LaTeX

Lo logiciau libre $\mathrm {L\!\!^{{}_{\scriptstyle A}}\!\!\!\!\!\;\;T\!_{\displaystyle E}\!X}$ , o LaTeX en escritura normala (prononciar [latɛk]), es una colleccion de macrocomandas per $\mathrm {T\!_{\displaystyle E}\!X}$ (lo lengatge de descripcion tipografica creat per lo matematician e informatician american Donald Knuth) destinada a facilitar l'utilizacion d'aqueu « processor de tèxte ».

L'informatician american Leslie Lamport es lo creator de LaTeX. Estent qu'es pron simple, LaTeX es vengut l'instrument privilegiat per escriure de documents ambé TeX; la version actuala es LaTeX 2ɛ. Es particularament utilizat dins lei domenis tecnic e scientific per la produccion de documents de talha mejana o importanta (tèsis e mai libres). Mai se pòt tanben emplegar per compausar de documents de tipes variats (per exemple, de letras o de transparents).

Principi

LaTeX demanda au redactor de se concentrar sus l'estructura logica de son document, son contengut, mentre que la mesa en pagina dau document (cesura dei mots, alineas) es laissada au logiciau. LaTeX dessepara doncas la forma dau contengut, fòrça mai clarament que lei logiciaus de tipe WYSIWYG (What You See Is What You Get, «çò que vesètz es — a pauc près — çò qu'obtenètz»), coma Microsoft Word o OpenOffice.org Writer. Pasmens, existisson uei de logiciaus (coma Lyx) que permeton de redigir de documents LaTeX d'aqueu biais.

La redaccion d'un document ambé LaTeX comença per la creacion d'un fichier fònt (en format ASCII) per mejan d'un editor de tèxte : contèn au còp lo tèxte e leis instruccions de mesa en forma tipografica, que son de comandas de LaTeX. Aqueu fichier fònt es puei tractat per LaTeX : es la compilacion, que produtz un fichier (en format DVI o PostScript o PDF) contenent lo document mes en forma, lèst per èsser visualizat sus un ecran o imprimit.

LaTeX necessita un aprendissatge iniciau pus important qu'aqueu que demandan lei logiciaus corrents de tipe WYSIWYG, aumens per la mesa en pagina de documents pichons. Mai tre qu'es passada aquesta fasa d'aprendissatge (pron aisada), vèn fòrça apreciable lo fach de se poder concentrar sus lo contengut en fisant la composicion a LaTeX : lo document produch es de qualitat remarcabla, quasi professionala (per exemple : respècte dei règlas tipograficas, formulas matematicas), la gestion dei referéncias bibliograficas (BibTeX), lei numerotacions e la taula dei matèrias son coerentas sensa que l'òm ague de se'n preocupar.

D'autra part, LaTeX laissa a l'utilizaire la facultat de l'adaptar a sei besonhs especifics en creant o modificant de macrocomandas, o en se servent de fichiers de macrocomandas (packages) creats per d'autrei.

Aquelei qualitats, en mai de la gratuitat dau logiciau, ne fan l'instrument de redaccion privilegiat dei mondes universitari e scientific dins certanei disciplinas. Es pron corrent en matematicas, informatica e fisica que d'editors prepausan de fichiers d'estil LaTeX, e que declaran de preferir aqueu format an aqueu de Microsoft Word (qu'es per ara l'estandard de facto dei tractaments de tèxtes).

Exemples significatius d'utilizaires de LaTeX

Editors

Estudiants

Lingüistas

Professors de matematicas e de fisica

Scientifics (au sens estrech), especialament en informatica, matematicas, fisica e quimia

Wikipèdia : per l'escritura de formulas matematicas ambé leis balisas <math>…</math> ; vejatz l'article Ajuda:Formulas TeX e LaTeX

Naturalament, i a d'autrei categorias d'utilizaires de LaTeX

Tipes de documents

LaTeX pòt produire fòrça tipes diferents de documents (tau coma es, o ben per lo mejan d'extensions) :

articles,
cartas de visita,
cors,
diagramas,
edicions criticas,
etiquetas,
letras,
libres,
presentacions,
rapòrts,
tèsis (scientificas au sens estrech, mai tanben d'istòria, de lingüistica...)
…

Pasmens, fau notar que per redigir de documents que sa mesa en pagina es particulara (per exemple : jornaus, revistas), d'autrei tipes de logiciaus pòdon èsser mielhs adaptats.

Exemples de documents LaTeX

Un exemple simplàs

Aquest exemple permete d'afichar e d'imprimir :

un títol (Exemple de document LaTeX)
un nom d'autor (Ieu)
e la frasa Es mon premier assai !

\documentclass[a4paper,11pt]{article}

\title{Exemple de document \LaTeX}
\author{Ieu}

\begin{document}
    \maketitle
    Es mon premier assai !
    % Aiçò es un comentari ; es pas
    % pres en còmpte per LaTeX
\end{document}

Un exemple scientific amb una formula

Aquest exemple permete d'afichar e d'imprimir la frasa seguenta :

Segon la teoria de la Relativitat restrencha, l'energia d'un còrs en movement es : $E={\frac {mc^{2}}{\sqrt {1-{\frac {v^{2}}{c^{2}}}}}}$ .

\documentclass[a4paper,11pt]{article}

\begin{document}
    Segon la teoria de la Relativitat restrencha, l'energia d'un còrs en movement es :
    E = \frac{m c^2}{\sqrt{1 - \frac{v^2}{c^2}}}.
\end{document}

Quauquei caracteristicas de LaTeX

Lei comandas de LaTeX devon totjorn èsser precedidas d'una còntra-oblica : « \ ». Una comanda pòt aver de paramètres. Lei paramètres facultatius son de metre entre parentèsis carradas : [...]. Lei paramètres obligatòris an pas de besonh d'èsser envoutats per un caractèr particular. Dins aquò, se lo paramètre en question a mai d'un caractèr de lòng (e es sovent ansin), deu formar un blòc (au sens de LaTeX) e se deu doncas escriure entre acoladas : {...}

La premiera comanda d'un document LaTeX es \documentclass : definís la classa dau document, valent a dire son tipe ; lei classas principalas son :

article : Lo document es condensat au maximum (ges de saut de pagina automatic). Es destinat a l'impression rècto. Lo numèro de pagina es centrat dins lo pè de pagina. Un document dau tipe article contèn ges de capítol (comanda \chapter non reconoissuda)…

report (rapòrt en occitan) : Coma article, mai pus aerat : la comanda \chapter es reconoissuda e provòca un saut de pagina automatic. Ansin es de la pagina dau títol e de la taula dei matèrias, qu'entraïnan un saut de pagina automatic.

book (libre en occitan) : Coma report, mai encara mai aerat. I a mai de paginas a l'ecran, mai i a pas tant de fuelhs a l'impression, que book produtz un document destinat a l'impression rècto vèrso : lo marge senèstre es destriat dau marge drech (per preveire la reliadura), lei sauts de paginas arriban sempre a una pagina impara (costat drech dau libre). Totei lei paginas an una entèsta que repren lo nom dau capítol corrent (costat senèstre) e lo nom de la seccion correnta (costat drech). Lei numèros de paginas son plus en bas mai en aut dei fuelhs, a costat dei mencions dei noms de capítol e de seccion.

slides (transparent en occitan).

Lo contengut dau document se deu escriure entre \begin{document} e \end{document}. La comanda \maketitle aficha lo títol, l'autor e la data.

Leis opcions de classas

10pt definís un còrs de caractèrs de 10 per tot lo document. Es pas compatibla ambé leis opcions 11pt e 12pt ni mai ambé la classa slides.
a4paper definís un format de papier per l'impression

LaTeX e lei lengas

LaTeX foguèt inicialament concebut per foncionar en lenga anglesa. Son adaptacion en d'autrei lengas a necessitat lo desvolopament de fichiers d'extensions, que lo pus conoissut e utilizat es sonat, de segur, «babel».

Per poder compausar ambé LaTeX de documents en divèrsei lengas, es necessari :

de traduire leis informacions produchas automaticament per lo logiciau : per exemple, leis indicacions de capítols (que, sensa traduccion, serián : «Chapter 1», «Chapter 2», etc.), leis entitolats de la taula dei matèrias, la data...
de facilitar l'usança de caractèrs accentuats
d'adaptar lei règlas tipograficas e lei règlas de pontuacion
enfin, e es çò pus important (e pus complèxe), d'adaptar lei règlas de cesura, valent a dire lo biais de copar automaticament lei mots en fin de linha

Mai de 30 lengas son presas en còmpte per "babel" ; entre lei lengas minoritàrias d'Euròpa, i a lo breton, lo catalan, lo gaelic d'Escòcia, lo gaelic d'Irlanda, lo galèc, lo galés e lo soabi.

Liames intèrnes

Ajuda:Formulas TeX e LaTeX

Liames extèrnes (en anglés, catalan, francés e italian)

(en) Lo site oficiau dau projècte LaTeX
(en) TeX User Group (TUG)
(en) LaTeX e MacOS X
(fr) GUTenberg : lo Grop deis Utilizaires francofòns de TeX
(ca) Tirant lo TeX : lo grop deis utilizaires catalanofòns de TeX
(it) GuIT : lo Grop deis utilizaires Italians de TeX
(fr) [1] : Una brèva (?) introduccion a LaTeX 2ɛ
(en) (La)TeX Navigator
(fr) FDQ LaTeX en HTML : Respònsas ai questions correntas sus lei comandas LaTeX (version non mesa a jorn)
(fr) FDQ LaTeX en PDF : La meteissa FDQ (fiera dei questions), mai dins una version PDF mesa a jorn
(fr) Quauquei nocions de LaTeX 2ε
(en) LaTeXDB : Integracion de LaTeX e dei basas de donadas SQL
(fr) Joli manuel pour LaTeX (JMPL)
(en) WinShell : Environament integrat libre de desvolopament de LaTeX o de TeX, tanben en francés
(en) TeXworks
(en) BibTeX

Suls autres projèctes Wikimèdia :

LaTeX, sus Wikimedia Commons