Empèut

En orticultura e arboricultura empeutar o ensertir consistís a implantar dins los teissuts d‘una planta un borron o quin que siá fragment, levat sus una autra planta o de la meteissa, perqu'aquel contunhe a crèisser fasent còs amb la primièra. L'empèut o l'ensèrt es lo resultat d'aquela operacion.

Empèut de pomièr après un mes.

Origina

L'empèut sus vegetal foguèt inventat per las civilizacions chinesas. Fa de milièrs milliers d'annadas, los Grècs e los Romans importèron la tecnica en Euròpa e fòrça son los autors de l'Antiquitat a aver escrich d'òbras destinadas a espandir la tecnica al mai grand nombre. Practicada d'en primièr de biais empiric, comença a far l'objècte de questionaments scientifics a partir del sègle XIX, per exemple amb las òbras de Lucien Daniel o Vöchting.

Perque empeutar ?

Empèut en omega
(plant de vinha).

Sul plan agronomic, l'interés de l'empèut es d'associar las caracteristicas del plant dirècte e de l'ensèrt, lo primièr donant per exemple l'adaptacion al sol e al clima, la rusticitat e la vigor, lo segond aquelas dels produchs seleccionats, fruchs e flors per exemple que se desira obtenir. Coma exemple: per la vinha, es l'empèut que permetèt d'utilizar en Euròpa de plants americans, causits per lor resisténcia al filloxèra, tot contunhant a produire los vitatges tradicionals.

L'empèut es fòrça utilizat per multiplicar las varietats d'arbres fruchièrs, per exemples pomièrs, perièrs, los agrums, tanben la vinha, los rosièrs, de legums coma las solanacèas (auberginas, tomatas,...) e las cucurbitacèas (pastècas, melons,...) e d'autras espècias de plantas ornementalas.

Pels arbres, l'empèut sus plant dirècte nanifiant permet sovent d'obtenir de fruchs mai gros del gost mai sucrat e aquò, mai rapidament qu'un arbre eissit de semenada o brocat de biais a butar sus las sieunas raïces. En efièch, los apèx de las raïces son emetors de gibberellinas qu'inibisson l'induccion florala. Los arbres nans avent pauc de raïces, donan una floribonditat mai importanta.

Comparason entre brocatge e empèut

Brocatge e empèut ambedos permeton de reproduire una planta a l'identic a la diferéncia de la semenason que el contunha l'espècia mas crosant lo patrimòni genetic dels parents dins lor descendéncia (donc donnant un fenotip distincte).

Lo brocatge es puslèu utilizat pels amators car es fòrça mai simple de realizar que l'empèut e demanda pas cap de material particular. L'inconvenient es d'èsser sovent mai lent a produire de fruchs o de flors. Mai, de varietats se brocan pas o alara fòrça dificilament.

Los arboricultors privilegian puslèu l'empèut. Aquel demanda de bonas competéncias tecnicas e un pauc de material (empeutador, plan dirècte) mas permet de produire en massa e rapidament de plants de qualitat e adaptats al besonh dels clients. Mai, l'empèut permet d'economizar lo material vegetal. Per far una broca, s'utiliza un ram de 20 cm, que se capita, permet d'obtenir un plant. Empeutant, a partir d'aquel meteis ram de 20 cm, se pòr utilizar 4 a 5 uèis, donc possibilitat amb lo meteis ram de far 4 a 5 plants puslèu su'un sol, çò qu'es apreciable quand la varietat que se vòl multiplicar es disponibla pas qu'en pichona quantitat.

Realizacion de la sòudadura

Dins la granda majoritat dels cases, la tòca de l'empèut es de metre en contacte los cambiums de l'ensèrt e del plant dirècte dins l'esper qu'una sòudadura rapida e definitiva se realize per ligam dels teissuts liberians (assegurant la conduccion de la sèba elaborada) e linhós (assegurant la conduccion de la saba bruta). La sòudadura depend de l’aptitud dels teissuts damatjats (basas generatriças de las plantas concernadas nomenadas cambium e fellogèn (meristèms secondaris) a s'espandir fasent naísser de cellulas indiferenciadas susceptiblas de generar d'elements conductors (Cambium) e d'elementd protectors (Fellogèn) dins l'ensems cicatricial.

Dins la creta de l'empèut (es a dire al punt de sòudadure), los conductors de la fusta e del libèr s'unisson de biais complicat: los vaissèls i son mens nombroses, mai longs e dirigits dins totes los sens.

L'empèut deu permetre la continuitat de la circulacion de la saba. La saba ascendenta conéis mai o mens de dificultats a passar la crèta de l'empèut seguent l'afinitat entre ambedos partenaris.

Diferentas tecnicas d'empèut

Empèu en ascla.

Empèut en escudet.

Per realizar los empèuts, existisson diferentas tecnicas.

• l'empèut en ascla subretot pels fruchièrs de grana sus plan dirèctre de diamètre inferior a 2 cm;
• l'empèut per incrustacion;
• l'empèut en corona pels diamètres de plant dirècte superior a 2 cm;
• l'empèut en escudet, mai utilizada pels fruchs de clòscs e de preferir cada còp qu'aquò es possible qu'es l'empèut mai agressiu;
• l'empèut per apròche; se realiza sovent naturalament (quand dos arbres butan l'un a costat de l'autre per exemple), metòde depreferir pels empèuts dichs « dificils ».
• los empèuts a l'anglesa simple e complicat
  
• chip budding;
• l'empèut de flaüta;
• l'empèut en omega, que fa autoritat per la produccion de plants de vinha

Sonhs postoperatòris

Dins las setmanas seguent l'empèut, cal pas trop asagar l'arbre per evitar de "nogar" l'insèrt dins un tròp plan de saba. Tanben se recomanda de levat l'insèrt e d'empèutar en début de luna montanta.

Un empèut capitèt pas s'intrèt en vegetacion abans lo desen jornr o s'i se realizèt pas de production de bast entre los dos partenaris dins los quinze primièrs jorns. Tres setmanas es un delai normal per l'espelida dels borrons de l'insèrt pels empèuts de prima. De biais excepcional un insèt pòt intrar en vegetacion dos meses e quitament un an après l'empèut!

Dins un primièr temps, cal daissar butar totes los rams al dessús del punt d'empèut. Se poirà talhar los mens interessants d'estiu. Al contrari cal copar sul còp après l'espelida de l'insèrt, los rebrots situats jol punt d'empèut e o far de biais regular lo dos primièrs ans per evitar que lo plant dirècte domine l'insèrt e l'atrofie rapidament. Se s'utiza lo ràfia per estacar, verificar de biais regular qu'aja pas d'estrangulacion (e dessarrar se cal). Se s'utiliza de mejans de ligatura modèrne se cal far pas res que son fotodegradables.

Per apara l'insèrt dels aucèls, se recomanda a vegada de fixar un ram en arc de cercle al dessús de l'empèut que s'i pausen al dessús o non pas subre l'insèrt. Dins las zonas ventosas, es conselhat de plaçar pendent los primièrs meses une atela rigida entre lo plant dirècte e l'insèrt per evitar que se trenque pendent de ventadassas.

Se de flors espelisson sus l'insèrt, de mas cal copar per evitar de concentrar tota l'energia de la planta cap a un fruch qu'aurà encara pas la robustesa de lo portar..

Aisinas

Per empeutar, cal utilizar un empeutador (cotèl fòrça copant) desinfectat. N'existís dos tipes:

• l'empeutador per escudet;
• l'empeutador de vinha

Tanben se pòt utilizar un cotèl plan afutat de lama fina. Cal tanben aver de cisèls de poda.

E per realizar l'empèut, cal tanben aver de ràfia, de mastic per empèut o simplament de teflon. Lo mastic permet una cicatrizacion melhora de la planta, çò qu'aumenta l'escasença que l'empèut se desvelope rapidament.

L'insèrt

L'insèrt es, o un borron amb un troç de rusca (Escudet, Chip budding), o una partida de ram contenent unes tres borrons, levat sus un ram venet de cultivar que se vòl multiplicar.

Causida de l'insèrt

Un insèrt es totjorn levat sus un ram jove (lo tèrme d'un ram de l’an) plan vigorós e ne presentant pas cap de traça de malautiá. Melhor es de lo levar lo matin car es lo moment ont l'ensèrt serà mai emplit de saba.

Sèrva de l'insèrt

Pels arbres, l'insèrt se leva en ivèrn (pendent genièr) quand l'arbre es al repaus complet. Aquò es pas valable per l'empèut en escudet ont se lèva l'insèrt just abans l'operacion.

Un còp levat, los rams son rapidament mes en bòtas, etiquetats puèi enterrats orizontalament dins una trancada emplida d'una mescla sable + torba al pè d’una paret al Nòrd o al refrigerator enrodat d'un jornal umid dins un sac de congelacion, fins al moment de l'empèut en abril (au moment del desborrament del plant dirècte). Dins lo cas d’una conservacion al refrigerator, se cal vigilar que lo journal seque pas. La temperatura de sèrva serà de 3 a 5 gras Celsius, e l'igrometria ambianta de 95 %.

Autres còps, los insèrts èran a vegada transportats e plantat dins una trufa per evitar que sequen.

Plant dirècte

De critèris intervienon dins la causida d'un plant dirècte:

• la compatibilitat
• la vigor (flaca, mejana, granda…)
• l'adaptacion al sol (sec, umid / calcari, argilós ... / prigond / pesuc…)
• la forma (tija, mièja tija, gòt, palma gobelet, ...)
• l'espelida e fructicacion (lenta, melana, rapida, fòrça rapida…)
• la resisténcia a las malautiás

Subrempèut

Lo subrempèut es una tecnica consistissent a empeutar un segond còp un vegetal ja empeutat. Se realiza lo subrempèut quand se vòl cambiar la varietat, d'un arbre empeutant en corona las brancas màger, d'un pè de vinha empeutant en chip budding o en T budding sus la fusta, l'intermediairi essent dins aquel cas l'anciana varietat que se vòl rebutar. A vegada de cultivars son incompatibles amb lo plant dirècte que se vòl utlizar. Cal donc alara practicar un subrempèut amb un plant intermediari compatible, aquò pren dos a tres ans.

1. L'an primièr, se planta los plants dirècte a la prima e s'empèut lo plant intermediari (en escudet mai sovent) en estiu.
2. L'an segond, se poda lo plan intermediari a la prima e s'empèut lo cultivar causir d'estiu.
3. L'an tresen, se poda lo cultivar a la prima e se culhís los primièrs fruchs la davalada venenta.

Se pòt realizar lo procediment en dos ans se se planta en dirècte lo primièr an de plants ja empeutats sus taula d'en primièr.

Segon un estudi de 1995, pels pomièrs e perièrs, lo subrempètu d'un plant intermediari nan sus un plant dirècte vigorós merma la vigor d'aquel e aquò es proporcional a la longor del "subrempèt" , çò mòstra que l'efièch del plan dirècte es pas sonque ligat a son sistèma racinari mas tanben al floèm e xlèm del plant intermediari. Los arboricultors devon vigilar a aver de plants intermediaris de meteissa longor se volon pas obtenir d'arbres de talha eterogenèa.

Un estudi italoneerlandes mostrèt qu'un incèrt intermediairi de M9 d'una longor de 35 cm empeutat sus MM106 donava un arbre comparable a un autre emeutat sus un M9 estandard. L'avantatge d'un tel montatge es de gardar los avantatges d'ambedos plants (resisténcia al pesolh lanigèr sus la partida enterrada, melhor enrasigament mercé al MM106 e arbre nan donc mai productiu mercé a; M9). Lo MM106 dona pas sa resisténcia al pesolh lanigèr al M9 mas la sensibilitat se trapant sonque localizada sus la partida aeriana (M9), es mai aisit de lo tractat. Lo subrempèut d'une varietat nana sus una varietat mao vigorosa plus pòt provocar un rebrotatge important.

Al contrari, pels Prunus, sembla que sol lo sistèma racinari a d'influéncia.

Afranquiment

Afranquir un arbre consistís a enterrar sa basa, que lo punt d'empèut se trape jos terra. Atal, la partida empeutada a de bonas escasenças de far des raïces al dessús del punt d'empèut. Quand aquel sistèma racinari ven sufisent, lo plant dirècte morrís o coabita l'ancian. L’afranquiment permet donc de cultivar sus las sieunas raïces una varietat que botura pas plan. Una cultura sus la sieunas raïces permet mai sovent de formar d'arbres mai vigoroses mas que fructifiaràn mens rapidament que sus plant dirècte nan. Cal notar qu'un arbre afranquit pòt tanben donar un fruch mens gros e mens sucrat qu'un arbre sus plant dirècte.

Lo punt d'empèut podent venir una « pòrta d'intrada » pel las malautiás e autras mycotas del sol, es possible qu'un ensag d'afranquiment mèna a la mòrt de l'arbre.

Empèuts intergenerics

Mai sovent se reconéis que se pòt empeutat pas que de varietat apartenent la meteissa espècia botanica. De fach es fòrça variable. De varietats s'empeutan pas gaire, d'autres sonque sus de plants de meteissa espècia o de mèsma varietat (se dich omoempèuts), d'autres acceptan pas que ds plants del mèsme genre e d'autres encara acceptan d'èsser empeutadas sus de plants d'autres genres veire d'autres familhas botanicas (eteroempèuts). Los autoempèuts son realizada entre teissuts venent de la meteissa planta (a la seguida de trencadura accidentala d'un ram per exemple).

De fach, la capacitat d'una varietat de suportat plan l'empèut amb una autra es ligada a las diferéncias fisiologicas importantas dins l’absorpcion, l’accumulacion e l’utilizacion de las metabolitas.

Lo plant dirècte deu donc produire un larg espèctre d'isoperoxidasis dins los sieus teissuts. Las varietat de poma coma Winter Banana o Northern Spy, o Beurré Hardy per las peras, son conegudas per lor larg espectre de compatibilitat e son, per aquela rason, sovent utilizadas coma plant intermediàri.

De malautiás de virus o l'edat dels dos partenaris tanben pòt jogar dins los problèmas d'incompatibilitat.

Limits e riscs ligats a l'empèut

• L'empèut merma mai sovent significativament l'esperança de vida de la planta. Per exemple, de perièr e pomièrs eissits de semenada pòdon vuire mai de 300 ans mas un perièr empeutat sus codonhièr viurà mens de 100 ans, un pomièr sus Paradis gaireben 25 ans e 75 a 80 ans sus franc.

• Mai, l'empèut (coma lo clonatge) priva la populacion empeutada d'una granda partida dels sieus avantatges evolutius (falta de reproduccion sexuada).
  

L'omogeneïzacion genetica per exemple benlèu contribuiguèt a la rapida difusion de la grafiòsi de l'Olm.
La conservacion de socas e varietats en banca de granas o banca de gèns permet pas de conservar una diversitat genetica tan importanta qu'aquela de populacion naturalas o de plen camps, nimai subretot una evolucion adaptativa temporalament ajustada melhor a aquelas dels depredatos e patogèns de l'espècia.

• L'empèut, subretot quand es realizat a grand escala, dins lo meteis environament, o amb d'aisinas mal netejadas es font de risc d'introduccion e difusion de patogèns.
  

Notas e referéncias