Risorgimento
Lo Risorgimento es un tèrme designant lo procès d'unificacion d'Itàlia après lei guèrras napoleonencas dins lo corrent dau sègle XIX.
Premierei temptativas e reviradas de 1848-1849
modificar
Après lei guèrras napoleonencas, lo Congrès de Viena restaurèt leis estats italians — franc de Venècia e de Gènoa — a partir de la situacion politica de 1789. La restauracion politica dei dinastias ancianas prenguèt de formas variadas. Dins lo Reiaume de Piemont-Sardenha per exemple, leis autoritats assaièron d'eliminar totei lei traças de la preséncia francesa. En revènge, dins d'autrei regions , certanei reformas modernisatritz foguèron conservadas ò inspirèron de movements reformators coma dins lo Reiaume dei Doas Sicílias. Pasmens, lo conservatisme foguèt la politica pus frequenta e deguèt faciar de movements d'oposicion gropats au sen d'organizacions secrètas fòrça devesidas entre elei. Aquò entraïnèt donc dins totei leis estats un renfòrçament dei mesuras de contraròtle politic (polícia, susvelhança dei frontieras...) e una afirmacion novèla dei frontieras entre estats qu'avián disparegut dins lo corrent dau periòde francés. Dins aquò, aquelei decisions poguèron pas defugir d'insureccions regularas en 1820-1821 dins lo Reiaume dei Doas Sicílias e en 1831 dins la màger deis estats d'Itàlia, compres leis Estats Pontificaus. Foguèron reprimidas per l'armada austriana que restabliguèt lo statu quo ante.
Pasmens, après aquelei desfachas, lei movements populars italians acomencèron de s'estructurar a l'entorn de programas politics. En particular, apareguèt una idèa republicana, una idèa dicha neo-guelfa que prepausèt un modèle basat sus de comunas fòrça autonòmas plaçadas sus l'autoritat morala de la papautat e un movement desirós l'unificacion de la peninsula a l'entorn dau Reiaume de Sardenha dirigit per l'Ostau de Savòia. Entre 1846 e 1848, l'eleccion dau papa Piu IX, considerat coma liberau e favorable a l'unitat italiana, entraïnèt un envam en favor de reformas d'inspiracion liberalas e obliguèt leis Austrians de mandar de tropas suplementàrias. Aquò renforcèt l'òdi antiaustriana dau patriotisme italian e entraïnèt una tièra d'insureccions en 1848. En 1848 e 1849, lei tropas de Piemont assaièron de vencre lei fòrças austrianas mai foguèron desfachas entraïnant l'abdicacion dau rèi Carles-Albèrt de Sardenha e son exil. Puei, Àustria, sostenguda per França dins la region romana, capitèt d'esquichar leis insureccions republicanas de Venècia e deis estats d'Itàlia Centrala. Dins lo sud, lei Borbons de Nàpols capitèron de restaurar son poder. Ansin, a la fin de 1849, lo statu quo ante èra restablit.
Au sen dau movement d'unificacion italian, lei movements republican e neo-guelf èran descreditats ò tròp afeblits per gardar un ròtle important. Demorèt solament l'idèa d'unificar Itàlia a l'entorn dei rèis de Sardenha. Pasmens, en causa de la superiotat militara austriana, aquela opcion necessitava de trobar d'aliats poderós en Euròpa.
Temptativas seguentas e unificacion d'Itàlia
modificar
Après 1849, lo Reiaume de Sardenha venguèt lo centre dau procès d'unificacion dau país gràcias a l'òbra de Camillo Cavour e de Josèp Garibaldi. Dins lo corrent d'emergéncia dau nacionalista en Euròpa Centrala e Orientala, capitèron de trobar de sostèns internacionaus e de suscitar de movements insureccionaus dins leis autreis estats italians per unificar la peninsula a partir de Piemont de 1861 a 1870.
D'efècte, après l'abdicacion de Carles-Albèrt de Sardenha, Piemont aprofichèt lo govèrn novèu per se liberalizar e desvolopar son potenciau economic. A partir de 1852, dirigit per Cavour, anava aprofichar lei cambiaments politics de la segonda mitat dau sègle XIX per crear de condicions favorablas au procès d'unificacion. De'n premier, capitèt de se raprochar de la França de Napoleon III (e dau Reiaume Unit) gràcias a la participacion dau Reiaume de Sardenha a la Guèrra de Crimèa (1853-1856). En 1858, Cavour negocièt un acòrd ambé l'emperaire francés per permetre la creacion d'una confederacion italiana sota la direccion morala dau papa, l'annexion dau nòrd d'Itàlia per Piemont, lo regropament deis estats centraus au sen d'un reiaume novèu, lo mantenement dau Reiaume dei Doas Sicílias e lo mantenement deis Estats Pontificaus. En cambi, Savòia e Niça foguèron promes a França. Après una tièra de provocacions, una guèrra aguèt luòc en 1859 entre lo Reiaume de Sardenha, sostengut per França, e Àustria. Leis autrei poissanças europèas se neutralizèron. Desfachs a Magenta e a Solferino, leis Austrians deguèron cedir Milan au Reiaume de Sardenha.
Puei, en 1860, una tièra d'insureccions acomençadas en 1859 dins leis estats centraus d'Itàlia entraïnèron la signatura d'un acòrd novèu entre França e Sardenha. En cambi de la confirmacion de la cession de Savòia e de Niça, Piemont poguèt annexar lei regions de Parma, de Modena, de Bolonha e de Florença. Pasmens, lo Reiaume dei Doas Sicílias e leis Estats Pontificaus èran encara en plaça. Totjorn en 1860, una expedicion militara foguèt organizada per Garibaldi còntra lo reiaume napolitan. Gràcias a un sostèn de la flòta britanica, lei volontaris de Garibaldi capitèron de desbarcar e de conquistar Sicília. Puei, ataquèron dirèctament lo sud de la peninsula que foguèt tanben conquistat au començament de 1861 gràcias au renfòrç de l'armada sarda. Aqueu movement permetèt tanben d'ocupar la màger part lo nòrd e lo centre deis Estats Pontificaus que foguèron reduchs a la region de Roma onte Napoleon III, desirós de protegir l'independéncia de la papautat, installèt una garnison francesa. A la fin de l'annada, de plebiscites foguèron organizats per Cavour dins lei regions ocupadas per proclamar Victor Manuel II rèi d'Itàlia.
En 1865, una aliança foguèt concluda ambé la Prússia de Bismarck còntra Àustria. Militarament desfacha a Custoza e a Lissa, Itàlia aprofichèt la victòria prussiana per annexar la region de Venècia. En revènge, en 1867, una expedicion de volontaris comandats tornarmai per Garibaldi foguèt vencuda a Mentana per lei tropas francovaticanas. Roma e sa region demorèron ansin en fòra d'Itàlia fins a la retirada de sa garnison francesa en 1870 après l'afondrament dau regime de Napoleon III. Après la pèrda de son territòri, lo papa se considerèt coma presonier de Vatican entraïnant un conflicte diplomatic lòng (fins a 1929) ambé lo govèrn italian.