Jacques Cartier

Jacques Cartier (31 de decembre de 1491 - 1èr de setembre de 1557) foguèt un explorator francés, que reclamèt per França çò qu'es ara Canadà. Foguèt lo primièr de descriure e cartografiar lo golf del Sant Laurenç e las ribas del riu de Sant Laurenç, que nomenèt "Lo país de Canadà", mot iroqués que significa « vilatge » e que Cartièr utilizèt per nomenar los pòblaments iroqueses que vegèt a Stadacona puèi a Hochelaga.

Jacques Cartier
Retrach de Jacques Cartier per Théophile Hamel
Naissença	1491 Saint-Malo, reiaume de França, Bretanha
Mòrt	1èr de setembre de 1557 Saint-Malo
Signatura

Biografia

Jovença e formacion

Jacques Cartier nasquèt en 1491 a Saint-Malo, lo pòrt situat a l'extrème nòrd-èst de las còstas del ducat de Bretanha (ducat que serà incorporat a França en 1532). Cartier, qu'èra un respectable marin, melhorèt son estatut social en 1520 en maridar Mary Catherine des Granches, sòcia d'una importanta familha. Lo seu nom es conegut a Saint-Malo per sas frequentas aparicions pels registres batismals coma grandpaire o testimòni.

En 1532, mentre qu'una guèrra esclata entre la corona de Portugal e los armators normands al larg de Brasil, Cartier es presentat al rei de França Francés Ièr per Jean Le Veneur, avesque de Saint-Malo e abat del Mont Saint-Michel. Aqueste evoca los viatges que Cartier auriá ja faits « en Brasil e en Tèrra Nòva », per afirmar qu'èra capable « de menar de naus a la descobèrta de tèrras nòvas dins lo monde nòu ». Recevent una commission del rei de França, e venent aital lo successor de Giovanni da Verrazzano, Cartier dirigiguèt, als fraisses del rei, tres viatges cap a l'America del Nòrd entre 1534 e 1542, esperant i trapar un passatge cap a Asia, sinon de riquessas.

Lo primièr viatge (1534)

Mapa del primièr viatge de Jacques Cartier.

Pintura dins la catedrala de Gaspé mostrant l'arrivada de Jacques Cartier a Gaspé en 1534

Après solament vint jorns de traversada (del 20 d'abril al 10 de mai), Cartier atenh Tèrra Nòva, amb sos dos naviris e un equipatge de 61 òmes. Explorèt menimosament lo golf del Sant Laurenç a partir del 10 de junh. Lo 12 de junh, durant la reconaissença de luòcs novèls e la denominacion de rius novèls, Jacques Cartier e sos marins apercebèron, un pauc à l'escart de la ribièra que venián de nomenar Saint-Jacques, un grand naviri originari de La Rochelle, que l'équipatge, après una longa campanha de pesca a la merluça, aviá perdut son camin al mitan de las illas nombrosas del golf del Sant Laurenç. Anèron a bòrd d'aquela nau per la menar cap a un luòc de bon s'orientar, que diguèron Havre Jacques-Cartier.

Lo diluns 6 de julhet, Jacques Cartier e son equipatge encontèron los primièrs americans nadius de la Nacion Micmac, al larg de la Baie des Chaleurs. Los jorns seguents, marins e autoctòns, escambièron d'objèctes divèrs contra de pelissas.

Lo divendres 24 de julhet, desbarquèron a Gaspé, ont plantèron una crotz de trente pès, per revendicar la region per lo rei de França. La tropa dels franceses i encontran d'Iroquoians del Sant Laurenç, venguts per la pesca, que los aculhiguèron sens grand plaser. Lo cap indian, Donnacona, après protestacions, acceptèt que Cartier mena dos de sos filhs en França. L'arrivada a Saint-Malo se faguèt lo 5 de setembre après una autra corta traversada de 21 jorns.

Lo segond viatge (1535-1536)

Mapa del segond viatage de Jacques Cartier.

Lo segond viatge aguèt luòc en 1535–1536 e debutèt lo 19 de mai. Aquela expedicion compta tres naus, La Petite Hermine (60 tonèls), L'Émérillon (40 tonèls) e la nau que transpòrta Cartier, la Grande Hermine (120 tonèls). Quinze meses de viures son estats prevists. Menats de França per Cartier, los dos filhs (nebòts ?) del cap Donnacona, Taignoagny e Domagaya, parlavan francés. Amb sas connaissenças, Cartier remonta lo cors del Sant Laurenç, e descobrís que naviga sus un flume quora l'aiga ven dolça. Le 3 de setembre senhala dins son jornal de bòrd aver vist de belugas dins lo flume. A l'illa d'Orleans, lo 7 de setembre, davant Stadaconé, òm retròva Donnacona. Lo cap amerindian, per s'assegurar del monopòli del comèrci, ensagèt de dissuadir los Franceses de perseguir l'exploracion del fluvi. Cartier refusèt e l'expedicion se dividiguèt. Una partida dels òmes bastiguèt un fortin. La rèsta remontèt lo fluvi amb un vaissèl e de barcas.

Lo 2 d'octobre de 1535, Jacques Cartier e sos companhs arribèron dins la region del vilatge fortificat de Hochelaga. Los Franceses nommèron aquela region "mont Royal" (uèi, es lo luòc d'implantacion de la vila de Montreal). Lo 7 de setembre, Cartier tornèt cap al fortin per ivernar. Los rapòrts amb los Iroqués de Sant Laurenç foguèron bons. Los Franceses descobriguèron los escalps, lo tabat e la rigor de l'ivèrn canadian. L'escorbut decimèt una part dels equipatges fins a la descobèrta d'una infusion d'avet baumier preparada per las Micmacs.

En abril de 1536, Cartier prenguèt Donnacona per fòrça per o presentar a Francés I^èr. A causa de las pèrdas, un sol vaissèl foguèt utilizat pel retorn.

Lo tresen viatge (1541-1542)

Cartier realizèt un tresen viatge en 1541-1542. Los racontes d'aur, de gemmas e d'espècias de Donnacona motivèron l'autorizacion balhada per Francés I^èr de fondar una colonia catolica en America del Nòrd. Pasmens, lo projècte foguèt fisat a Jean-François de la Rocque de Roberval, un òme de cort. Atal, aquel tresen viatge foguèt pas dirèctament comandat per Cartier. L'expedicion deviá comportar cinc vaissèls mas sa preparacion foguèt ralentida per la mòrt de Donnacona e de problèmas logistics. Fin finala, Cartier decidiguèt de partir sens esperar los autres vaissèls.

Après una traversada dificila, arribèt a Stadacone. Recebèt inicialament un bon acuèlh malgrat l'anóncia del decès de Donnacona. Pasmens, las relacions se degradèron e los Franceses decidiguèron de s'installar a la confluéncia de Sant Laurenç e del riu del Cap-Rog. Per preparar la colonizacion, Cartier i ordenèt la construccion del fòrt de Charlesbourg-Royal. Puèi, realizèt d'operacions comercialas amb los Iroqueses per trobar d'aur e de diamants. Retrobèt l'expedicion principala a Tèrranòva en 1542. Recebèt l'òrdre de tornar dins la val de Sant Laurenç mas desobesiguèt. A la plaça, preferiguèt tornar en França per far expertesar l'aur e los diamants trobats. Pasmens, los minerals raportats se revelèron èsser sens valor (pirita, qüars...).

Retirada e fin de vida

Après aquela malescaduda, Cartier se retirèt dins la region de Sant Maclo. Notable de la vila, foguèt de còps consultat per de projèctes d'expedicion o per sa coneissença del portugués. Moriguèt lo 1^èr de setembre de 1557, probablament a causa d'una epidèmia de pèsta.

Annèxas

Ligams intèrnes

• Canadà
• Sant Laurenç

Bibliografia

•  {{{títol}}}. ISBN 978-2-76210-788-3. OCLC 874572929. 
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2-70711-227-9. OCLC 931769334. 
•  {{{títol}}}. OCLC 567979204.