Umor
L' umor es una particularitat de l'èsser uman pron dificil de definir, que siá dins un concèpte unic coma dins qualques de la seunas varietats. Joseph Klatzmann, dins la seuna òbra L'humour juif ("L'umor jusieu"), o definís segon la seuna necessitat: «Rire per pas plorar». Mai pessimista, se pòt citar tanben Nietzsche: «L'òme patís tan profondament que deguèt inventar lo rire», concepcion que l'apròcha de la filosofia cinica e que constata que l'umor es, al fons, un tipe de catarsis o antidòte esperital.
Somariament, l'umor es una mena de distraccion e de comunicacion umana, qu'a la tòca de far que las gents que son infeliç rigan. Lo rire es, en mai, una de las rares causas que distria l'èsser uman e qualques espècias d'ominids dels autres animals; los etològs senhalan que l'umor es avant tot, un rictus qu'apareis sus los labras dels primats e que mostran quand aqueles son confontats a de situacions absurdas o incomprensibles per eles: mòstar las dents es un biais d'evitar una impulsion agressiva o de passar a l'acte per la mimica, un tipus de sublimacion. Atal mostrar las dents o rire, entre los umans es plan sovent ligat a una dissociacion d'eveniments que provarián normalament una prigonda inquietud e que a vegades s'associa amb lo malaür (umor negre). Encara, a vegadas se parla del rire nerviós coma un acte mancat del subconscient. D'aquel punt de vista, l'umor seriá un acte de purificacion que permetriá d'evacuar aquela violéncia, nascuda de la frustracion e del patiment.
L'umor, doncas, realizariá una foncion catartica coma aquela de las larmas, mas diferenta perque l'umor supausa una separacion e non una identificacion amb l'objècte qu'es lo supòrt d'aquel, un mesprètz e non una compassion. D'aquel deriva tanben la curiosa relacion sadomasoquista entre l'umorista e l'auditòri, que s'exprima dins lo rire; l'umorista se presenta fòrça frequentament davant lo seu auditòri coma rancunièr e umiliat. L'origina del tèrme umor ven de la teoria de las quatre umors del còrs de la medicina grèga, que regulavan l'estat d'arma: la bila, la flègma, la sang e la bila negra o atra bila. Lo caractèr umoristic correspond a l'umor sanguina.
Existisson diferents tipes d'umor adaptats a diferentas sensibilitats e grops umans. Per exemple, los nainats an l'abitud de rire mai de las casudas e trabucaments, mas comprenon pas la subtilitat de la satira o de l'ironia.
Tanben i a de variacions culturalas del sens de l'umor, que pòt far que çò que divertís dins un luòc lo fa pas dins un autre. Aquò es degut a çò que l'umor conta fòrça del contèxte, los a priori. L'umor negre se pièja sus d'elements tristes o desagradables que, per los far mai suportables, los transforma e cambiat en escarniment (l'umor josieu e lo britanic, per exemple, son sovent negres: una òbra de Thomas de Quincey se titula De l'assassinat considerat coma una de las Bèlas Arts e una autra, A Modest Proposal (1729), "Una modèsta propausa" de Jonathan Swift, tracta, ges de mai de prene los mainats pichons e lo utilizar coma aliment. Lo rire dins aquel cas es forçat e amar: «L'umor es la gentilessa de la desesperacion» (citacion atribuïda a Oscar Wilde). Pasmens, dins lo mond modèrne que se generalizèt l'usatge dels mejans de comunicacion de massas, las frontièras desapareisson e, per exemple, per Paul Reboux (À la manière de…), l'umor consistís simplament en donar cap d'importància dins las causas grevas, e ne donant tròp a las causas leugièras. Un exemple tipic de çò qu'es seriós e de l'apreciassion de çò qu'es vulgar seriá lo cinèma de Woody Allen. D'autre caire, cal senhalar que se tentèt d'utilizar l'umor coma un instrument educatiu.
Existisson qualques tecnicas especificas d'umor verbal, coma per exemple l'ironia, lo sarcasme o l'iperbòla ("Dieu moriguèt, Marx moriguèt e ièu gaudissi pas de bona santat", Woody Allen), l'enigma o definicion incomplèta o eliptica, la antitèsi, l'oximoron, l'atenuacion o litòtas, l'allusion, lo non sequitur, lo jòc de mòts, la satira, la parodia o lo paradòxe. E d'altres no verbals, se referents a una retorica parallela que jutja amb los gestes, posturas, casudas, limpadas, eca. que se nomenan abitualament l'umor de situacion. Se pòt, d'un autre caire, establir una autra taxonomia:
- Comic de gestes
- Comic verbal, qu'inclsís los jòcs de mòts
- Comic de mors
- Comic de situacion
- Comic de caractèr
- Comic de repeticion
Faguèron d'estudis mas o mens seriosos sus l'umor Aristòtel, Sigmund Freud, Arthur Schopenhauer o Henri Bergson.
En mai d'èsser utilizat dins la vida correnta, coma processus per evitar e curar las circonstàncias traumatizantas de la vida, tanben emplegat dins los espectacles e dins la literatura plan sovent e forma una part fòrça importanta de corrents literaris coma lo teatre de l'absurd. Los genres literaris comics son la comèdia, la craca e l'epigrama. Lo genre comic teatral de la comèdia provòca la catarsis o purificacion de l'espectator mejans lo rire e la distància. Al contrari del genre tragic qu'o fa per mejans de la compassion e las larmas. Platon afirmava que la tragèdia èra lo genre literari pòche de la veritat, alara que lo genre comic èra çò que pareis lo mens, e aquela foguèt la postura que mantenguèt Socrates a la fin del dialòg del Banquet.
Sens de l'umor e santat
modificarEs provat que los estats d'arma influisson de biaias fòrça positiva dins la santat de las personas, subretot per las personas que se tròban dins d'estats terminals.