Guèrra de Trenta Ans
La Guèrra de Trenta Ans es una guèrra europèa majora que se debanèt de 1618 a 1648. Causada per lei tensions religiosas entre catolics e protestants dins lo Sant Empèri, foguèt marcada per l'intervencion successiva de plusors poissanças estrangieras (Danemarc, Suècia e França). Pauc a pauc, lo conflicte se transformèt en un combat entre França, ajudada per lei poissanças protestantas, e leis Estats Absborg. S'acabèt finalament en 1648 per una victòria francesa que permetèt ai Borbons d'empachar la centralizacion dau Sant Empèri a l'entorn d'Àustria.
La Guèrra de Trenta Ans marquèt fòrça leis esperits europèus en causa de la violéncia dei combats e dei destruccions fòrça importantas entraïnadas per leis operacions militaras en Alemanha. D'efiech, amb au mens 7 milions de mòrts, foguèt lo conflicte pus murtrier en Euròpa fins a la Premiera Guèrra Mondiala. Ansin, lei Tractats de Vestfàlia que reglèron la patz de 1648 assaièron d'organizar un òrdre diplomatic novèu destinat a empedir un segond conflicte d'aqueu tipe.
Lei causas de la guèrra
modificarLa division d'Alemanha entre Protestants e Catolics
modificarLa Patz d'Augsborg e sei limits
modificar
Lo desvolopament dau luteranisme en Alemanha durant la premiera mitat dau sègle XVI entraïnèt una reaccion vigorosa de Carles Quint (1520-1556). En 1521, decidiguèt d'enebir la religion novèla per l'Edicte de Worms[2]. Puei, en 1529, una dièta, reünida a Espira, ordenèt tornarmai de celebrar la messa segon lo rite catolic. Enfin, en 1546, mandèt una expedicion militara còntra l'aliança dei princes protestants alemands que foguèron severament desfachs durant la batalha de Mühlberg lo 24 d'abriu de 1547[3].
Pasmens, lo nombre de protestants entre lei princes alemands èra tròp important e una segonda guèrra s'acabèt en 1552 per un succès dei Luterians. De negociacions comencèron donc a Augsborg tre 1548. Ansin, lo 29 de setembre de 1555, leis ostilitats entre protestants e catolics foguèron suspendudas per la signatura de la Patz d'Augsborg. L'objectiu d'aquel acòrdi èra de gelar la situacion per empachar un retorn dei combats [4] :
- lei senhors dei 225 estats d'Alemanha podián chausir lor religion que veniá tanben aquela de sei subjèctes. Aqueu principi foguèt dich cuius regio, eius religio (« tal prince, tala religion »).
- lei luterians, subjèctes d'un prince-arquevesque, podián contuniar de practicar liurament lor religion.
- lei luterians podián conservar lei territòris conquistats après la Patz de Passau concluda en 1552.
- lei princes-arquevesques, venguts luterians, devián rendre sei possessions.
Aquela patz permetèt d'arrestar la guèrra civila mai ignorava la resolucion dau conflicte religiós latent entre leis estats alemands. De mai, lo calvinisme s'estendèt rapidament entraïnant ansin l'aparicion d'una tresena religion poderosa dins la region mai qu'èra pas reconeguda per lei disposicions presas a Augsborg.
D'autra part, divèrsei país europèus avián d'ambicions militaras e politicas en Alemanha :
- Espanha desirava de se raprochar de la frontiera olandesa per reprendre la guèrra còntra lei País Bas, revoutats dempuei leis ans 1560, après la fin d'una trèva signada en 1609 per dotze ans.
- França voliá totjorn rompre l'enceuclament de son territòri per lei possessions deis Estats Absborg. Ansin, maugrat lo fossat religiós, lo Reiaume de França èra aliat amb lei protestants alemands.
- Suècia e Danemarc avián d'ambicions territorialas sus lei regions alemandas pròchas de la Mar Baltica.
La formacion de blòts religiós e d'alianças militaras
modificarLa fin dau sègle XVI e lo començament dau sègle XVII foguèron marcats per una tiera d'afaires liant aspèctes religiós e politics. Sensa entraïnar la fin de la patz generala, suscitèron de tensions grèvas :
- la Guèrra de Colonha (1583-1588) : lo prince-arquevesque de Colonha, un important fèu ecclesiastic, se convertiguèt au catolicisme e assaièt de transformar son fèu en principat civiu. Pasmens, coma lo senhor de Colonha èra elector, aquò menaçava la majoritat catolica au conseu encargat d'elegir l'emperaire dau Sant Empèri[5]. Per empedir una tala transformacion deis equilibris intèrnes de l'Empèri, lei catolics alemands, amb l'ajuda dei tropas espanhòlas, prenguèron Colonha per fòrça e impausèron la restauracion dau catolicisme dins la region.
- leis esmogudas de Donauwörth (1606) : la majoritat protestanta de la vila assaièt d'empachar una procession catolica. Aquò entraïnèt d'esmogudas dins la vila. Lei catolics obtenguèron l'ajuda de Maximilian de Baviera, prince catolic, que rendeguèt la ciutat au culte catolic après una intervencion armada.
- la Guèrra de Succession de Jülich (1609-1614) entraïnèt la division dei Ducats Units de Jülich-Cleves-Berg, estat estrategic, entre catolics e protestants. Pasmens, aquela darriera crisi menacèt d'entraïnar una guèrra europèa pus estenduda amb d'intervencions francesa e olandesa per enebir l'annexion dei ducats per l'emperaire[6].
Aquelei conflictes menèron a la mesa en plaça d'alianças militaras basadas sus lei blòts religiós existent en Alemanha. La premiera foguèt realizada a l'iniciativa dei princes calvinistas que formèron la Liga de l'Union Evangelica en 1608. Gropèt leis estats protestants principaus, levat de l'Electorat de Saxònia, maugrat de divisions entre calvinistas e luterians. Leis estats catolics (Baviera, Mainz, Colonha...) repostèron l'an seguent amb la creacion de la Liga Catolica plaçada sota la direccion de Maximilian de Baviera.
La succession e la revòuta de Boèmia
modificarEn 1617, venguèt evident que l'Emperaire Matthias, tanben rèi e prince-elector de Boèmia, anava morir sensa eiretier dirècte. Aquò causèt lo problèma de la succession de Boèmia, estat protestant, e de la conservacion dau títol imperiau dins l'Ostau dei Habsborg. L'Emperaire decidiguèt donc d'abandonar son títol de rèi de Boèmia au profiech de son bòn cosin Ferdinand. Ansin, Boèmia demorava dins la familha dei Habsborg e Ferdinand veniá lo candidat pus seriós per la succession imperiala. Pasmens, Ferdinand èra un catolic fervorós que vouguèt restablir lo catolicisme en Boèmia. Ansin, venguèt fòrça impopular. De mai, Boèmia aviá obtengut en 1609 una autonomia importanta e de garantidas sus la liberta religiosa per l'Emperaire Rodòuf II (1576 - 1612). Ansin, d'incidents acomencèron entre Catolics e Protestants. Puei, lei dos mandadors de Ferdinand II foguèron bandits d'una fenèstra dau palais de Praga. Aquel eveniment foguèt lo començament de la revòuta de Boèmia, ajudada mai o mens per leis estats vesins de Moràvia, Silèsia e Lusàcia, e de la Guèrra de Trenta ans.
Lo debanament de la guèrra
modificarLa Guèrra de Trenta ans es generalament devesida entre quatre periòdes que son :
- lo periòde palatin entre 1618 e 1625. Es marcada per la guèrra entre estats alemands.
- lo periòde danés entre 1625 e 1629 caracterizada per l'intervencion dau Reiaume de Danemarc-Norvègia.
- lo periòde suedés de 1630 a 1635 ambé l'intervencion deis armadas suedesas per luchar còntra l'installacion dei Catolics dins lo nòrd d'Alemanha.
- lo periòde francés entre 1635 e 1648 per ajudar lei Suedés e seis aliats còntra l'Ostau dei Habsborg.
Periòde palatin (1618 - 1625)
modificarL'eleccion imperiala e la guèrra còntra Palatinat e Boèmia
modificarAu començament de la guèrra, Ferdinand teniá coma aliats e sostèns lo Papa, lo Reiaume d'Espanha e la Liga Catolica dirigida per Maximilian de Baviera. Boèmia poguèt comptar ambé l'ajuda de Transilvània puei de Palatinat. D'efèct, la mòrt de l'Emperaire Matthias en 1619 cambièt la natura de la guèrra. Ansin, lo 26 de julhet de 1619, Boèmia elegiguèt Frederic V, ja còmte e elector protestant de Palatinat, coma rèi. Òr, un rèi de Boèmia protestant podiá entraïnar un cambiament entre leis electors imperiaus ambé la formacion d'una majoritat protestanta ambé quatre votz còntra tres (Brandeborg, Saxònia, Palatinat e Boèmia còntra Colonha, Trevèri e Mayence). De mai, l'eleccion de Frederic V aguèt luòc durant l'eleccion de Ferdinand que venguèt Emperaire lo 28 de julhet mentre que lei novèlas de Boèmia èran pas encara conegudas.
Ferdinand, vengut Ferdinand II, acomencèt donc rapidament leis operacions contra Boèmia e Palatinat. Lei premierei batalhas foguèron de victòrias protestantas mai aquel avantatge èra provisòri car l'armada de Boèmia foguèt destrucha dins la region de Praga lo 8 de novembre durant la batalha de la Montanha Blanca. D'autra part, leis armadas de l'Union Protestanta foguèron pas capablas d'ajudar Boèmia après una desfacha a Sablat lo 10 de junh de 1619.
La batalha de la Montanha Blanca entraïnèt en 1621 la dissolucion de la Liga de l'Union Evangelica e Frederic V perdeguèt sei fèus. Ansin, Ferdinand II prenguèt possession de Boèmia, lo Palatinat renan foguèt devesit entre de nòbles catolics e Maximilian de Baviera obtenguèt son títol d'elector en cambi de son sostèn militar a l'Emperaire.
Ocupacion de Palatinat e fin de la revòuta protestanta
modificarAprès leis operacions dei premiereis annadas, leis annadas 1621-1625 se caracterizèron principalament per una guèrra de sètges e una intervencion espanhòla au profiech de l'Empèri per ocupar lo rèsta de Palatinat. Espanha èra interessada per aquelei territòris situats pròches de la frontiera dei País Bas. D'efèct, la trèva entre lei dos país s'acabava en 1621 e Palatinat èra un ponch estrategic per lei tropas espanhòlas mandadas còntra leis Olandés. Ansin, Mannheim e Heidelberg foguèron presas en 1622 e Frankenthal en 1624. D'aqueu temps, leis armadas protestantas anèron dins lei regions frontalieras dei País Bas e se bateguèron còntra leis Espanhòus ambé leis Olandés o còntra lei Catolics de l'Empèri Romanogermanic. Permetèron la victòria olandesa durant lo sètge de Bergen-op-Zoom en 1622. Pasmens, foguèron quasi anientats per Tilly durant la batalha de Stadtlohn lo 6 d'aost de 1623. Ansin, la revòuta protestanta foguèt desfacha per lei tropas catolicas.
Periòde danés (1625 - 1629)
modificarLei causas de l'intervencion danesa
modificarEn 1625, lo Reiaume de Danemarc èra un reiaume luterian que son rèi Crestian IV èra tanben duc de Holstein, territòri situat dins l'Empèri. Aprofichant la situacion malaisada de l'Emperaire, Crestian aviá estendut l'influéncia danesa dins lo nòrd d'Alemanha. Per exemple, en 1621, Amborg deguèt acceptar la senhoriá danesa. De mai, lo reiaume danés èra fòrça estable e lei finanças importantas. Enfin, Crestian èra inquiet dei progrès catolics per son independéncia. Ambé l'ajuda financiera de França e d'Anglatèrra, decidiguèt donc de recrutar una armada de 35 000 òmes e d'atacar lei fòrças imperialas.
La revirada danesa
modificarCòntra lei fòrças de Danemarc, Ferdinand II mobilizèt lei tropas dau Còmte de Tilly e aquelei d'Albrecht von Wallenstein, un nòble de Boèmia enriquit de divèrsei territòris en cambi de son sostèn per l'Emperaire au començament de la guèrra. Ansin, Ferdinand II tenguèt una armada de 30 000 a 100 000. Lei Danés qu'ignoravan lo nombre de soudats imperiaus deguèron donc rapidament batre en retirada. De mai, leis aliats e sostèns de Crestian IV poguèron o vouguèron pas intervenir per l'ajudar. D'efèct, França èra ocupada per la guèrra civila de Richelieu contra lei Protestants, Anglatèrra èra afeblida per de trébols intèrnes e Brandenborg e Saxònia volián pas rompre la patz fragila existent dins lei regions èst d'Alemanha.
Ansin, l'armada danesa e seis aliats protestants alemands foguèron respectivament batuts en 1626 per leis Imperiaus a Lutter e per Wallenstein a Dessau. Lei pèrdas danesas foguèron d'aperaquí 8 500 tuats, bleçats o capturats. D'ara endavant, l'armada danesa èra tròp demenida per empachar l'invasion dei domenis continentaus dau reiaume. Wallenstein capitèt donc l'ocupacion de Meclemborg, de Pomerània e de Jutlàndia.
La resisténcia de Danemarc e la fin de son intervencion
modificarMaugrat sei victòrias, l'armada de Wallenstein teniá pas de flòta per atacar leis illas danesas, especialament l'illa de Sjælland e la capitala dau reiaume. Leis Imperiaus acomencèron donc lo sètge de Stralsund en mai de 1628. Aquela ofensiva entraïnèt lo mandadís de renfòrç danés dans la vila e tanben escocés e suedés marcant donc lo començament de la participacion suedesa dins la Guèrra de Trenta Ans. Lo sètge foguèt levat lo 4 d'aost e una garnison suedesa foguèt installada dins la ciutat.
Après aqueu succès, Crestian IV assaièt de desbarcar una armada novèla sus lo continent. Pasmens, Wallenstein foguèt venceire a Wolgast e lei dos camps acomencèron de negociacions. D'efèct, lei Danés avián mau capitat de repossar lei tropas imperialas mai Wallenstein crenhiá de pèrdre sei gasanhs contra una aliança de Danemarc e Suècia. En 1629, foguèt donc signada la Patz de Lübeck : Crestian IV gardava son reiaume mai deviá plus intervenir dins leis afaires alemands.
Periòde suedés (1630 - 1635)
modificarAprès la Patz de Lübeck, lei Catolics convenquèron l'Emperaire de reprendre lei fèus protestants tenguts en infraccion de la Patz d'Aubsborg. Ansin, segon l'Edicte de Restitucion de 1629, lei Catolics reprenguèron possession de dos arquevescats, sièis evescats e de centenaus de monastèris. De mai, en 1630, Wallenstein foguèt cridat per l'Emperaire per evitar la perseguida de l'intervencion suedesa. Pasmens, èra tròp tard car lo rèi suedés Gustau II desirava estendre son influéncia politica e economica dins lo nòrd d'Alemanha.
Lei campanhas de Gustau II (1630 - 1632)
modificarEn 1630, lei fòrças suedesas intrèron dins l'Empèri per Pomerània ambé lo sostèn financièr de França e Províncias Unidas. Après la sonada de Wallenstein, Ferdinand II èra dependent dei tropas de la Liga Catolica per luchar contra Suècia. Dins aquò, foguèron desfachas en setembre de 1631 a Breitenfeld puei en abriu de 1632 a Rain am Lech onte lo Còmte de Tilly foguèt tuat. De mai, Gustau II capitèt d'aumentar lo nòmbre de soudats de sei fòrças de 42 000 en 1630 a 149 000 en 1632.
Ferdinand II deguèt donc negociar l'ajuda de Wallenstein e de son armada. Aqueu ataquèt au sud per copar lei linhas d'aviatalhament suedesas. La batalha aguèt luòc a Lützen en novembre de 1632. Wallenstein foguèt batut mai Gustau foguèt tuat. Aquela mòrt entraïnèt de problèmas dins lo comandament de la coalicion protestanta permetent ai Catolics de mandar divèrsei còntraofensivas.
Reculada suedesa (1632 - 1635)
modificarEn 1633, lei Suedés e leis Imperiaus mandèron divèrseis atacas sensa cambiament d'equilibri entre lei dos camps. Ansin, lei Suedés ganhèron lei batalhas d'Oldendorf e de Pfaffenhofen mai foguèron batuts a Steinau. Au començament de l'annada 1634, foguèron tanben venceires a Liegnitz lo 8 de mai e a Landshut lo 22 de julhet. Pasmens, lo renfòrç d'una armada espanhòla en setembre donèt tornarmai l'avantatge ai Catolics. Ansin, poguèron batre severament lei Protestants e lei Suedés a Nördlingen. Lei Protestants i perdeguèron la mitat dei tropas engatjadas dins la batalha e deguèron recular. Ansin, en 1635, tota resisténcia suedesa foguèt eliminada dins lei regions sud d'Alemanha.
La Patz de Praga (1635)
modificarAprès lei combat dins lo sud d'Alemanha, lei dos camps acomencèron de negociacions novèlas qu'adociguèron lei condicions de la Patz de Lübeck. L'Edicte de Restitucion èra limitat ai territòris non ocupats per lei Protestants en 1627 e un relambi de 40 ans èra mes en plaça per son aplicacion. Lo tractat creava tanben una armada imperiala ambé lei tropas dei territòris diferentes de l'Empèri. Pasmens, en realitat,lei senhors pus poderós coma Maximilian de Baviera tenián totjorn lo contraròtle de seis armadas.
Aquela patz èra pas una satisfaccion per lei Suedés que contunièron lei combats dins lo nòrd. Foguèron inicialament replegats per l'armada imperiala novèla mai lo començament de la participacion dirècta de França dins la guèrra anava cambiar lo debanament deis operacions.
Periòde francés (1635 - 1648)
modificarCausas de l'intervencion francesa
modificar
França, maugrat qu'essent un país catolic, èra rivala dei dinastias Habsborg reinant en Espanha e dins lo Sant Empèri Roman Germanic. D'efèct, França èra enviroutada per de territòris Habsborg e èra esfraiada per aqueu enceuclament. Ansin, lo rèi Loís XIII e son ministre Richelieu avián sostengut financièrament leis enemics deis Imperiaus dempuèi lo començament de la guèrra. Pasmens, après la desfacha de Nördlingen en setembre de 1634, lei Protestans realizèron la Patz de Praga ambé l'Empèri, mens constrenhenta qu'aquela de Lübeck, e lei Suedés pareissián donc gaire capables de contuniar la guèrra contra Ferdinand II e seis aliats.
Richelieu decidiguèt donc d'intrar en guèrra dirècta contra lei Habsborg e de se raprochar mai de Suècia ambé lei tractats de Weimar en 1636 puei d'Amborg en 1638. L'intervencion francesa dins la guèrra acomencèt donc contra Espanha en mai de 1635 e contra leis Imperiaus en aost de 1636.
Resisténcia dei Habsborg (1635 - 1640)
modificarLo començament de la guèrra foguèt malaisat per lei Francés. Leis ofensivas en Itàlia e contra Alsàcia foguèron blocadas. Aquela en Franc Comtat per prendre Dole foguèt replegada. De mai, dins lo nòrd, leis Espanhòus ambé l'ajuda de seis aliats prenguèron Corbie lo 15 d'aost de 1636 menaçant París fins a la represa de Corbie lo 14 de novembre. Enfin, dins lo sud, Sent Joan de Lus foguèt pres per una armada espanhòla. Pasmens, la victòria suedesa de Wittstock permetèt d'aleujar lei dificultats francesas obligant lo mandadís de tropas suplementàrias per rebutar lei Suedés en Pomerània. Puei, La situacion demorèt relativament establa en 1637 e 1638. Lei Francés foguèron batuts dins lo País Basc lo 7 de setembre de 1637. Pasmens, ganhèron una batalha navala lo 22 d'aost e capitèron de prendre la fortalesa de Brisach en Alsàcia. De mai, la frontiera nòrd foguèt pauc a pauc desgatjada après la batalha de Compenha.
La fin de la guèrra (1640 - 1648)
modificarAprès una annada 1639 sensa operacion militara importanta, lei Francés mandèron una ofensiva novèla e prenguèron Arras lo 9 d'aost de 1640. Enterin, Mazarin e Richelieu capitèron d'obtenir un cambiament d'aliança dau prince de Savòia lo 18 de setembre de 1640. Ansin, en 1641, unei fortalesas espanhòlas foguèron presas coma Aire-sur-la-Lys, Lens, Bapaume e La Bassée e acabèron la conquista francesa d'Artés. Sus leis autreis frònts, lei Suedés foguèron blocats per leis Imperiaus fins a 1642. En revenge, divèrsei territòris d'Espanha se revoutèron : Portugal sota la direccion de Jan de Bragança e Barcelona que reconoguèt Loís XIII per Comte de la vila. Puei, en 1642, leis Imperiaus foguèron vencuts a Wolfenbüttel, a Kempen e a Leipzig lo 23 d'octòbre de 1642. De lor caire, lei Francés deguèron batre en retirada de Catalonha maugrat la victòria de Lhèida lo 7 d'octòbre.
Après aquela revirada, Richelieu decidiguèt d'aumentar la pression sus Espanha. Ansin, Perpinhan foguèt pres lo 9 de setembre de 1642. En 1643, una còntraofensiva espanhòla dins lo nòrd, aprofichant la mòrt de Richelieu lo 4 de decembre de 1642 puei de Loís XIII lo 14 de mai de 1643, foguèt sevèrament replegada per lo duc d'Enghien durant la batalha de Rocroi lo 18 de mai de 1643. Lei Francés ganhèron tanben d'autrei batalhas en Itàlia, Espanha e sus la mar maugrat una desfacha en Alemanha a Tuttlingen contra lei tropas de l'Empèri. Pasmens, aquela desfacha entraïnèt un cambiament ambé la nominacion de Turenne per comandant. De mai, lo duc d'Enghien poguèt mandar son armada per l'ajudar.
Ansin, en 1644, la batalha saunosa de Friborg permetèt ai Francés de prendre la vau renana maugrat una revirada davant aquela vila. L'an seguent, lei Suedés de Torstenson capitèron una tièra d'ofensivas victoriosas dins lo nòrd de l'Empèri. Prenguèron Boèmia, Silèsia e Moràvia e menacèron Viena. Leis Imperiaus assaièron d'empachar la reünion deis armadas francesa e suedesa. Ansin, capitèron de rebutar lo premier assai de Turenne per ragantar Torstenson ambé la victòria de Mergentheim. Dins aquò, lo generau Franz von Mercy foguèt batut e tuat lo 3 d'aost a Nördlingen. L'Empèri capitèt de resistir gràcias a la revirada suedés davant Viena. En consequéncia, lei Francés destruguèron sistematicament e abandonèron sei conquistas darrieras.
D'autra part, entre 1643 e 1645, lo reiaume de Danemarc-Norvègia assaièt de luchar contra Suècia e d'ajudar leis Imperiaus per rebutar l'influéncia suedesa dins lo nòrd d'Alemanha. Pasmens, coma durant l'intervencion danesa de 1625-1629, lei regions continentalas dau país foguèron ocupadas. Puei, la flòta danesa foguèt vencuda per lei naviris suedés a Fehmern Belt lo 13 d'octòbre de 1644 entraïnant un segond retirament dei combats per lei Danés.
Espanha capitèt de resistir e de reprendre un pauc l'avantatge en 1646 e 1647. D'efèct, après la presa de Lens per lei Francés, lei País Bas e Espanha signèron una trèva que vendriá una patz definitiva. Aqueu tractat permetèt ais Espanhòus de mandar de fòrças novèlas contra lei Francés e lei Suedés. Ansin, lei Francés foguèron definitivament batuts en Catalonha e Landrecies foguèt presa tornarmai en julhet de 1647.
Pasmens, lo Sant Empèri Roman Germanic tenguèt totjorn de problèmas importants. D'efèct, Francés e Suedés capitèron de reünir sei tropas per atacar Viena. Conquistèron Baviera, impausant un tractat de patz a Maximilian de Baviera. Puei, en 1648, coma Baviera rompèt lo tractat, la region foguèt represa, leis Imperiaus batuts a Zusmarshausen lo 17 de mai e Maximilian cochat de Munic. Enfin, lo 19 d'aost de 1648, la desfacha deis Espanhòus a Lens entraïnèt l'acceptacion dei formalitats de patz començadas en 1643 marcant donc la fin de la Guèrra de Trenta Ans maugrat la perseguida de la guèrra entre França e Espanha fins a 1658.
Patz de Vestfàlia
modificarLei Tractats de Patz
modificarLo tèrme « Patz de Vestfàlia » representa una tièra de tractats de patz entre lei participants principaus de la guèrra :
- Negociacions de Münster entre País Bas e Espanha e entre França e Sant Empèri Roman Germanic.
- Negociacions d'Osnabrück entre Suècia e Sant Empèri Roman Germanic.
Leis autrei territòris catolics participèron ai negociacions de Münster e lei protestants a aquelei d'Osnabrück.
Consequéncias
modificarLei país beneficiaris de la Patz de Vestfàlia, e donc venceires de la guèrra, foguèron França, lei País Bas e Suècia.
Consequéncias territorialas
modificarLei consequéncias territorialas principalas foguèron :
- L'independéncia oficiala dei Províncias Unidas.
- La reconeissença oficiala de l'independéncia de Soïssa.
- L'annexion oficiala dei vilas de Metz, Toul e Verdun, de la region d'Auta Alsàcia, de Brisach e de Pineròl per França.
- L'annexion per Suècia de la Pomerània Occidentala e de territòris sus lei bocas d'Oder, d'Èlba e de Weser.
- L'annexion de l'Aut Palatinat per Baviera.
La limitacion de l'influéncia dei Habsborg dins l'Empèri
modificarUna organizacion novèla foguèt mesa en plaça per l'Empèri. D'efèct, leis estats e lei vilas imperiaus obtenguèron un vòte au conseu novèu, dich Dièta, creat per dirigir l'Empèri a prepaus dei declaracions de guèrra, dei signaturas de patz, deis impòsts, dei construccions militaras... etc. Ansin, l'Empèri èra devesit entre aperaquí 350 estats que podián participar ai decisions marcant donc la fin de l'influéncia deis Habsborg. Au nivèu religiós, lei patz de Passau e d'Augsborg foguèron confiermadas e estendudas ai Calvinistas.
Annèxas
modificarLiames intèrnes
modificar- Calvinisme.
- Catolicisme.
- Còntra-Reforma.
- Luteranisme.
- Passau (patz de).
- Protestantisme.
- Reforma.
- Worms (edicte de).
Bibliografia
modificar- (fr) Louis de Haynin, Un discours des guerres de Bohême depuis l'arrivée des Vallons, jusque après la mort déplorable de ce vaillant, prudent et généreux chef de guerre comte de Busquoy, Edicion Douai, (1621).
- (fr) Louis de Haynin, Petit Mercure Vallon des guerres de Savoie et de Bohême, Edicion 1622.
- (fr) Louis de Haynin, Histoire générale des guerres de Savoie, de Bohême, du Palatinat et des Pays-Bas 1616-1627, Edicion 1628.
- (en) C.V. Wedgwood, The Thirty Years War, London, Jonathan Cape, 1938, Edicion London, Pimlico, 1992.
- (fr) Georges Pagès, La guerre de trente ans, 1939, Edicion Payot, 1991.
- (en) Geoffrey Parker, The Thirty Years' War, London, Edicion Routledge and Kegan Paul, 1984, 340 p.
- (fr) Victor L. Tapié, La Guerre de Trente Ans, Paris, Sedes, coll. Les cours de Sorbonne, 1989, 452 p.
- (de) Johannes Burkhardt, Der Dreißigjährige Krieg, Frankfurt/Main, 1992
- (de) N. M. Sutherland, « The Origins of the Thirty Years War and the Structure of European Politics », in English Historical Review 107 (1992), S. 587-625.
- (fr) Georges Livet, La Guerre de Trente Ans, Colleccion « Que sais-je ? », PUF, 1 d'octòbre de 1994.
- (de) Friedemann Bedürftig, Taschenlexikon Dreißigjähriger Krieg, Taschenbuch, 261 Seiten, Piper 1998
- (fr) Henry Bogdan, La Guerre de Trente Ans, Perrin, 12 de setembrede 1999.
- (de) Gerhard Schormann, Dreißigjähriger Krieg. 1618-1648, Stuttgart, 2001.
- (de) Georg Schmidt, Der Dreißigjährige Krieg, 6. Aufl., München: Beck, 2003.
- (fr) Henri Sacchi, La Guerre de Trente Ans, París, Edicion L'Harmattan, coll. Chemins de la mémoire, 2003.
- Tòme 1 : L'Ombre de Charles Quint, 450 pages - ISBN: 2-7475-2300-4
- Tòme 2 : L'Empire supplicié, 555 pages - ISBN: 2-74752301-2
- Tòme 3 : Cendres et renouveau, 512 pages - ISBN: 2-7475-2302-0
- (fr) Yves Krumenacker, La Guerre de Trente Ans, Ellipses, 2008.
Referéncias
modificar- ↑ 1,0 et 1,1 Contra l'Empèri, entre 1625 e 1629 e còntra França e seis aliats entre 1643 e 1645.
- ↑ (fr) Alexandre Henne, Histoire du règne de Charles-Quint en Belgique, vol. 4, E. Flatau, 1859, p. 302.
- ↑ (it) William I. Robertson, Storia del regno dell'Imperatore Carlo Quinto, N. Bettoni, 1824, p. 245.
- ↑ (en) N. M. Sutherland, « Origins of the Thirty Years War and the Structure of European Politics », The English Historical Review, vol. 107, n° 424, 1992, pp. 587–625.
- ↑ A la mòrt de l'emperaire, son successor èra elegit per lei « princes electors » de l'Empèri. Dins lei fachs, lo títol imperiau èra entre lei mans de l'Ostau d'Absborg.
- ↑ (en) Johannes Janssen, History of the German People at the Close of the Middle Ages. Vol. X. Leading up to the Thirty Years' War, K. Paul, Trench, Trübner, & Co., Ltd., 1906, pp. 252-253.