Łącza (dopływ Zimnego Potoku)
Łącza (Złota Łącza, Złoty Potok, niem. Lunze, Goldene Lunze Mühlgraben[1]) – kanał wodny[2] o długości ok. 7 km, mający swe źródła w Zielonej Górze i przepływający przez miasto na północny zachód.
 Początek formowania się strumienia - ul. Olchowa | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Struga | |
| Długość | ok. 7 km |
| Źródło | |
| Współrzędne | |
| Ujście | |
| Recypient | Zimny Potok |
| Miejsce | |
| Współrzędne | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Zlewnia
edytujStrumień miał pierwotnie swe źródło w rejonie dzisiejszej ulicy Strzeleckiej, na obszarze Browaru Zachodniego Lubusz, dalej płynął wzdłuż Strzeleckiej na północ, przez Park Sowińskiego, ulicę Licealną, między Wieżą Głodową a kościołem św. Jadwigi[3][4][5] i dalej Batorego w kierunku Olchowej i Foluszowej do osiedla Przylep.
Prawym dopływem Złotej Łączy jest wypływający z trzech źródeł - znajdujących się w Zielonej Górze, w tym dwóch na osiedlu Stary Kisielin - strumień Gęśnik; wpada do niej w północno-zachodniej części miasta - w Przylepie. Na dalszym biegu strumienia Łącza wprowadzane są do niego wody z oczyszczalni ścieków na osiedlu Łężyca[6]. W okolicy Czerwieńska do Łączy uchodzi kanał Strużyna.
Za Czerwieńskiem Łącza wpada do Zimnego Potoku (jest jego lewym dopływem), który w okolicach Krosna Odrzańskiego trafia do Odry (również z lewej strony).
Jakość wód
edytujObecnie kanały podziemne prowadzą niewielkie ilości wody i są odbiornikiem ścieków jedynie z przelewów burzowych miejskiego kolektora ogólnospławnego. Na powierzchni ziemi strumień pojawia się dopiero w okolicach ulic Olchowej i Foluszowej, miejsce to uznawane jest obecnie za początek Złotej Łączy. Pomiary jakości wód wykonywane w pierwszych latach XXI wieku wskazują, że opuszcza ona miasto w III lub IV klasie zanieczyszczeń[7], choć zanieczyszczenia bakteriologiczne w miarę upływu lat rosły i sytuowały wody w klasie V. Dodatkowo nieuporządkowany stan gospodarki ściekowej na terenie wsi Przylep pogarsza stan jakości wód strumienia[8].
Historia
edytuj
W średniowieczu struga, mająca czystą wodę i wartki bieg, stanowiła zarówno źródło wody pitnej dla mieszkańców miasta, jak i źródło wody przemysłowej dla funkcjonujących tu farbiarni oraz źródło energii napędzającej folusze. Wypełniał też miejską fosę[9], choć tak fosa, jak pozostałe miejskie umocnienia nigdy w ciągu istnienia miasta nie były potrzebne. Od 1590 władze miasta miały obowiązek utrzymywania brzegów tak Złotej Łączy, jak i innych okolicznych rowów[10], przy czym obowiązek ten niekiedy częściowo cedowany był na rzemieślników[11]. Przemysłowe wykorzystywanie strumienia przez kilkaset lat doprowadziło do degradacji jego wód, a i jego przepływ - na skutek wyczerpania źródeł i obniżenia poziomu wód podziemnych - znacznie zmalał. Płynące w strumieniu ścieki neutralizowano popiołem i torfem[12]. W XIX wieku strumień jednak nie nadawał się już do wykorzystania jako źródło wody pitnej: kopano coraz głębsze studnie, aż w roku 1875 zaistniała konieczność udostępnienia uruchomionego już wcześniej, korzystającego z wód podziemnych, zielonogórskiego wodociągu miejskiego również odbiorcom prywatnym.
Pod koniec XIX i na początku XX wieku początkowy odcinek strumienia ujęto w podziemnych kanałach ogólnospławnych, które stanowiły miejski kolektor ściekowy. W roku 1934 uruchomiono w rejonie dzisiejszej ulicy Foluszowej nowoczesną mechaniczną oczyszczalnię ścieków na Złotej Łączy. Pracowała ona jedynie tylko do końca wojny, a krótko po 1945 wskutek nieumiejętnej eksploatacji uległa uszkodzeniu. W roku 1958 uruchomiono ją ponownie, pracowała do lat 70. Przez następne lata strumień Złota Łącza do czasu uruchomienia w Łężycy oczyszczalni ścieków (1998) odprowadzał ścieki z Zielonej Góry.
Nazwa
edytujNazwę kanału przyjął zielonogórski festiwal muzyczny "Złota Łącza". Także nazwa kanału wykorzystało przedsiębiorstwo Spółki Wodno-Ściekowej "Łącza" na zielonogórskim osiedlu Łężyca.
Nazwę Łącza wprowadzono urzędowo w 1955 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Goldene Lunze Mühlgraben[1].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b W zarządzeniu nr 364 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1955 r. (M.P. z 1955 r. nr 118, poz. 1571, s. 1903) jako anulowana niemiecka nazwa widnieje Goldebe Lunze Mühlgraben; wyraz Goldebe w języku niemieckim jednak nie istnieje i niemal na pewno w wydrukowanym tekście Zarządzenia jest błąd literowy: powinno być Goldene Lunze Mühlgraben, co oznacza dosłownie "Kanał Młyński Złota Łącza"
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 147, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ nad samym strumieniem, przed południowym wejściem do kościoła, ustawiono figurę św. Jana Nepomucena
- ↑ w tej okolicy na współczesnych mapach zaznacza się dopływ z pobliskiego źródła wypływającego spod Winnego Wzgórza z okolic dzisiejszego skrzyżowania Wrocławskiej i Konstytucji 3 Maja
- ↑ płynąc po wschodniej stronie dzisiejszego Placu Pocztowego Złota Łącza rozgałęziała się w dwa nurty: mniejszy płynął na wschód, przecinając plac między Drzewną a Kopernika, w kierunku Kupieckiej, w tym miejscu stał młyn; większy nurt płynął obok Nowej Bramy i wzdłuż dzisiejszych ulic Masarskiej i Świętej Jadwigi, po czym przy Żeromskiego skręcał na zachód i potem na północ w okolicy kościoła Matki Boskiej Częstochowskiej, a następnie przez Plac Powstańców Wielkopolskich
- ↑ ścieki z Zielonej Góry do oczyszczalni doprowadzane są osobnym, otwartym, betonowym kanałem
- ↑ w Złotej Łączy pojawiły się nie widziane tu od wielu dziesięcioleci żaby
- ↑ Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, 2004
- ↑ takie wykorzystanie strumienia skutkowało potrzebą - w momencie zastąpienia wałów ziemnych murami - przeniesienia jego koryta tak, żeby zasilał fosę i nie kolidował z fortyfikacjami; rozwiązano to tak, iż strumień przecinał miasto wpływając pod murami po południowej stronie i wypływał spod murów na północy
- ↑ dokonywano tego czyszcząc koryta i kosząc dwa razy do roku brzegi
- ↑ np. w 1747 – na szewców i młynarzy
- ↑ torf dostarczano z okolic Łężycy, a nawet z okolic odległej o 30 kilometrów Brzózki, a powstający przy tym kompost służył jako nawóz dla zielonogórskich winnic.
Bibliografia
edytuj- Tomasz Czyżniewski, Subiektywny przewodnik po Zielonej Górze, w: Gazeta Lubuska 18.8.2006
- Tomasz Czyżniewski, Subiektywny przewodnik po Zielonej Górze, "Tajemnice Złotej Łączy", w: Gazeta Lubuska, 28.5.2010
Linki zewnętrzne
edytuj- Mapka cieków i zbiorników wodnych w Zielonej Górze. zgora.pios.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
- Oczyszczalnia ścieków "Łącza"
- Plan miasta Zielona Góra z 1913/1914 w Zielonogórskiej Bibliotece Cyfrowej, format DjVu
