Ścierwnik
gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych
Ścierwnik[10], ścierwnik biały[11], białosęp[12] (Neophron percnopterus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny orłosępów (Gypaetinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Neophron[10][13]. Występuje w Afryce oraz od południowej Europy po środkową i południową Azję. Jest zagrożony wyginięciem.
| Neophron percnopterus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Ścierwnik na cmentarzysku krów, sfotografowany w Indiach | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ścierwnik | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Przybliżony zasięg występowania: całoroczny obszar lęgowy | |||
Zasięg występowania
edytujŚcierwnik zamieszkuje w zależności od podgatunku[13][14]:
- Neophron percnopterus ginginianus – Nepal i Indie.
- Neophron percnopterus majorensis – Wyspy Kanaryjskie[8].
- Neophron percnopterus percnopterus – południową Europę przez Bliski Wschód i Kaukaz po Azję Środkową i północno-zachodnie Indie, oraz północną i wschodnią Afrykę. Na południu sięga do Tanzanii; na zachodzie osiąga Wyspy Zielonego Przylądka, jest tam jednak obecnie (2019) skrajnie nieliczny[15]. Dawniej nielicznie zamieszkiwał też Afrykę Południową, gdzie prawdopodobnie wymarł[15]. Północna część populacji wędrowna[14]. Nieliczne osobniki osiągają np. północną część Francji, a trzykrotnie obserwowano okazy ścierwnika nawet na terytorium Wielkiej Brytanii: w 1825 r. w hrabstwie Somerset, w 1868 r. w hrabstwie Essex, a w czerwcu 2021 r. na wyspach Scilly u wybrzeży Kornwalii[16]. Do Polski zalatuje sporadycznie. Znanych jest 9 wiosenno-letnich obserwacji (głównie maj–sierpień), z czego ostatnia pochodzi z 28 kwietnia 2015 r. (nad Puszczą Knyszyńską)[17][18]; łącznie obserwowano 11 osobników[18].
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, nadając mu nazwę Vultur Perenopterus[6]. Jako miejsce typowe wskazał Egipt[6].
Etymologia
edytuj- Neophron: w mitologii greckiej Neophron był synem Timandry zazdrosnym o jej romans z Aegypiusem. Neophron z kolei uwiódł matkę Aegypiusa, Bulis, a następnie go oszukał, sprawiając że dzielił łoże z własną matką. W następstwie późniejszych wypadków Neophron i Aegypius zostali zamienieni w sępy, Bulis w czaplę, a Timandra w jastrzębia lub małego ptaka[19].
- Percnopterus, percnopterus (perenopterus (pisownia oryginalna)): łac. percnopterus „sęp”, od gr. περκνοπτερος perknopteros „sęp”, od περκνος perknos „ciemny”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”[20].
- Abernius: niem. abernten „zbierać plony”; Wood w swoim tekście podał niemiecką nazwę „Gemeine Aberne” oznaczającą „zbieracz brudu”[21].
- ginginianus: Gingi, Wybrzeże Koromandelskie (tj. Gingee, Tamilnadu), Indie[22].
- albus: łac. albus „biały, martwy biały” (por. candidus „lśniący biały”)[23].
- majorensis: Majorata, starożytna nazwa Fuerteventury, od nazwy „Majos” – plemienia Guanczów, które zamieszkiwało tę wyspę[24].
Morfologia
edytujDługość ciała ok. 54–70 cm, rozpiętość skrzydeł 146–175 cm; masa ciała 1600–2400 g[14]. Samica jest niewiele większa od samca, ale może być cięższa o 10–15%[14].
Dorosłe osobniki brudnobiałe z czarnymi lotkami. Przód głowy i wole nagie, skóra żółta. Dziób ciemny, nogi żółte. Młode całe brązowe. N. percnopterus ginginianus jest mniejszy i ma żółty dziób.
Ekologia
edytuj- Biotop
- Góry, tereny otwarte i osiedla ludzkie.
- Gniazdo
- Na półce skalnej, w załomach budynków (w tym egipskich piramid). Zwykle gnieździ się pojedynczo, jednak w sprzyjających warunkach buduje gniazda gęsto obok siebie. W połowie XIX w. w Stambule istniała kolonia, licząca 2000 gniazd[25].
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa jaja w marcu lub maju (populacje europejskie).
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres około 42 dni.
- Pisklęta
- Opuszczają gniazdo po 70–90 dniach.
- Pożywienie
- Padlina i odchody zwierząt. Potrafi rozbijać strusie jaja, obrzucając je kamieniami.
Status i ochrona
edytujMiędzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2007 roku uznaje ścierwnika za gatunek zagrożony (EN – Endangered); wcześniej – od 1988 roku miał on status gatunku najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji wstępnie szacuje się na 12 400 – 36 000 dorosłych osobników, a jej trend uznaje się za silnie spadkowy[9].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[26].
Galeria zdjęć
edytuj-
-
-
-
-
Jajo z kolekcji muzealnej
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Neophron percnopterus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Neophron, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-12-30] (ang.).
- ↑ M.J.C. Savigny: Système des oiseaux de l'Egypte et de la Syrie. W: France. Commission des sciences et arts d’Egypte: Description de l’Égypte, ou, Recueil des observations et des recherches qui ont été faites en Égypte pendant l’expédition de l’armée française. T. 1: Historie Naturelle. Paris: Imprimerie impériale, 1809, s. 68, 75. (fr.).
- ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature: or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 69. (fr.).
- ↑ a b Ch.T. Wood: The ornithological guide: in which are discussed several interesting points in ornithology. London: Whittaker, 1835, s. 185. (ang.).
- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 87. (łac.).
- ↑ J. Latham: Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae; complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates: adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c.. Londini: Sumptibus authoris, 1790, s. 7. (łac.).
- ↑ a b J.A. Donázar, C.J. Palacios, L. Gangoso, O. Ceballos, M.J. González & F. Hiraldo. Conservation status and limiting factors in the endangered population of Egyptian vulture (Neophron percnopterus) in the Canary Islands. „Biological Conservation”. 107 (1), s. 89–97, 2002. DOI: 10.1016/S0006-3207(02)00049-6. (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Neophron percnopterus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-2 [dostęp 2023-02-17] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypaetini Bonaparte, 1831 (Wersja: 2018-06-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-08-02].
- ↑
ścierwnik biały [w:] Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2023-02-17].
- ↑ białosęp [w:] Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2023-02-17].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ a b c d Orta, J., Kirwan, G.M. & Christie, D.A.: Egyptian Vulture (Neophron percnopterus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2013. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
- ↑ a b Volen Arkumarev, Mike McGrady, Ivaylo Angelov. A literature review of occurrence of Egyptian Vulture (Neophron percnopterus) resident in Africa. „Vulture News”. 77, 2019. DOI: 10.4314/vulnew.v77i1.1. (ang.).
- ↑ B. Niedziński: Sęp egipski pierwszy raz od ponad 150 lat w Wielkiej Brytanii. [w:] Onet.pl [on-line]. Ringier Axel Springer Polska, 2021-06-16. [dostęp 2023-02-17].
- ↑ Krzysztof Grochal, Michał Polakowski. Ścierwnik NEOPHRON PERCNOPTERUS nowym gatunkiem na Nizinie Północnopodlaskiej. „Kulon”. 20, s. 124–127, 2015. (pol.).
- ↑ a b Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Neophron.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Percnopterus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Abernius.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. gingensis / gingica / gingicus / ginginianus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. albus.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. majorensis.
- ↑ Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 74.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
edytuj- Tajemnice zwierząt: Ptaki drapieżne Europy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1991. ISBN 83-7023-149-7.
- James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Laboratory of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).