenga: l'aramean èra lingua franca d'una granda partida de l'empèri, qu'èra utilizat per las comunicacions entre las satrapias e lo poder central, los òrdres essent enseguida traduchs en lenga locala.
Lo rei bastidor
modificar
Après l'espotiment de las revòltas, Dàrius comença la construccion d'un monument destinat a proclamar sa legitimitat, un imens bas relèu sul bauç de Behiston. S'i vei Dàrius en Grand Rei espotissent Gaumata, e los nòus reis messorguièrs encadenats. Lo bas relèu es encastrat d'un tèxte traduch en tres lengas, persan ancian, elamit e Babilonian, contant lo revirament de Gaumata, la repression dels reis mensorguièrs, e donant totas las justificacions sus la legitimitat de Dàrius, coma sa linhada e l'ajuda recebuda d'Ahura Mazda.
Dàrius comença d'importantas òbras de construccion a Susa. Se la vila aviá estat una capitala pels seus davancièrs Cir e Cambís, aviá fach pas cap d'òbras notablas e Susa concervava son aspècte de capitala elamita. Jol vam de Dàrius, es tota la vila que foguèt remodelada: de nòu barris foguèron auçats, e bastit terrassas, un apadana, un palais, d'ostals, una pòrta monumentala. Es probable que las òbras contunhèron pendent tot le regne de Dàrius e mai tard, car foguèron emplegats d'artesans ionians e carians desportats après la revòlta d'Ionia; lo plan d'ensemble benlèu fooguèt dessnhat al començament del regne de Dàrius. Los talhièrs s'espandissian sus 70 ectars, que 12 ectars per la sola terrassa dels palais; coma a Persepòlis.
Dàrius decidiguèt de bastir una nòva capitala: foguèt Parsa (Persepòlis en grèc). Coma a Susa, los palais foguèron bastits sus una imensa terrassa fortificada de 125 000 m². Se pòt datar del regne de Dàrius: lo Tresaur, lo palais de Dàrius, lo grand escalièr sud (remplaçat per l'escalièr oèst jos Xerxes) e benlèu Triptilon. Mas coma a Susa, benlèu que l'ensems del site aviá estat concebut jos Dàrius, e que sos successors sonque perceguèron sa vision.
En Egipte, Dàrius restaurèt lo canal dels faraons ligant la mar Roja a Bubastis, dins la booca del Nil, començat jos Nekao II. Un temple d'Ibis foguèt bastit en lo seu nom dins l'oasi de Kharga, e aquel de Nekheb tornèron èsser bastits. A Babilònia, i a un palais bastit per Dàrius. A Jerusalèm, alertat pel governaire que s'inquietava de la fervor a l'entorn de la reconstruccion del temple, Dàrius ordona la seguida de las òbras, per que faguèt una dona. L'immens malhum de las carrièras e pòstas reialas, començat jos Cir, contunhèt per ligar l'ensems de las satrapias.
Las conquèstas
modificarLas conquèstas de Dàrius foguèron portadas cap a l'oèst de l'empèri; apareisson coma un esfòrç de consolidacion e de securizacion de las frontièras eretadas de Cir e Cambís, puslèu que coma una volontat d'expansion.
Lo primièr territòri conquerit, vèrs -519, foguèt Samos, que pr'amor s'integrèt a l'empèri mas foguèt confiada al tiran Siloson, obligat de Dàrius. Foguèt la primièra incursion dels Pèrsas dins la mar Egèa.
En -513, après una guèrra civila a Cirene, la mai granda partida de Libia foguèt somesa.
L'espedicion en Scithia
modificarEn -513, lo quite Dàrius prenguèt lo comandament d'una espedicion cap a Scitia, que l'objectiu final demòra pas segur. Segon Erodòt (IV, 87), reüniguèt 700 000 òmes, accompanhats de 600 naus, los òmes essent subretot provesits per las ciutats de l'Ellespont[4]. Dàrius faguèt bastir un pont de naus sul Bosfòr per far passar l'armada d'Asia cap a Euròpa[5]. Dàrius sometèt alra una partida de Tràcia e las Gètas alara que sa flòta se dirigís cap al Danubi. Rejonguent la flòta a la boca del Danubi, l'armada s'enfonza en territòri scit, mas las populacions localas, fòrça diversas, resistissent tot en refusant l'afrontament dubèrt. Dàrius fin finala se deguèt retirar, lo Danubi marcant atal una frontièra definitiva de l'empèri pèrsa. Sul camin del retorn, la conquèsta de Tràcia acabate. Devant la menaça, la Macedònia se sometèt sens combat e venguèt un protectorat.
La revòlta d'Ionia
modificarEn -500, après l'apèl a l'ajuda de tirans de Naxos caçats per lor pòble, lo tiran de Milet, Aristagoras, prepausèt al satrapa Artafernès de prene Naxos, e d'aqui, las Cicladas e l'Eubèa. L'espedicion foguèt aprobada per Dàrius, mas de dissensions dins lo comandament la faguèron fracassar, e per evitar lo castig del Grand Rei, Aristagoras se rebelèt, declarèt Ionia independenta e impausèt l'isonomia. Obtenguèt l'ajuda d'Atenas, qu'envièt vint e cinc naus. La primièra ataca se faguèt en -499 contra Sardes, que foguèt incendiada mas l'acropòla demòra imprenable; los rebèls subiguèron una desfacha pesuca près d'Efès, e Atenas retirèt son ajuda. Pasmens, la rebellion s'espandiguèt dins tota la region, de Bizanci a la Caria e a Chipre. Après lo primièrs succeses contra l'armada pèrsa, lo rapòrt de fòrça cambièt e las ciutats tornèron als mans dels Pèrsas totas. Aristagoras morriguèt dins un combat contre los Tracians. La flòta ioniana foguèt fin final vencuda a Ladèu en -494, e Milet tombèt. Los Pèrsas se mostrèron despietadoses contra los vencuts.
En -493, Dàrius envièt son gendre Mardonios en Asia Menora, qu'integrèt la Macedònia a l'empèri, e tanben los Briges e Thasos.
La mar Egèa
modificarLa conquèsta de la Grècia se preparèt a partir de -491, que totas las ciutats d'Asia Menora son mesas a contribucion; lo primièr objectiu sembla èsser la captura de las illas de la mar Egèa: Naxos tombèt en -490, puèi Delos, Caristos, e l'Eubèa. La dominacion pèrsa sus la mar Egèa èra complèta. La segonda partida foguèt lèu interrompuda: los Pèrsas desbarquèron dins la plana de Marathon, ont foguèron espotidas pels Grècs reünits menats pels Atenians, e deguèron se retirar. Lo pauc d'insisténcia dels Pèrsas mòstra que l'objectiu principal d'aquela espedicion èran de segur la mar Egèa e non pas la Grècia continentala.
L'empèri pèrsa atenguèt son espandiment atteint maxim.
La mòrt de Dàrius
modificar
Erodòt (VII, 1,4) conta que Dàrius preparèt sul còp una nòva espedicion contra Grècia, que deuriá menar d'esperel, mas foguèt interromput per una insurreccion en Egipte en -486. Alara qu'anava intervenir, Dàrius moriguèt de malautiá, en novembre de -486. Es enterrat dins un tombèl rupèstre qu'aviá fach bastir de son vivent, a Naqsh-e Rostam.
Le seu filh Xerxes li succeguèt al cap de l'Empèri.
Notas
modificar- ↑ La forma normativa unica es Dàrius segon la Gramatica occitana de Loís Alibèrt, p. 433.
- ↑ Erodòt, III, 80-83
- ↑ (fr)Civilisations disparues : l'empire perse, série documentaire réalisée par Daniel Gerlach, 2010
- ↑ Erodòt, L'Enquèsta, IV, 87, (en) en linha
- ↑ Erodòt, L'Enquèsta, IV, 83-89 et 118, (en) en linha
Fonts
modificar- Erodòt, l'enquèsta
Bibliografia
modificar- Modèl:BriPer ;
- (fr) Pierre Briant, Darius : les Perses et l'Empire, ed: Gallimard, coll: Découverte, 1992;
- (en) Maria Brosius, Women in Ancient Persia, 559-331 BC, ed: Clarendon Press, Oxford, 1998;
- (fr) Jean Perrot, Le Palais de Darius à Suse. Une résidence royale sur la route de Persépolis à Babylone, París, ed: PUPS, 2010.